Adam Kucharski, koronavirüs hakkında bizi ne endişelendirmeli (ve endişelendirmemeli)
-
0:04 - 0:07Merhabalar, ben Chris Anderson.
TED Interview'a hoş geldiniz. -
0:07 - 0:114. sezonda olağanüstü konuklarla
bir araya geliyoruz -
0:11 - 0:14ancak bunun için bugünkü bölümü
beklemek de istemiyorum -
0:14 - 0:17çünkü şu an bir pandeminin
tam ortasındayız -
0:17 - 0:21ve gerçekten konuşmak
istediğim bir konuğumuz var. -
0:22 - 0:24Adam Kucharski,
-
0:24 - 0:26enfeksiyon hastalıkları üzerine çalışan
ve pandeminin -
0:26 - 0:29matematiksel modellemesi
üzerine yoğunlaşan bir bilim insanı. -
0:30 - 0:31Londra Hijyen ve Tropikal
-
0:31 - 0:33Tıp Üniversitesi'nde
doçent doktor -
0:33 - 0:35ve aynı zamanda
kendisi bir TED Fellow. -
0:35 - 0:37(Müzik)
-
0:37 - 0:40(TED Talk) Adam Kucharski: Peki,
salgın karşısında -
0:40 - 0:42aslında nasıl bir tavır almalıyız?
-
0:42 - 0:45İletişim, yakın fiziksel temaslar?
-
0:45 - 0:48Eğer bu salgının nasıl bulaşacagını
-
0:48 - 0:49öngörmek istiyorsak bunun öncesinde
-
0:49 - 0:52ne tür bilgiler toplamalıyız?
-
0:52 - 0:56Bunların cevabı için, ekibimiz bir
matematiksel model dizayn etti ... -
0:56 - 0:59Chris Anderson: Bu pandeminin,
teknik anlamda COVID-19, -
0:59 - 1:02günlük dilde korona virüsü
olarak da biliniyor, -
1:02 - 1:05üstesinden gelmeyi amaçladığımızda
-
1:05 - 1:08onun düşünme tarzını inanılmaz
bir biçimde yardımcı buldum. -
1:08 - 1:10Sizinle birlikte öğrenmek için
can atıyorum. -
1:10 - 1:13Bu soru için birçok farklı
önerilerde bulunan -
1:13 - 1:15Twitter'dakilere de
özellikle teşekkür ediyorum. -
1:15 - 1:18Biliyorum ki bu konu
şu an herkesin aklında. -
1:18 - 1:20Ayrıca bugünkü bölümün bizlere
-
1:20 - 1:22bu pandeminin nasıl
gözler önüne serildiğini -
1:22 - 1:26en ince ayrıntılarına kadar
vermesini umut ediyorum. -
1:26 - 1:28Nelerle karşılaşabiliriz
-
1:28 - 1:30ve toplu olarak bu pandemi
için neler yapabiliriz. -
1:31 - 1:32Hadi başlayalim.
-
1:32 - 1:34(Müzik)
-
1:38 - 1:40Adam, TED Interview'a hoş geldin.
-
1:40 - 1:41Adam Kucharski: Tesekkür ederim.
-
1:42 - 1:45CA: Hadi birkaç temel öğeyle başlayalım.
-
1:45 - 1:48Şu geçtiğimiz birkaç hafta içinde,
belki daha bile az, -
1:48 - 1:51şüpheci insanların karşılığı
-
1:51 - 1:54"Hadi ama, çok da büyütülecek
bir şey değil, -
1:54 - 1:56vaka sayısı çok da yüksek değil.
-
1:57 - 1:59Grip ile karşılaştır,
diğer şeylerle karşılaştır. -
1:59 - 2:01Dünya'da daha büyük problemler var.
-
2:01 - 2:04Bunun üzerine neden bu kadar
telaş ediyoruz?" şeklinde oldu. -
2:05 - 2:08Zannediyorum ki bu yaygaranın
cevabı da matematik ile alakalı. -
2:08 - 2:12Katsal büyümenin matematiğini
konuşuyoruz aslında, -
2:13 - 2:14değil mi?
-
2:14 - 2:15AK: Kesinlikle.
-
2:15 - 2:20Ayrıca en basit şeylerin bulaşımı
ve yayılma seviyesini anlayabilecegimiz -
2:20 - 2:22bir sayı var ortada.
-
2:23 - 2:25Bu sayıya da çoğalma sayısı diyoruz
-
2:25 - 2:27ve kavramsal olarak, her bir vaka için,
-
2:27 - 2:28ortalama başka kaç kişiye
-
2:28 - 2:30bulaştığını gösteriyor.
-
2:30 - 2:32Bu da sana bu virüsün
nasıl yükseldiğinin algısını, -
2:32 - 2:35bu büyümenin nasıl
görüneceğinin bilgisini veriyor. -
2:35 - 2:38Korona virüsü için, şu an birçok
başka ülkelerde de görüyoruz, -
2:38 - 2:41her bir insan ortalama olarak
iki veya üç insana bulaştırıyor. -
2:43 - 2:44CA: O zaman bununla ilgili olarak
-
2:44 - 2:48anlamamız gereken ilk şey,
bir üzerindeki herhangi bir rakam -
2:48 - 2:51bu virüsün çoğalacağı anlamına geliyor.
-
2:51 - 2:55Birin altındaki herhangi bir rakam da
azalacağı anlamına gelir. -
2:56 - 2:58AK: Kesinlikle -- eğer bu sayı
birin üstündeyse, -
2:58 - 3:00o zaman her bir virüs bulaşan insan grubu
-
3:00 - 3:03bir öncekine göre daha fazla
bulaşmaya yol açacak demektir. -
3:03 - 3:05Üssel efekti de göreceğiz,
-
3:05 - 3:08öyleyse eğer bu sayı ikiyse, her bulaşma
devrinde bu sayı ikiye katlanacak -
3:08 - 3:10ve eğer birin altındaysa,
-
3:10 - 3:12o zaman ortalama olarak
inişe geçtiğini göreceğiz. -
3:13 - 3:14CA: O zaman bu sayı iki veya üstüyse,
-
3:14 - 3:18sanırım buradaki herkes
belki de şu satranç tahtası -
3:18 - 3:20ve pirinç taneleriyle
ünlü hikayeye aşinadır. -
3:20 - 3:24Eğer satranç tahtasındaki her kare için
pirinç tanesi sayısını ikiye katlarsan, -
3:24 - 3:28ilk 10 veya 15 kare için pek de
bir şey olduğu söylenemez, -
3:28 - 3:31ancak bu süre zarfında 64. kareye
geldiğinde bir anda bu dünyadaki -
3:31 - 3:34her bir insan için tonlarca
pirincin olduğunu fark edersin. -
3:34 - 3:35(Gülüşmeler)
-
3:35 - 3:38Katsal büyüme gerçekten de
inanılmaz bir şey. -
3:38 - 3:40Küçük sayılar şu an için
-
3:40 - 3:42pek de ilgilenmen gereken şeyler
değil aslında -- -
3:42 - 3:45Nelerle karşılaşabileceğinin
modelleriyle ilgilenmelisin. -
3:46 - 3:47AK: Kesinlikle.
-
3:47 - 3:50Açıkçası, katsal büyümeye devam edersen,
-
3:50 - 3:51bazen bu oldukça yüksek,
-
3:51 - 3:53belki de mantıksızca
yüksek sayılar elde edebilirsin. -
3:53 - 3:56Ancak bir zaman çerçevesinde
baktığımızda, mesela bir ay, -
3:56 - 3:57eğer çoğalma sayısı üçse,
-
3:57 - 4:00her bir insan ortalama olarak
üç kişiye bulaştırıyor. -
4:00 - 4:03Bu bulaşma dönüşümü arasındaki
boşluk yaklaşık olarak beş gün. -
4:03 - 4:05Şu an bir tane vakan
olduğunu düşünecek olursak, -
4:05 - 4:09bu da bir anlamda bir ay içinde
altı tane beş-günlük aşama demektir. -
4:09 - 4:11O zaman bu ayın sonunda,
-
4:11 - 4:13yalnızca bir kişi sanırım 729 tane
-
4:13 - 4:16vaka üretmiş demektir.
-
4:16 - 4:17Öyleyse bir ayda bile
-
4:17 - 4:20eğer kontrol edilmezse
yalnızca ölçüsü bile -
4:20 - 4:21hızla yükselebilir demektir.
-
4:22 - 4:23CA: Kesinlikle,
-
4:23 - 4:26şu anda baktığın bu sayıların
-
4:26 - 4:29virüsün ülkeye girişinin
-
4:29 - 4:31ilk aşamalarında ortaya çıktığı görülüyor.
-
4:31 - 4:35Sana çoğalma sayısının daha
açık bir biçimde anlaşılmasını -
4:35 - 4:38sağlayacak bir model verildi
çünkü bana kalırsa -
4:38 - 4:42bu neredeyse bu virüsü
nasıl anladığımızın, buna nasıl -
4:42 - 4:46tepki gösterdiğimizin ve bundan ne kadar
korkmamız gerektiğinin özü aslında. -
4:46 - 4:48Senin düşüncene göre,
-
4:48 - 4:52bunu DOTS adı verilen
dört bileşene ayırıyorsun: -
4:52 - 4:54süre,
-
4:54 - 4:57olanaklar,
-
4:57 - 4:59yayılma olasılığı
-
4:59 - 5:00ve duyarlılık.
-
5:00 - 5:02Ayrıca bence bunların her birini açıklaman
-
5:02 - 5:04bence oldukça yararlı olur Adam,
-
5:04 - 5:08çünkü bu verdiğimiz dört bileşenin
gerçek çoğalma sayısıyla ilişkili olduğu -
5:08 - 5:12oldukça basit bir denklem.
-
5:12 - 5:13O zaman sırayla konuşalım.
-
5:13 - 5:15Süre. Ne demek bu?
-
5:15 - 5:18AK: Süre bir insanın ne kadar
süre içinde bulaşıcı olduğunu ölçer. -
5:19 - 5:21Örneğin, sezgisel olarak, eğer bir insan
-
5:21 - 5:24uzunca bir sure zarfında
bulaşıcı durumdaysa, -
5:24 - 5:26mesela bir kişiden
iki kat daha uzun bir süre, -
5:26 - 5:28o zaman bu durum,
bulaşıcıların bu hastalığı -
5:28 - 5:31iki katı süre boyunca
bulaştırdığı anlamına gelir. -
5:31 - 5:36CA: Grip veya diğer patojenlerle
karşılaştırdığımızda -
5:36 - 5:40bu virüsün süresi nedir?
-
5:40 - 5:44AK: Aslına bakacak olursan bu biraz
da insanlar bulaşıcı olduklarında -
5:44 - 5:45ne olduğuna bağlı.
-
5:45 - 5:47eğer çabucak izole edilmişlerse
bu durum süreyi kısaltır -
5:47 - 5:51ancak şu an karşımızda insanların daha
hastanelerde izole bile edilmeden -
5:51 - 5:54etkili bir biçimde bulaşıcı
olmaları gibi bir süre var. -
5:55 - 5:59CA: Ayrıca bu kişiler o hafta
süresince hiçbir semptomları -
5:59 - 6:01göstermemiş bile olabilirler, değil mi?
-
6:01 - 6:05O zaman birisi bu virüse yakalandığında
bunun bir kuluçka dönemi var. -
6:06 - 6:09Bu kuluçka dönemi içerisinde insanların
-
6:09 - 6:11bulaşıcı olmaya basladığı
ve hatta belki de -
6:11 - 6:14semptomlarını göstermeye başladıkları
çok da açık olmayan bir süre var -
6:14 - 6:17ve bu tarihlerin
nasıl sıralandığı belli değil. -
6:17 - 6:19Doğru mu?
-
6:19 - 6:21AK: Hayır, daha fazla
bilgi elde etmeye başladık. -
6:21 - 6:25Bu bilgilerden aldığımız
bazı verilere göre -
6:25 - 6:30bazı insanlar bir bulaşıcı
evresinden diğerine geçerken -
6:30 - 6:32bir gecikme yaşayabiliyorlar.
-
6:32 - 6:35Bu gecikme de yaklaşık
beş gün gibi görünüyor. -
6:35 - 6:38Kuluçka süresi ve semptomların
görülme süresi de -
6:38 - 6:39yaklaşık olarak beş gün.
-
6:39 - 6:43Öyleyse düşün ki birçok insan,
semptomatik oldukları bu süre içinde -
6:43 - 6:45yalnızca hastalığı
başkalarına bulaştırıyorlar. -
6:45 - 6:47Kuluçka süresi ve biraz da
-
6:47 - 6:49başka insanlara bulaştırma
gibi süreler de var. -
6:49 - 6:52Aslında gerçek şu ki bu değerler
birbirleriyle yakınlık gösteriyorlar. -
6:52 - 6:54Varsayalım ki bazı insanlar
ya başlangıcında -
6:54 - 6:58ya da daha açıkça semptomları göstermeden
önce bulaşıcı durumdalar. -
6:58 - 7:02CA: Öyleyse bu ortalama
olarak insanların başkalarına -
7:02 - 7:04daha bu hastalığın semptomlarını
-
7:04 - 7:07göstermeden önce
bulaştırdıkları anlamına geliyor. -
7:07 - 7:09AK: Olanak dahilinde.
-
7:09 - 7:12Açıkçası bunlar erken veriler
ancak bence makul sayıda insanın -
7:12 - 7:14erken ve açık semptomlar
gösterdiği ya da hatta -
7:14 - 7:17daha karakteristik olarak ateş
ve öksürük gibi semptomlar göstermediğini -
7:17 - 7:19fakat kendilerini iyi hissetmedikleri gibi
-
7:19 - 7:21bir de bu süre zarfında
-
7:21 - 7:23virüsü bulaştırdıkları şeklinde
güçlü kanıtlar var. -
7:24 - 7:28CA: Peki bu özellikler virüsü gripten
daha farklı hale mi getiriyor? -
7:29 - 7:32AK: Aslında bu bakımdan griple
benzer özellikleri var. -
7:32 - 7:35Pandemik gribin kontrolünün zor olmasının
-
7:35 - 7:37ve bir tehdit gibi korkulmasının sebebi
-
7:37 - 7:41insanların ciddi anlamda hastalanmadan
önce çok fazla bulaşıyor olması. -
7:41 - 7:44Bu da demek oluyor ki
vakalar belirleninceye kadar -
7:44 - 7:47aslında birçok insana halihazırda
bulaşmış anlamına geliyor. -
7:47 - 7:50CA: Evet, o zaman bu da
bu virüsün düzenbazlığı. -
7:50 - 7:54Peki neden bu virüsle ilgili bir şeyler
yapmak bu kadar zor? -
7:55 - 7:56Bizden hep bir adım önde
-
7:56 - 8:00ve insanların nasıl hissettiklerine
veya ne yapıyor olduklarına -
8:00 - 8:01her zaman dikkatini veremezsin.
-
8:01 - 8:04Yani demek istediğim,
bu arada bu nasıl oluyor? -
8:04 - 8:05Nasıl oluyor da bir insan
-
8:05 - 8:09bir başkasına semptomlarını
göstermediği halde bulaştırabiliyor, -
8:09 - 8:12çünkü genellikle
damlacıkların havaya karıştığını -
8:12 - 8:15ve bir başkasının da
onu solumasıyla aldığını düşünürüz, -
8:15 - 8:17bu şekilde bulaşma oluyor.
-
8:17 - 8:21Bulaşma semptomlarının
öncesinde aslında neler oluyor? -
8:22 - 8:24AK: Aslında bu virüsle gördüğümüz
bulaşma seviyesi -
8:24 - 8:27gerçekte gördüğümüz gibi değil,
örneğin kızamık hastalığı, -
8:27 - 8:30birisi hapşırdığında bir sürü virüs
salınıyor ve potansiyel olarak -
8:30 - 8:32duyarlı olanlar
bu virüse maruz kalabiliyor. -
8:32 - 8:34Potansiyel olarak,
-
8:34 - 8:37biri hafif semptomlar göstermenin
başında olsa bile -
8:37 - 8:38küçük bir öksürük bile
-
8:38 - 8:40virüsün dışarı çıkması için yeterli,
-
8:40 - 8:41özellikle yakın toplanmalarda
-
8:41 - 8:42yaptığımız şey,
-
8:43 - 8:45mesela kalabalık gruplarla yemek yemek,
-
8:45 - 8:46bu tür yerlerde olabiliyor,
-
8:46 - 8:48bir dağ evi örneği vardı,
-
8:48 - 8:50bu durumlarda bile,
hafif hasta olanlar olabilir -
8:50 - 8:54ama virüs ortaya çıkıp diğerlerini
kendine maruz bırakabiliyor, -
8:54 - 8:56çalışmalarımız sürüyor ancak
her zaman bulaşmaya -
8:56 - 8:58sebebiyet verecek kadar
yeterli virüs olabiliyor. -
8:59 - 9:03CA: İyi ama eğer birisi hafif de olsa
hastaysa semptomları göstermezler mi? -
9:03 - 9:08Peki insanlar daha bilmedikleri
halde ortada hasta olduklarına, -
9:08 - 9:12bir şeyler olduğuna dair
yeterli delil yok mu? -
9:12 - 9:14Bu hafta yayınlanan bir Alman gazetesinde
-
9:14 - 9:18görülüyor ki daha başlangıçta bile
-
9:18 - 9:21birisine yapılan boğaz kültür testinde
-
9:21 - 9:24yüz binlerce virüsün
-
9:24 - 9:26halihazırda çoğaldığı söyleniyor.
-
9:26 - 9:30Şey gibi, mesela birisi normal
şekilde nefes alıp verdiğinde -
9:30 - 9:32bilmedikleri ve hatta insanlara
-
9:32 - 9:35direkt olarak bulaşan
veya yüzeylere yerleşen -
9:35 - 9:38bu virüsler havaya karışıyor.
-
9:38 - 9:39Böyle bir şey mümkün mü?
-
9:39 - 9:41AK: Bence biz de bunun ne kadar
-
9:41 - 9:43olduğunu saptamaya çalışıyoruz.
-
9:43 - 9:44Senin de söylediğin gibi
-
9:44 - 9:46semptom göstermeyen
-
9:47 - 9:48fakat boğazlarında virüs olanlar var.
-
9:48 - 9:51Hatta kesinlikle bunlar nefes
yoluyla dışarıya veriliyor -
9:51 - 9:55ancak gerçekten bulaşmanın oluşması
için bu biraz nadir bir durum mu -
9:55 - 9:58veya bu yolda daha fazla bulaşmanın
olduğunu mu görüyoruz? -
9:58 - 10:01Bu yüzden bu oldukça erken bir bilgi
-
10:01 - 10:02ve bence bir yapbozun parçası gibi
-
10:02 - 10:06ama elimizdeki delillerle birlikte diğer
bulaşıcı olaylarda bildiklerimizle -
10:06 - 10:08nereye yerleşeceğini bulmak
konusunda çalışıyoruz. -
10:08 - 10:14CA: Pekala, süre, bulaşıcılık
periyodunun süresidir. -
10:14 - 10:18Bize göre bu beş-altı gün,
böyle mi söylemiştin? -
10:18 - 10:20AK: Yaklaşık bir hafta,
-
10:20 - 10:23özellikle insanlar bulaşıcı olduklarında
ne olduğuna göre değişiyor. -
10:23 - 10:26CA: Hatta bazı vakalar bile var ki
-
10:26 - 10:29insanlar bu virüsü kaptıktan çok sonra
bile testleri pozitif çıkıyor. -
10:29 - 10:33Bu doğru olabilir ama o sıralarda
muhtemelen çok bulaşıcı değiller. -
10:33 - 10:34Bu doğru mudur,
-
10:34 - 10:36AK: Sanırım bu bizim temel teorimiz,
-
10:36 - 10:38bulaşmanın büyük çoğunluğu
başlarda gerçekleşiyor. -
10:38 - 10:41Hatta insanların açık açık
hastalanmaya başlayıp -
10:41 - 10:44davranışlarının değişiminden
tutun normal bir günde -
10:44 - 10:46oldukları hale kadar
-
10:46 - 10:49birçok solunum enfeksiyonu
vakalarında bunu görüyoruz. -
10:50 - 10:53CA: Tekrardan, bu virüsün
süresini grip gibi başka vakalarla -
10:53 - 10:54karşılaştıracak olursak
-
10:54 - 10:56grip bununla benzer mi?
-
10:56 - 10:58Grip için verilen süre nedir?
-
10:58 - 11:01AK: Gribin süresi,
-
11:01 - 11:05insanların aktif olarak
bulaşıcı olduğu süreye göre daha kısa. -
11:05 - 11:07Yani grip için aslında bir vakadan
-
11:07 - 11:09diğer vakaya dönüşü oldukça hızlı.
-
11:09 - 11:12Bir insana bulaşması durumunda
-
11:12 - 11:14potansiyel olarak üç gün gibi
bir durum söz konusu. -
11:15 - 11:18Ayrıca terazinin öbür ucunda olası
sürenin birkaç ay kadar -
11:18 - 11:21cinsel yolla bulaşan hastalıkların
olması gibi bir durum da var. -
11:21 - 11:22CA: Doğru.
-
11:22 - 11:27Pekala, şu ana kadar bu virüs için
bildiklerimizin aksi bir şey yok. -
11:27 - 11:30Şimdi de olanaklara biraz bakalım.
-
11:30 - 11:31Ne demek bu?
-
11:31 - 11:34AK: Olanaklar bir insanın
bulaşıcı olduğu sürede -
11:34 - 11:37etkileşim halindeyken bulaşma için
-
11:37 - 11:39ne kadar şansı olduğunun ölçümüdür.
-
11:39 - 11:41Yani tipik bir sosyal davranış ölçümü.
-
11:42 - 11:45Ortalama olarak insanlar
bulaşıcı oldukları sırada bu virüsün -
11:45 - 11:49yayılması olanağı için
kaç insanla sosyal bağlantı kurarlar? -
11:49 - 11:54CA: O zaman bu, gün içinde
kaç tane insana yakınlaştığın, -
11:54 - 11:56verilen gün içinde
-
11:56 - 11:58onlara virüsü bulaştırdığın
durumu demektir. -
11:58 - 12:01Bu sayı da eğer insanlar normal,
-
12:01 - 12:04yani şehir ortamında önlemler almıyorsa
-
12:04 - 12:07yüzlere kadar çıkabilir sanırım?
-
12:07 - 12:09AK: Bazı insanlar için.
-
12:09 - 12:12Buna bakarak geçtiğimiz
yıllarda çalışmalar yaptık -
12:12 - 12:14ve fiziksel temas için ortalama olarak
-
12:14 - 12:15günde yaklaşık beş insan demek.
-
12:15 - 12:17Çoğu insan genelde
-
12:17 - 12:1910, 15 insanla konuşacak
ve bağlantı halinde olacak -
12:19 - 12:20fakat açıkça
-
12:20 - 12:23kültürler arasında fiziksel selamlaşmanın
-
12:23 - 12:25farklı seviyelerini de görebiliriz.
-
12:25 - 12:28CA: Tahminen, bu sayı
-
12:28 - 12:31diğer virüslere göre farklı değil.
-
12:31 - 12:34Yani bu yalnızca yaşadığımız
hayatın bir özelliği. -
12:35 - 12:37AK: Sanırım bu virüs için,
-
12:37 - 12:39eğer bu tür etkileşimlerle
geçiyorsa ki grip -
12:39 - 12:42ve diğer
solunum enfeksiyonlarında da gördük -
12:42 - 12:46bu tarz yakınlaşmalar ve günlük
fiziksel etkileşimler bu virüsün -
12:46 - 12:49bulaşması konusunda oldukça önemli.
-
12:49 - 12:52CA: Bir ihtimal ortada bir farklılık var.
-
12:52 - 12:56Doğrusu şu ki eğer semptomsuz
enfeksiyonlu durumdaysanız belki de -
12:56 - 13:00bu aslında daha fazla
olanak olduğunu gösterir. -
13:00 - 13:03Deyim yerindeyse bu da
virüsün dehasının bir parçası, -
13:03 - 13:07virüs bir insanın içine girip
açığa çıkmadan orada kalabiliyor -
13:07 - 13:09ve insanlar hasta olduklarını
bilmeden başka insanlarla -
13:09 - 13:12etkileşim halinde olmaya,
işe gitmeye, -
13:12 - 13:14metroya binmeye devam ediyorlar.
-
13:14 - 13:15AK: Kesinlikle.
-
13:15 - 13:16Grip gibi bir durumda
-
13:16 - 13:20insanlar hastalandıklarında açıkça
sosyal iletişimleri kopuyor. -
13:20 - 13:23Bu yüzden insanlar günlük hayatlarında
-
13:23 - 13:26sürekli bir yerlere gittikleri için
-
13:26 - 13:29böylesine bulaşıcı bir virüse
bulaşımı konusunda avantaj sağlıyor. -
13:29 - 13:30CA: Senin modellemende
-
13:30 - 13:35bu virüs için verilen olanak sayısı
grip için verilenden fazla mi? -
13:35 - 13:40AK: Şu an için benzer
değerler kullanıyoruz, -
13:40 - 13:43örneğin farklı popülasyonlardaki
-
13:43 - 13:45fiziksel temaslara bakmaya çalışıyoruz.
-
13:45 - 13:48Ancak yaptığımız şey riski ölçmek.
-
13:48 - 13:50Bu da bizi diğer öğeye,
Y terimine getiriyor. -
13:50 - 13:52Böylece her temas arasında
-
13:52 - 13:55bir yayılma olayının
meydana gelme olasılığı nedir? -
13:55 - 13:58CA: Pekala, hadi diğer
sayıyla devam edelim, -
13:58 - 14:00Y terimi, yayılma olasılığı.
-
14:00 - 14:02Bunu nasıl açıklıyorsun?
-
14:02 - 14:05AK: Yani bu da belirli bir olasılık
-
14:05 - 14:07veya belirli bir etkileşim durumunda
-
14:07 - 14:10virüsün karşı tarafa geçeceğini ölçer.
-
14:10 - 14:13Mesela birisiyle konuştuğun
sırada öksürmezsin, -
14:13 - 14:17hapşırmazsın veya herhangi bir
-
14:17 - 14:19sebeple virüs aslında
-
14:19 - 14:21diğer kişiye geçmez.
-
14:21 - 14:23Bu virüs için daha önce de dediğim gibi
-
14:23 - 14:26diyelim ki insanlar günde
10 kişiyle konuşuyorlar -
14:26 - 14:29ancak biz bu kişilerin 10
kişiye bulaştırdığını görmüyoruz. -
14:29 - 14:31Bu yüzden tüm bu olasılıklar aslında
-
14:31 - 14:34virüsün karşı tarafa
geçmediğini gösteriyor. -
14:35 - 14:39CA: Fakat insanlar bu virüsün
oldukça bulaşıcı olduğunu söylüyorlar. -
14:39 - 14:42Yine griple karşılaştırdığımızda
-
14:42 - 14:44bu virüsün yayılma olasılığı kaçtır?
-
14:45 - 14:49AK: Bu yakın görüşmelere
bakarak bazı analizler yaptık. -
14:49 - 14:51Yaklaşık olarak 10 farklı
vaka incelemesi yaptık -
14:51 - 14:55ve bu yakın görüşmelerin üçte birinin
-
14:55 - 14:57sonradan bu erken dönemlerinde
farkında olmadan -
14:57 - 14:59virüs kaptığını anladık.
-
14:59 - 15:01Mesela büyük yemek
davetleri gibi durumlarda -
15:01 - 15:05her bir insanın
virüse maruz kalma olasılığı -
15:05 - 15:07üçte bir oranda.
-
15:07 - 15:10Bu durum aile içinde
ve yakın durumlarda bile olsa -
15:10 - 15:12mevsimsel grip için biraz daha düşüktür,
-
15:12 - 15:14bu değerler çok da yüksek değildir.
-
15:15 - 15:18SARS gibi bir virüs için bile,
etkileşim başına risk sayısı -
15:18 - 15:24korona virüsü için
görülen sayıdan daha düşüktü. -
15:24 - 15:26Sezgisel olarak anlamlı olan,
-
15:26 - 15:28eğer bu şey çok kolay yayılıyorsa
etkileşim başına -
15:28 - 15:30ortada daha yüksek bir risk olmalı.
-
15:30 - 15:31CA: Hım.
-
15:32 - 15:36Peki, dördüncü numaraya gelelim,
-
15:36 - 15:38D, duyarlılık.
-
15:40 - 15:41Nedir duyarlılık?
-
15:41 - 15:46AK: Bu da nüfustaki duyarlılık
oranının bir ölçüsüdür. -
15:46 - 15:48Düşün ki biriyle etkileşim halindesin,
-
15:48 - 15:50virüs karşı tarafa geçiyor,
onlara bulaşıyor, -
15:50 - 15:52fakat bazı insanlar aşılanmış
-
15:52 - 15:54veya bir çeşit bağışıklıkları var
-
15:54 - 15:56ve bu virüs onları etkilemiyor
-
15:56 - 15:58fakat başkalarını etkileyebiliyorlar.
-
15:58 - 16:01Bu yüzden bizler, kendilerini vakaya
çevirmeyecek insanların -
16:01 - 16:04potansiyel orantıları için açıklamada
bulunmak zorundayız. -
16:06 - 16:12CA: Açıkçası, bu korona virüsü
için ortada bir aşı olmadığı gibi -
16:12 - 16:16bildiğimiz kadarıyla bu virüse
bağışıklığı olan kimse de yok. -
16:16 - 16:20Yani diyorsun ki duyarlılık sayısı
bayağı yüksek, -
16:20 - 16:22problemin bir kısmı bu mu?
-
16:22 - 16:24AK: Evet, bence bunun ispatı şu:
-
16:24 - 16:27bu virüs, nüfusları ve hatta Çin gibi
-
16:27 - 16:29bulaşmanın fazla ama
kontrol önlemlerinin de -
16:29 - 16:32oldukça sıkı olduğu alanları tamamen
duyarlı hale getirecek, -
16:32 - 16:33fakat ocak ayının sonlarına kadar
-
16:33 - 16:35öngördüğümüz kontrol önlemleri var,
-
16:35 - 16:38Wuhan’ın neredeyse %95’i hala duyarlı.
-
16:38 - 16:40O zaman bir sürü bulaşma görüldü
-
16:40 - 16:43ancak bu bulaşmayı etkileyen
-
16:43 - 16:46SOYD bileşenlerinden hiçbiri alınmadı.
-
16:47 - 16:49CA: Öyleyse işin matematiği şöyle
-
16:49 - 16:55ki böylesi stresli bir durumun arasında
bile içimdeki inek öğrencinin -
16:55 - 16:58matematiğin bu güzelliğini
sevdiğini açıkça itiraf edebilirim, -
16:58 - 17:01çünkü ben bu şekilde hiç düşünmemiştim,
-
17:01 - 17:04bildiğimiz bu numaraları birlikte çarpıp
-
17:04 - 17:05çoğalma sayısını buluyorsun.
-
17:05 - 17:06Doğru mu?
-
17:06 - 17:07AK: Kesinlikle, evet,
-
17:07 - 17:10bu numaraları birlikte
çarpınca sana ortalama olarak -
17:10 - 17:13virüsün sayısını verirken bir
anlamda bulaşma sırasında -
17:13 - 17:15enfeksiyonun olduğu yolu buluyorsunuz.
-
17:15 - 17:18CA: Tüm mantığı yalnızca bu yani.
-
17:18 - 17:21Bulaşıcı olduğunuz süredeki
günlerin sayısı, -
17:21 - 17:23bu günler içinde ortalama olarak
görüştüğünüz -
17:23 - 17:26ve virüs bulaştırma şansınızın
olduğu insanların sayısı. -
17:27 - 17:32Sonra bunu yayılma olasılığıyla
çarpıyorsunuz, -
17:32 - 17:35virüs o insanlara geçiyor
-
17:35 - 17:37ve geçme dediğimiz şey de budur.
-
17:37 - 17:39Daha sonra duyarlılık sayısı.
-
17:39 - 17:42Bu arada, duyarlılık olasılığı için
-
17:42 - 17:43ne düşünüyorsun?
-
17:44 - 17:47AK: Bence yayılma bakımından
-
17:47 - 17:49neredeyse yüzde 100.
-
17:50 - 17:53CA: Pekala, bu numaraları birlikte çarptık
-
17:53 - 17:57ve şu anda görünüşe göre
senin de dediğin gibi -
17:57 - 18:02oldukça hızlı büyüdüğünden dolayı
iki veya üç gibi bir sayı bu virüs için -
18:03 - 18:05oldukça makul bir sayı.
-
18:05 - 18:06AK: Kesinlikle.
-
18:06 - 18:09Böylesi kontrol altına
alınamayan salgınlarda -
18:09 - 18:10oldukça hızlı büyümenin görüldüğü
-
18:11 - 18:13bir kaç ülke görüyoruz.
-
18:14 - 18:19CA: Peki bu iki veya üç sayısı gribe
göre ne durumda? -
18:19 - 18:22Sanırım kış aylarında
mevsimsel gripler var -
18:22 - 18:24ve bulaşıcı oluyorlar,
-
18:24 - 18:28bunun haricinde yıl içerisinde
çoğalma sayısı olarak bu sayı -
18:28 - 18:30birin altına düşüyor, değil mi?
-
18:30 - 18:33Ancak mevsimsel grip zamanı boyunca
bu sayı ne durumda? -
18:34 - 18:36AK: Grip sezonu başladığı zamanların
-
18:36 - 18:38ilk başlarında tahminimizce
-
18:38 - 18:41neredeyse 1.2, 1.4 gibi bir durumda.
-
18:42 - 18:44Bu yüzden nüfustaki aşılanmalardan
-
18:44 - 18:48ve diğer şeylerden gelen
bağışıklığı da hesaba katarsak -
18:48 - 18:49o kadar bulaşıcı değil.
-
18:49 - 18:51Yine de birin üstündeyken bulaşabilir
-
18:51 - 18:54ancak korona virüs gibi böylesine
hızlı bir şekilde hareket etmiyor. -
18:55 - 18:58CA: Pekala, şu iki elemente
geri dönmek istiyorum: -
18:58 - 19:01spesifik olanak ve bulaşma olasılığı
-
19:01 - 19:05çünkü görünüşe göre bunların
enfeksiyon oranı konusunda -
19:05 - 19:07bir şeyler yapabilmeleri gibi bir
şans var ortada. -
19:07 - 19:09Bunlara geçmeden önce
-
19:09 - 19:11bir başka sayı olan
-
19:11 - 19:14ölüm oranından biraz bahsedelim.
-
19:14 - 19:16Öncelikle, lütfen bize de açıkla,
-
19:16 - 19:18sanıyorum ki ortada insanların kafasını
-
19:18 - 19:20karıştıran iki farklı
ölüm oranı versiyonu var, -
19:20 - 19:22Bunları açıklayabilir misin?
-
19:22 - 19:27AK: Tabii, birincisi bizim genellikle
vaka ölüm oranı olarak konuştuğumuz -
19:27 - 19:30ve bu semptomların
ortaya çıktığı vakaların -
19:30 - 19:34ne kadarının ölümcül olacağının oranıdır.
-
19:34 - 19:37Bir de bazen söylediğimiz
enfeksiyon ölüm oranı var -
19:37 - 19:38ki bir anlamda semptom gözetmeksizin
-
19:38 - 19:40herkesin bulaşıcı durumda olduğu
-
19:40 - 19:44ve bunlardan kaçının
ölümcül olduğunun oranıdır. -
19:44 - 19:47Ancak ortalarda dolaşan bu
sayıların büyük bir çoğunluğu -
19:47 - 19:49bazen VÖO olarak da bilinen
vaka ölüm oranıdır. -
19:50 - 19:54CA: Peki, bu virüs için ölüm oranı nedir
-
19:54 - 19:57ve tekrardan soruyorum, diğer
patojenlerle nasıl karşılaştırılır? -
19:58 - 20:00AK: Ortalarda dönüp dolaşan
birkaç sayı var. -
20:01 - 20:03Yaşanılan zorluklardan biri genelde
-
20:03 - 20:07semptomatik insanların
belirtilmiyor oluşu. -
20:07 - 20:08Ayrıca bir gecikme de var.
-
20:08 - 20:09Düşün ki 100 tane insan
-
20:09 - 20:12korona virüs şüphesiyle hastaneye gidiyor
-
20:12 - 20:13ve hiç biri henüz ölmedi
-
20:13 - 20:16bu durum ölüm oranının
sıfır olduğunu göstermez -
20:16 - 20:19çünkü bu insanlara ne olacağını
bekleyip görmen gerekecek. -
20:19 - 20:21Bu yüzden bu açıklanmayan insanları
-
20:21 - 20:25ve gecikmeleri düzelttiğinde
en iyi tahminle vaka ölümü yaklaşık %1. -
20:25 - 20:27O zaman ortalama olarak semptomları olan
-
20:27 - 20:28%1 kadar insan
-
20:28 - 20:29sonunda ölüyor.
-
20:29 - 20:32Ayrıca bu mevsimsel gribe göre
10 kat daha kötü. -
20:34 - 20:37CA: Evet, mevsimsel gripten
ölen insan sayısı göz önüne alındığında -
20:37 - 20:40gerçekten korkutucu.
-
20:40 - 20:44Bu yüzden Dünya Sağlık Örgütü
-
20:44 - 20:48öncelerde yüzde 3.4 gibi
biraz yüksek bir rakam verdiğinde -
20:48 - 20:50bayağı eleştirildi.
-
20:50 - 20:54Bunun neden yanıltıcı olduğu,
bunu nasıl düşünmek gerektiğini -
20:54 - 20:57ve bunu nasıl belirlemek gerektiğini
açıklar mısın? -
20:57 - 21:00AK: İnsanların bu ham sayılara bakıp
-
21:00 - 21:03"Bu zamana kadar kaç tane ölü,
kaç tane vaka var" -
21:03 - 21:05demeleri inanılmaz derecede yaygın,
-
21:05 - 21:08orana da bakıyorlar ve birkaç hafta önce
bu sayı yüzde 2 değer kazandı. -
21:08 - 21:11Ancak bu gecikme etkisini
düşünecek olursanız, -
21:11 - 21:13o zaman bütün vakaları durdursanız bile
-
21:13 - 21:16yine de zamanla bu ölümcül sonuçlar
ortaya cıkacak -
21:16 - 21:18ve bu yüzden bu sayı
da aynı düzeye gelecek. -
21:18 - 21:22Bu olay gripten ebolaya her
epidemide ortaya çıktı -
21:22 - 21:23ve bunu tekrar tekrar görüyoruz.
-
21:23 - 21:27Hatta ben bir kaç kişiye
bu sayının yükselişe geçeceğini söyledim -
21:27 - 21:29çünkü Çin'deki vakalar yavaşladığı için
-
21:29 - 21:31bu sayı yükseliyormuş
gibi görünecek ki bu da -
21:31 - 21:33istatistiksel olarak garip bir olay.
-
21:33 - 21:35Bu değişimin arkasında
gerçekten de hiçbir şey yok -
21:35 - 21:38yani bir mutasyon veya
herhangi bir şey yok. -
21:39 - 21:42CA: Eğer yanılmıyorsam
ortada iki tane etki var. -
21:42 - 21:45Birincisi halihazırda
olan ölü sayıları yükselecek -
21:45 - 21:51ve bu da 3.4'ü fazlasıyla geçebilir.
-
21:52 - 21:54Fakat o zaman bunu,
-
21:54 - 21:57oldukça fazla sayıda vakanın
kötü test yapımı sebebiyle -
21:57 - 22:00saptanamamış olduğu
gerçeğiyle dengelemelisiniz -
22:00 - 22:02çünkü büyük ihtimalle
-
22:02 - 22:05çok fazla sayıda
-
22:05 - 22:07erken vaka sayıları yansıttılar.
-
22:07 - 22:09Olay bu mu?
-
22:09 - 22:10AK: Kesinlikle.
-
22:10 - 22:12Yani bir şey sayıyı yukarıya çıkarıyorken
-
22:12 - 22:13diğeri aşağıya indiriyor.
-
22:13 - 22:15Bu tarz erken değerler üzerinde,
-
22:15 - 22:18eğer ki yalnızca gecikmeyi ayarlayıp
-
22:18 - 22:20bildirilmemiş vakaları düşünmezseniz
-
22:20 - 22:23gerçekten fazlasıyla korkunç sayılar
elde etmeye başlarsınız. -
22:23 - 22:25Potansiyel olarak yüzde 20, 30'a çıkarsın
-
22:25 - 22:27ki bu da bizim bu virüs için
-
22:27 - 22:29bildiklerimizle aynı hizada değil.
-
22:30 - 22:31CA: Pekala.
-
22:32 - 22:33Şu an elimizde daha çok veri var.
-
22:33 - 22:37Senin bakış açından,
başlangıç safhalarında -
22:37 - 22:44ölüm oranı yaklaşık yüzde 2
gibi bir sayı mı? -
22:44 - 22:45AK: Bana kalırsa
-
22:46 - 22:49yüzde 0.5 ve 2 gibi
bir sayı aralığı koyabiliriz -
22:49 - 22:52ve bu farklı veri setlerinin
sayısı üzerinedir. -
22:52 - 22:54Bu da semptomatik olan insanlar için.
-
22:54 - 22:56Bence ortalama olarak yüzde 1
çalışmak için ideal bir sayı. -
22:57 - 22:58CA: Tamam, yüzde 1,
-
22:58 - 23:01grip genellikle yüzde 1
olarak ifade ediliyor -
23:01 - 23:07öyleyse bu gripten yüzde
beş veya on daha tehlikeli. -
23:07 - 23:09Hatta bu tehlikenin yaş grupları arasında
-
23:09 - 23:11simetrik olmadığı da çok iyi biliniyor.
-
23:11 - 23:14Öncelikle yaşlıları etkiliyor.
-
23:14 - 23:17AK: Evet, ortalama yüzde
bir olduğunu gördük, -
23:17 - 23:19ancak 60'lı, 70'li yaşlara baktığın zaman
-
23:19 - 23:21bu sayı hızla yükselmeye başlıyor.
-
23:21 - 23:24Yani yaşlı insan gruplarını
tahmin etmeye çalışıyoruz ki -
23:24 - 23:29nereden baksan yüzde beş,
belki yüzde on ölüm oranı demek. -
23:29 - 23:31Hatta bunun da üzerine
-
23:31 - 23:34daha şiddetli ve hastanede
bakıma ihtiyacı olan -
23:34 - 23:36kişileri de eklemek lazım.
-
23:36 - 23:39Kesinlikle bu riskler yaşlı gruplarda
oldukça geniş oluyor. -
23:41 - 23:43CA: Adam, bizim için bu sayıları toplasan.
-
23:43 - 23:44Senin modelinde,
-
23:44 - 23:49eğer 2 veya 3 çoğalma sayısı
-
23:49 - 23:54ve yüzde 0,5 ile 1 arası ölüm oranını
-
23:54 - 23:56toplayıp simulasyonu başlatırsan
-
23:56 - 23:58nasıl görünecek?
-
23:59 - 24:02AK: Eğer kontrol edilemeyen
bulaşma ile birlikte -
24:02 - 24:04yüzde 2 veya 3 çoğalma sayısı varsa
-
24:04 - 24:06ve bunun için hiçbir şey yapmıyorsan,
-
24:06 - 24:07bu salgının bitmesinin tek yolu
-
24:08 - 24:11yeteri kadar insanın buna bağışıklık
oluşturmasıdır ki o zaman da -
24:11 - 24:15kendi kendine sona erecektir.
-
24:15 - 24:17Bu gibi bir durumda da
-
24:17 - 24:20nüfusun büyük bir çoğunluğuna
bulaşması beklenir. -
24:20 - 24:21Örneğin diğer kapsama girmeyen
-
24:21 - 24:24salgınlarda gördüğümüz şey temelde bütün
-
24:24 - 24:26popülasyonu yakıp
geçmesi ki çok fazla sayıda -
24:26 - 24:28bulaşan insan, ölüm oranı
-
24:28 - 24:31ve hastanede tedavi
oranına sebebiyet verir. -
24:31 - 24:35Eğer bunlar olursa oldukça
ciddi hasarlar meydana getirebilir. -
24:35 - 24:37Ülke bazında kesinlikle
görüyoruz ki İtalya, -
24:37 - 24:39erken bulaşmanın saptanamaması,
-
24:39 - 24:41hızlı büyüme
-
24:41 - 24:44ve sağlık sisteminin
bir anda yenilmesi sebebiyle -
24:44 - 24:47şu an iyi bir örnek konumunda.
-
24:47 - 24:51Bence bu virüsün en kötü yanı bulaşma
-
24:51 - 24:55ve semptomlar arasında gecikme olması
-
24:55 - 24:57ve insanları
sağlık sistemine yönlendirmesidir, -
24:57 - 24:59sağlık sisteminiz yenilse dahi
-
24:59 - 25:00o günde bile,
-
25:00 - 25:02tamamen bulaştırmayı durdursanız bile
-
25:02 - 25:05çoktan maruz kalmış insanlar olacak,
-
25:05 - 25:08vakalar ve daha şiddetli olanlar
-
25:08 - 25:10bir kaç hafta boyunca
görülmeye devam edecektir. -
25:10 - 25:13Bu tamamen nüfusumuzun
sisteminden gelen bulaşmanın yığılması -
25:13 - 25:16ve bir yük oluşturması durumudur.
-
25:17 - 25:20CA: O zaman anahtar bir sayı var
-
25:20 - 25:24ve bu toplam vaka sayısı,
-
25:24 - 25:28bir ülkenin sağlık sisteminin
bu vaka sayısını -
25:28 - 25:30işleme kapasitesiyle karşılaştırılmasıdır.
-
25:31 - 25:33Muhtemelen bu konu,
-
25:33 - 25:34ölüm oranı,
-
25:34 - 25:37hastalıklarla gelen insanlar ve bunlara
-
25:37 - 25:40yanıt verebilen bir sağlık sistemi ile
yenilmiş arasında büyük bir farktır. -
25:40 - 25:43Bu noktada ölüm oranı çok farklı olur.
-
25:43 - 25:46AK: Birisi yoğun bakım
ünitesinde yatağa ihtiyaç duyuyorsa -
25:46 - 25:48bunu temin etmek için birkaç hafta gerekir
-
25:48 - 25:49ve bununla birlikte
-
25:49 - 25:52sistemden vakalar gelmeye
devam ettiği için çabucak zorlaşır. -
25:52 - 25:55CA: Bu yüzden önleme ve azaltma arasındaki
-
25:55 - 25:57farkı konuşuyoruz.
-
25:57 - 26:00Bunlar çokça duyduğumuz
birbirinden farklı terimler. -
26:00 - 26:06Virüsün erken dönemlerinde
devlet önlemeye odaklandı. -
26:06 - 26:08Bu ne demektir?
-
26:08 - 26:11AK: Sınırlama, çabalarınızı vakalar
ve onların temasları üzerinde -
26:11 - 26:14çok fazla kontrole
odaklayabileceğiniz fikridir. -
26:14 - 26:16Büyük bir nüfusta bozulmaya
sebep olmuyorsun, -
26:16 - 26:19sadece bir vaka var
ve onları izole ediyorsun, -
26:19 - 26:21kimlerle iletişime geçtiklerini
buluyorsun, -
26:21 - 26:25maruz kalmış olabilenleri bulmak için
insanları araştırıyorsun, -
26:25 - 26:27belki karantina altına alıp
-
26:27 - 26:30başka yayılma olmaması için
emin oluyorsun. -
26:30 - 26:33Bu yüzden oldukça odaklanılmış
ve hedeflenilmiş bir yöntem -
26:33 - 26:35ve SARS için son derece etkili oldu.
-
26:36 - 26:38Ancak bence bu virüs için
-
26:38 - 26:41bazı vakalar gözden
kaçacağı veya saptanamayacağı için -
26:41 - 26:45büyük çoğunluktaki risk altında
olan insanları bulmamız lazım. -
26:45 - 26:46Olur da bir kaçı elden kaçarsa
-
26:46 - 26:48büyük ihtimalle bir
salgınla karşılaşacaksın. -
26:48 - 26:50CA: Peki hiç bu stratejiyi
-
26:50 - 26:53işleme almaya başlamış
ve etkili olarak virüsü -
26:53 - 26:55kontrol altına alabilmiş ülkeler var mı?
-
26:55 - 27:00AK: Singapur geçtiğimiz altı
haftadır olağanüstü bir iş başarıyor. -
27:01 - 27:03Bazı geniş tedbirlerin yanı sıra
-
27:03 - 27:05temas halinde olan insanları
izleme konusunda -
27:05 - 27:07inanılmaz derecede sıkı çalışıyorlar.
-
27:08 - 27:10CCTV kameralardan bakma,
-
27:10 - 27:13taksileri kontrol edip
kimin virüs kapmış olabileceğini bulma, -
27:13 - 27:14kimler risk altında vs. gibi
-
27:14 - 27:15derin takipler yapıyorlar.
-
27:15 - 27:19Yaklaşık altı haftadır
yayılmayı engelliyorlar. -
27:19 - 27:21CA: Gerçekten muhteşem.
-
27:21 - 27:23Öyleyse birisi ülkeye geldi,
-
27:23 - 27:25test sonucu pozitif çıktı --
-
27:25 - 27:27işe gidiyorlar, büyük bir takım
halinde çalışıyorlar -
27:27 - 27:29ve deyim yerindeyse
-
27:29 - 27:31her şeyin izini sürüyorlar.
-
27:31 - 27:33"Ah, hangi taksiye bindiğinizi
hatırlamıyor musunuz? -
27:33 - 27:35Biz sizin için buluruz."
-
27:35 - 27:37Muhtemelen, taksi şoförünü
buldukları zaman -
27:37 - 27:40taksiye başka kimlerin bindiğini
de bulmak zorundalar. -
27:40 - 27:44AK: Öyleyse risk içinde olan yakın temas
halindeki herkesi bulmaya odaklanıp -
27:44 - 27:47gözden kaçırdıkları kişi sayısını
en aza indirmeye çalışıyorlar. -
27:48 - 27:52CA: Ancak Singapur'da bile,
eğer yanlış bilmiyorsam -
27:52 - 27:54sayılar sıfıra yaklaşmaya başladı,
-
27:54 - 27:56ama son dönemlerde tekrardan
biraz yükselmeye başladı. -
27:56 - 27:58Önlemeyi devam ettirip
ettiremeyecekleri -
27:58 - 28:02henüz tam kesin değil.
-
28:02 - 28:03AK: Kesinlikle.
-
28:03 - 28:05Çoğalma sayısı hakkında konuşursak şayet
-
28:05 - 28:07bir gibi önemli değere sahip olan sayının
-
28:07 - 28:090.8, 0.9 gibi sayılara düştüğünü gördük.
-
28:10 - 28:12Bir veya iki hafta önce
-
28:12 - 28:15biraz yükselişe geçtiği ve daha fazla
vakanın ortaya çıktığı görüldü. -
28:15 - 28:18Sanırım büyük bir çoğunluğu
kontrol altında tutulsa bile -
28:18 - 28:20Dünya şu anda bir salgınla baş ediyor
-
28:20 - 28:22ve sürekli
bir bulaşma ortaya çıktığı için -
28:22 - 28:25aşırı seviyede durdurma
çabaları gitgide -
28:25 - 28:27daha da zorlaşıyor.
-
28:27 - 28:32(Müzik)
-
28:48 - 28:50CA: Bu virüs durumunda,
-
28:50 - 28:52dünyanın birçok ülkesinde
-
28:52 - 28:54bu şeyin gerçekleştiğine dair
bir uyarı vardı. -
28:54 - 28:58Çin'den gelen haberler çabucak kötüleşti
-
28:58 - 29:01ve insanların hazırlanmak için
zamanları oldu. -
29:01 - 29:05Yani demek istediğim,
böyle bir şeyin geldiği -
29:05 - 29:08görüldüğünde ideal olan
hazırlanma nasıl olmalı -
29:08 - 29:11ve yayılmaya başlamadan önce
başarılı bir şekilde sınırlamak için -
29:11 - 29:13yapılması gereken şeyler vardır.
-
29:13 - 29:16AK: Bence şu söyleyeceğim
iki şey çok büyük bir fark yaratır. -
29:16 - 29:21Birincisi mümkün olduğunca
kapsamlı bir takip ve tespit yapmak. -
29:21 - 29:23Bazı erken önlemenin
ne kadar etkili olduğunu -
29:23 - 29:26gördüğümüz analizleri
modellemeyi bitirdik. -
29:26 - 29:30Muhtemelen yüzde 70
veya 80 civarında insanın -
29:30 - 29:33temas halinde olabileceği durumunu gördük.
-
29:33 - 29:36Ancak bu vakaların
geldiğini saptayamıyorsan -
29:36 - 29:38bunların temas halinde
bulunduklarını belirleyemiyorsan -- -
29:38 - 29:42mesela erken odaklanmanın birçoğu
Çin'e seyahat geçmişi üzerineydi -
29:42 - 29:45ve daha sonra durumun
değiştiği ortaya çıktı, -
29:45 - 29:48ancak vakayı tanımlamak adına buna
-
29:48 - 29:52güvenildiği için tanımla eşleşen
diğer pek çok diğer vaka test edilmedi -
29:52 - 29:55çünkü potansiyel olarak risk altında
görünmüyorlardı. -
29:55 - 29:59CA: Yani demek istediğim,
erken teşhis anahtar, -
29:59 - 30:01sanıyorum ki önemli bir erken önlem,
-
30:01 - 30:06yeterli testlerinizin olmasından
ve ihtiyaç halinde kullanılmasından -
30:06 - 30:08emin olursunuz,
-
30:08 - 30:10böylece müdahale edebilirsiniz,
-
30:10 - 30:14bir vaka olur olmaz harekete
geçmeye hazır olun, -
30:14 - 30:19temas halinde olduklarını
bulmak için hızlı olmalısınız, -
30:19 - 30:22bu şekilde test edip
kontrol altına alabilirsiniz. -
30:22 - 30:23AK: Kesinlikle.
-
30:23 - 30:26Benim mesleğimde negatif bir
testte değer olduğunu söylüyoruz -
30:26 - 30:30çünkü bir şey arıyorsunuz ancak
aradığınız şey orada değil. -
30:30 - 30:33Bence insanların test edilme
sayısının az olması -
30:33 - 30:36size enfeksiyonları gözden
kaçırmadığınız güvenini vermez, -
30:36 - 30:39oysa temaslarda gerçekten
kapsamlı bir takip yapıyorsanız, -
30:39 - 30:41Kore gibi çok sayıda insanı
-
30:41 - 30:43test eden ülkeler görebiliriz.
-
30:43 - 30:44Halen vakalar olmasına rağmen,
-
30:44 - 30:47bu enfeksiyonların
nerede oldukları konusunda -
30:47 - 30:49bir fikirleri olmasında onlara
daha fazla güven veriyor. -
30:49 - 30:52CA: Sen şu anda Birleşik Krallık’tasın
-
30:52 - 30:55ben ABD’deyim.
-
30:55 - 30:59Birleşik Krallık’ın ve ABD’nin
kontrol altına alma olasılıkları -
30:59 - 31:02sence ne kadardır?
-
31:03 - 31:07AK: Bence her iki durumda da
pek olası değil. -
31:07 - 31:10Bence Birleşik Krallık'ın
bazı ek önlemler alması gerekecek. -
31:10 - 31:12Sanırım bu gerçekleştiğinde
-
31:12 - 31:14biraz mevcut duruma bağlı
-
31:14 - 31:16ancak şu anda yaklaşık
30.000 kişiyi test ettik. -
31:17 - 31:21Açıkçası, ne kadar kapsamlı
bulaşma olduğuna dair -
31:21 - 31:25kanıtlar göz önüne alındığında,
ABD bu noktanın ötesine geçiyor olabilir -
31:25 - 31:28ve ne kadar enfeksiyon olduğu
-
31:28 - 31:30ve bu test seviyesinin
net bilgileri olmadan, -
31:30 - 31:34ABD'de şu anda durumun
nasıl olduğunu görmek çok zor. -
31:35 - 31:39CA: Yani, kesinlikle bu konuda
çok politik olmak istemiyorum, -
31:39 - 31:41ama demek istediğim -
-
31:41 - 31:44biraz önce İngiltere'nin
30.000 kişiyi test ettiğini söyledin - -
31:44 - 31:46ABD beş veya altı kat daha büyük
-
31:46 - 31:49ve bence buradaki toplam
test sayısı beş ya da altı bin, -
31:49 - 31:50ya da birkaç gün önce öyleydi.
-
31:50 - 31:53Bu sana tuhaf geliyor mu?
-
31:53 - 31:57Açıkçası enfeksiyon hastalıkları hakkında
çok fazla bilgiye sahip -
31:57 - 31:59eğitimli bir ülkede bunun
nasıl olduğunu anlamıyorum. -
32:00 - 32:01AK: Öyle ve bence orada,
-
32:01 - 32:06lojistik ve benzeri birçok faktör var
-
32:06 - 32:08ama bunun bir tehdit olduğu
-
32:08 - 32:10ve bunun geldiğine dair
bir uyarı dönemi vardı. -
32:10 - 32:13Bence ülkelerin, bu ilk aşamalarda
gerçekten mümkün olduğunca çok -
32:13 - 32:17tespit yapabilme kapasitesine sahip
olduklarından emin olmaları gerekiyor, -
32:17 - 32:20çünkü bu virüsü yakalayacağınız
ve kontrol altına almada -
32:20 - 32:22daha iyi bir şansınız olacağı dönemdir.
-
32:22 - 32:25CA: Tamam,
eğer kontrol altına alamazsanız, -
32:25 - 32:28bir tür azaltma stratejisine
geçmek zorundasınız. -
32:28 - 32:31Peki o zaman neler oluyor?
-
32:32 - 32:35Sanırım bunu iki SOYD faktörünüze,
-
32:35 - 32:38fırsata ve yayılma olasılığına
-
32:38 - 32:41geri getirmek istiyorum,
-
32:41 - 32:43çünkü virüs neyse odur gibi görünüyor,
-
32:43 - 32:46birinin potansiyel olarak ne zaman
enfeksiyonlu olduğu konusunda -
32:46 - 32:48pek bir şey yapamayız gibi görünüyor.
-
32:48 - 32:50Duyarlılık tarafında,
-
32:50 - 32:53aşı olana kadar pek bir şey yapamayız.
-
32:53 - 32:55Biraz bundan bahsedebiliriz belki.
-
32:55 - 32:58Ancak olanak ve yayılma
olasılığının ortasında -
32:58 - 33:00bir şeyler yapabiliriz.
-
33:00 - 33:03Belki de bunlardan, neye benzediğinden
-
33:03 - 33:05konuşmak ister misiniz,
-
33:05 - 33:09bir azaltma stratejisini
nasıl oluşturursunuz? -
33:09 - 33:12Yani, her şeyden önce, fırsatı düşünerek,
-
33:12 - 33:14yayılma fırsatlarının sayısını
-
33:14 - 33:15nasıl azaltırsınız?
-
33:16 - 33:18AK: Bence bu açıdan bakınca,
-
33:18 - 33:21sosyal etkileşimlerimizdeki büyük
değişikliklerle ilgili olacak. -
33:21 - 33:24Eğer çoğalma sayısını yaklaşık
-
33:24 - 33:26iki veya üç olarak düşünürseniz,
-
33:26 - 33:28bu sayıyı bir değerin altına almak için
-
33:28 - 33:31bu aktarımın bir yönünü bir veya altına,
-
33:31 - 33:34üçte iki oranında azaltmanız gerekir.
-
33:34 - 33:36Böylece,
-
33:36 - 33:38virüsü yayabilecek fırsatlara
ihtiyaç duyulur, -
33:38 - 33:40bu nedenle ortalama olarak
-
33:40 - 33:42popülasyondaki herkesin,
-
33:42 - 33:45bu etkileşimleri kontrol altına
almak için potansiyel olarak -
33:45 - 33:48üçte iki oranında bu tür yakın
temasları azaltması gerekecektir. -
33:48 - 33:51Bu, evden çalışarak,
değişen yaşam tarzından, -
33:51 - 33:53kalabalık yerlere
-
33:53 - 33:56ve yemeklerde nereye gittiğinizden
kaynaklanıyor olabilir. -
33:57 - 33:59Elbette okulların kapanması
gibi şeyler sadece bir nüfusun -
34:00 - 34:02sosyal karışımını azaltmaya çalışan
-
34:02 - 34:03diğer önlemlerdir.
-
34:04 - 34:07CA: Okulların kapanması
hakkında daha fazla konuşalım, -
34:07 - 34:09çünkü doğru hatırlıyorsam,
-
34:09 - 34:15geçmişteki pandemilere kesinlikle anahtar
bir önlem olarak atıfta bulunulursa, -
34:15 - 34:19okullar bu tür insanlarla
bir araya gelmeyi temsil eder, -
34:19 - 34:21genellikle çocuklar -
-
34:21 - 34:24kesinlikle grip ve soğuk algınlığı
söz konusu olduğunda - -
34:24 - 34:25taşıyıcılardır.
-
34:26 - 34:27Ancak bu durumda,
-
34:27 - 34:31çocuklar virüsten dolayı hastalanmıyor
-
34:31 - 34:34veya en azından çok azı hastalanıyor.
-
34:34 - 34:39Bulaştırıcı olup olamayacaklarını
biliyor muyuz? -
34:39 - 34:42İstenmeyen taşıyıcılar olabilirler.
-
34:42 - 34:45Ya da aslında, okulların kapanmasının
diğerlerinde olduğu kadar -
34:45 - 34:49bu örnekte de önemli
olmayabileceğine dair kanıt var mı? -
34:49 - 34:52AK: İşte bu noktada
çocukların oynadığı rol çok önemli -
34:52 - 34:55ve o konuda hala iyi bir kanıt yok.
-
34:55 - 34:57Vakaların temaslarını takiben,
-
34:57 - 35:00şimdi çocukların enfekte
olduğuna dair kanıtlar var, -
35:00 - 35:02bu yüzden test ederken,
maruz kalıyorlar, -
35:02 - 35:06bir şekilde sadece enfeksiyonu
almıyor değiller, -
35:06 - 35:09ama dediğin gibi belirtileri
aynı şekilde göstermiyorlar. -
35:09 - 35:11Özellikle grip için,
-
35:11 - 35:14okulların kapanmasının
etkilerine baktığımızda, -
35:14 - 35:172009'da domuz gribi
sırasında bile İngiltere'de, -
35:17 - 35:20okullar tatil edildiğinde
salgında bir düşüş oldu, -
35:20 - 35:22salgın eğrisini görebiliyordunuz,
-
35:22 - 35:25yazın düşer ve sonbaharda yükselir.
-
35:25 - 35:28Ancak elbette, 2009'da yaşlı gruplarda
bağışıklık oluşmuştu. -
35:28 - 35:32Bu tür yayılma gençlere
daha fazla geçiş yaptı. -
35:32 - 35:35Bu gerçekten anlamaya
çalıştığımız bir şey. -
35:35 - 35:38Açıkçası, okulların kapanmasıyla
etkileşimleri azaltacaktır, -
35:38 - 35:40ancak daha sonra ikincil
sosyal etkiler var, -
35:40 - 35:42kalabalıkta gelecek olan
ikincil değişiklikler var, -
35:42 - 35:45belki de büyükler ve rolleri,
ebeveynlerin çalışması gerekiyorsa -
35:45 - 35:48alternatif bakıcılar açısından
değişiklikler var. -
35:48 - 35:51Bu yüzden bence dikkate alınması
gereken birçok şey var. -
35:52 - 35:57CA: Demek istediğim, gördüğünüz
tüm farklı kanıtlara dayanarak, -
35:57 - 35:58eğer size kalmışsa,
-
35:58 - 36:02bu noktada çoğu ülkenin kapsamlı
bir önlem olarak okulların kapanmasına -
36:02 - 36:06ihtiyati tedbirler olarak
bakmasını tavsiye eder misiniz, -
36:06 - 36:14bunu iki, üç, dört, beş aylık yorucu
strateji olarak yapmaya değer mi? -
36:15 - 36:16Ne önerirsiniz?
-
36:16 - 36:18AK: Sanırım riskin yaş dağılımı
-
36:18 - 36:21ve yaşlı grupların ciddiyeti
göz önüne alındığında, -
36:21 - 36:25enfeksiyonu bu gruplara getiren
etkileşimleri azaltmamız gerek. -
36:26 - 36:29Sonra herkes arasında etkileşimleri
mümkün olduğunca azaltın. -
36:29 - 36:31Bence asıl önemli olan,
-
36:31 - 36:3460 yaş ve üstü grupta hastalık
yükünün çok fazla olması, -
36:34 - 36:38sadece etkileşimden kaçınmaya çalışan
-
36:38 - 36:39herkesle ilgili değil,
-
36:39 - 36:41aynı zamanda bu gruplara
-
36:41 - 36:43enfeksiyonları sürükleyecek
türden davranışlarla ilgili. -
36:44 - 36:47CA: Yani bu, yaşlı bir insanın evinde
-
36:47 - 36:50veya bir konut tesisinde sevilen birini
-
36:50 - 36:55ziyaret etmeden önce insanların
iki kez düşünmesi anlamına mı geliyor? -
36:55 - 36:59Bunun gibi, sadece buna
çok dikkat etmeliyiz, -
36:59 - 37:02tüm bu tesisler kimleri kabul ettikleri,
sıcaklıklarına bakmaları -
37:02 - 37:03ve semptomları
-
37:03 - 37:07ya da bunun gibi şeyleri kontrol ettikleri
konusunda büyük özen göstermeli mi? -
37:07 - 37:10AK: Bence bunların kesinlikle
dikkate alınması gerekiyor. -
37:10 - 37:12Birleşik Krallık'ta, bu yaşlı gruplar için
-
37:12 - 37:14enfeksiyon getirebilecek insanlarla
-
37:14 - 37:16etkileşimleri deneyebildiğimiz
-
37:16 - 37:18ve yapabildiğimiz kadar durdurmak için
-
37:18 - 37:19bir potansiyel olarak
-
37:19 - 37:22koza stratejisi olarak bilinen
stratejiye yönelik planlar yapıyoruz. -
37:22 - 37:25Nihayetinde, dediğin gibi,
-
37:25 - 37:27yayılmanın diğer yönlerini
hedefleyemiyoruz, -
37:27 - 37:30bu sadece bu gruplarda
maruz kalma riskini azaltıyor -
37:30 - 37:32ve bu yüzden insanların bireysel olarak
-
37:32 - 37:36risklerini azaltmalarını sağlamak için
yapabileceğiniz her şeyi düşünüyorum, -
37:36 - 37:39yaşlı ya da diğer
risk gruplarında olsalar da -
37:39 - 37:41bence çok önemli.
-
37:41 - 37:43Genel düzeyde daha fazla
-
37:43 - 37:47büyük ölçekli önlemler etkileşimleri
azaltmaya yardımcı olabilecek, -
37:47 - 37:49ancak bu azalmalar oluyorsa
-
37:49 - 37:51ve ciddi hastalıklara yakalanmaları
konusunda -
37:51 - 37:53giden insanlar için riski azaltmıyorsa,
-
37:53 - 37:57yine de bu gerçekten ciddi
psikolojik yükle getirecek. -
37:58 - 38:03CA: Yani, insanlar bu şeyleri düşünürken
-
38:03 - 38:05bu çift lensi uygulamak zorunda mı?
-
38:05 - 38:07Hayatınızla ilgili baktığımızda,
-
38:07 - 38:09bu hastalığı yakalama riskiniz var.
-
38:10 - 38:13Ancak, istemeden çok daha
fazla acı çekecek -
38:13 - 38:16birine kasıtsız olarak taşıyıcı olma
riskiniz de vardır. -
38:16 - 38:20Bu iki şeyin de şu anda
akılda tutulması gerekiyor. -
38:20 - 38:22AK: Evet ve bu sadece
kimin elini sıktığınla alakalı değil, -
38:22 - 38:24onun kimin elini sıktığı ile ilgili.
-
38:24 - 38:27Sanırım bu ikinci derece
adımları düşünmeliyiz, -
38:27 - 38:29düşük riskiniz olduğunu
-
38:29 - 38:31ve daha genç bir grupta
olduğunuzu düşünebilirsiniz, -
38:31 - 38:34ancak çoğu zaman bu hastalığın
-
38:34 - 38:37daha fazla etkileyeceği birinden
bir adım ötede olabilirsiniz. -
38:37 - 38:40Bence gerçekten sosyal yönden
duyarlı olmalıyız -
38:40 - 38:43ve bunun davranış değişikliği açısından
oldukça etkileyici olabilir, -
38:43 - 38:45ancak potansiyel olarak
-
38:45 - 38:47karşı karşıya olduğumuz
etkiyi azaltması gerekiyor. -
38:49 - 38:51CA: Yani fırsat sayısını,
-
38:51 - 38:54sadece diğer insanlarla olan
fiziksel temaslarımızı -
38:54 - 38:56azaltarak düşürüyoruz.
-
38:56 - 38:59Peki yayılım olasılık
sayısını tahmin ediyorum, -
38:59 - 39:01bunu nasıl azaltabiliriz?
-
39:01 - 39:04Bu, nasıl etkileşim içinde
olduğumuzu etkiler. -
39:04 - 39:05El sıkışmasından bahsettiniz,
-
39:05 - 39:07sanırım el sıkışmasına hayır diyeceksiniz.
-
39:07 - 39:09AK: Evet, bu tür değişiklikler.
-
39:09 - 39:10Bence bir diğeri, el yıkama
-
39:10 - 39:12daha önce yaptığımız aktiviteleri
-
39:12 - 39:16önceden yapıyor olabileceğimiz
şekilde yönetiyor, -
39:16 - 39:21ancak el yıkama, bir etkileşimden diğerine
enfeksiyon yayma olasılığını azaltır, -
39:21 - 39:22enfeksiyonu yayıyor olabiliriz,
-
39:22 - 39:24bu yüzden bütün bu önlemlere rağmen,
-
39:24 - 39:26bu risklere maruz kalıyor olsak bile,
-
39:26 - 39:30herhangi bir yayılımın gerçekleşmemesi
için ek adımlar atıyoruz. -
39:30 - 39:33CA: Bence çoğu insan
bu şeyin yayıldığı yolu -
39:33 - 39:35tam olarak anlamıyor
-
39:35 - 39:39veya net bir modeli yok.
-
39:39 - 39:41Yani kesinlikle insanların öksüren
-
39:41 - 39:43veya hapşırmış birinin
-
39:43 - 39:47su damlacıklarını nefesle birlikte
almadığınızı anladığını düşünüyorsunuz. -
39:47 - 39:49O zaman nasıl yayılıyor?
-
39:49 - 39:51Yüzeylere bulaşır. Nasıl?
-
39:51 - 39:55Sadece hasta insanların
nefes vermeleriyle, -
39:55 - 39:57ağızlarına veya bunun gibi
bir şeye dokunmaları -
39:57 - 39:59ve sonra bir yüzeye dokunmaları
sonucu mu oluyor? -
39:59 - 40:01Peki aslında yüzeylerde nasıl duruyor?
-
40:01 - 40:03AK: Bence çoğunun eline öksürmesi
-
40:03 - 40:05ve bir yüzeye dokunması ile oluyor.
-
40:06 - 40:10Ama bence asıl zorluk, yayılımın
nasıl gerçekleştiği ile ilgili -
40:10 - 40:11bu soruların çözülmesidir.
-
40:11 - 40:13Evinizde yayılım olabilir,
-
40:13 - 40:15birisi öksürebilir
ve virüs yüzeye geçebilir, -
40:15 - 40:17doğrudan temasla, el sıkışmasıyla
-
40:17 - 40:20hatta grip gibi şeyler için
olan şeylerle olabilir, -
40:20 - 40:22bu, denemek ve çözmek için
çok çalıştığımız bir şey, -
40:22 - 40:26sosyal davranış enfeksiyon riskine nasıl
karşılık veriyor çözmeye çalışıyoruz. -
40:26 - 40:29Çünkü bunun önemli olduğu belli,
ama belirtmek gerçekten zor. -
40:29 - 40:32CA: Neredeyse bu şeylerin
-
40:32 - 40:35çoğunu bilmediğimiz ve hepimizin
aynı ihtimaller denizinde -
40:35 - 40:39olduğumuz gerçeğini kucaklamak gibi.
-
40:39 - 40:42Bana göre matematik burada çok önemli.
-
40:42 - 40:48Bunu, birbirleri üzerinde birlikte çalışan
-
40:48 - 40:50bu çoklu sayılar olarak düşünürsek,
-
40:50 - 40:52hepsinin kendi rolleri vardır.
-
40:52 - 40:57Yüzde olarak düşürebileceğiniz
herhangi biri, -
40:57 - 40:58sadece size değil,
-
40:58 - 41:01herkese de katkıda bulunuyor olabilir.
-
41:01 - 41:04İnsanlar sayıların nasıl bir araya
geldiğini ayrıntılı olarak bilmiyorlar, -
41:04 - 41:07ama muhtemelen hepsinin
önemli olduğunu biliyorlar. -
41:07 - 41:12Neredeyse bir şekilde, insanların
bu belirsizliği kucaklamasına -
41:12 - 41:17ve sonra her bir parçasıyla çalışarak
memnun etmeye çalışmaları gerekiyor. -
41:17 - 41:20AK: Bence bu, ortalama olarak
üç kişiyi enfekte ediyorsanız, -
41:20 - 41:22bunu neyin yönlendirdiğini
-
41:22 - 41:25ve bu sayıyı nasıl aşağı çekebileceğimizi
düşünüyoruz. -
41:25 - 41:26Ellerinizi yıkıyorsanız,
-
41:26 - 41:29el sıkışmaları açısından bu kurtulma
ne kadar gerçekleşir, -
41:29 - 41:32virüs almış olabilirsiniz ve artık yoktur
-
41:32 - 41:36veya sosyal davranışınızı belirli
bir şekilde değiştirmeniz -
41:36 - 41:38birkaç etkileşimi mi uzaklaştırıyor,
-
41:38 - 41:39bu yarısından mı kurtarıyor?
-
41:39 - 41:43Bu sayıyı olabildiğince nasıl bölersiniz?
-
41:44 - 41:48CA: Etkileşimlerimizde
bu iletim olasılığını -
41:48 - 41:52nasıl azaltabileceğimiz hakkında
söyleyecek başka bir şey var mı? -
41:52 - 41:55Mesela, eğer yapabilirsek,
-
41:55 - 42:00diğer insanlardan uzak durmanın
akıllıca olduğu fiziksel mesafe nedir? -
42:01 - 42:03AK: Bence tam olarak tespit etmek zor,
-
42:03 - 42:06ama akılda tutulması gereken bir şey,
bunun bir tür aerosol olduğuna -
42:06 - 42:09ve mesafenin gerçekten çok fazla
olmadığını düşünüyorum- -
42:09 - 42:10oldukça kısa mesafeler.
-
42:10 - 42:13Birinden birkaç metre
uzakta oturduğunuzda -
42:13 - 42:15virüsün bir şekilde
-
42:15 - 42:17aktarılacağını sanmıyorum.
-
42:18 - 42:19Yakın etkileşimlerde oluyor
-
42:19 - 42:22ve bu yüzden yemeğe gitmek
ve gerçekten sıkı gruplar gibi -
42:22 - 42:26şeylerde çok fazla iletim olayı
meydana geldiğini görüyoruz. -
42:26 - 42:28Çünkü bir virüsün yüzeylerden ellere
-
42:28 - 42:30ve yüzlere bulaşabileceğini hayal edin,
-
42:30 - 42:32bu gerçekten daha fazla
-
42:32 - 42:36düşünmemiz gereken bir durum.
-
42:38 - 42:39CA: Yani bir bakıma,
-
42:39 - 42:42insanların sebep olduğu bazı
korkular abartılmış olabilir, -
42:42 - 42:45örneğin, bir uçağın ortasındasınız
-
42:45 - 42:47ve önünüzdeki biri hapşırıyor,
-
42:47 - 42:49sinir bozucu bir durum
-
42:49 - 42:53ama aslında aşırı korkmanız
gereken bir şey değil. -
42:53 - 42:57Sağlığınıza dikkat etmenin
çok daha akıllı yolları var. -
42:57 - 43:00AK: Evet, kızamık olsaydı
ve uçak duyarlı insanlarla dolu olsaydı, -
43:00 - 43:03sonrasında çok daha fazla
enfeksiyon görürdünüz. -
43:03 - 43:06Bence, bunun, ortalama olarak,
iki veya üç kişiyi enfekte eden -
43:06 - 43:08insanlar olduğunu düşünüyorum,
-
43:08 - 43:11bu yüzden bir hafta boyunca belki de
50 etkileşiminiz söz konusu değil, -
43:11 - 43:13bu insanların hepsi risk altında.
-
43:13 - 43:17Ancak, iletimin gerçekleştiği
yerlerden bazıları, -
43:17 - 43:19özellikle de yakın temaslar olacak.
-
43:19 - 43:21CA: Öyleyse bir tür
-
43:22 - 43:26ulusal strateji açısından konuşalım.
-
43:26 - 43:30"Eğriyi düzleştirme" ihtiyacı hakkında
çok fazla konuşma var. -
43:30 - 43:31Bu ne demek?
-
43:31 - 43:36AK: Bence bu, sağlık
sistemleriniz için tüm vakaların -
43:36 - 43:39aynı anda görünmesini istemediğiniz
fikrine atıfta bulunuyor. -
43:39 - 43:41Eğer arkamıza yaslanıp
hiçbir şey yapmazsak -
43:41 - 43:42ve salgının büyümesine izin verirsek
-
43:42 - 43:45ve şu anda bazı yerlerde belki de
-
43:45 - 43:46üç ile dört gün gibi görünen
-
43:46 - 43:49bu büyüme oranı iki katına çıkar.
-
43:49 - 43:51Yani her üç veya dört günde bir
salgın ikiye katlanıyor. -
43:51 - 43:53Birdenbire yükselecek ve aynı anda
-
43:53 - 43:56hastane bakımı gerektiren
-
43:56 - 43:58bir sürü ciddi hastalığa yakalanacaksınız
-
43:58 - 44:00ve bunun için kapasiteniz olmayacak.
-
44:00 - 44:03Yani eğriyi düzleştirme fikri
şanzımanı yavaşlatabilme, -
44:03 - 44:05o üreme numarasını azaltabilmedir,
-
44:05 - 44:07yine de bir salgın olabilir,
-
44:07 - 44:09ancak çok daha düz olacak,
-
44:09 - 44:10daha uzun olacak
-
44:10 - 44:12ve daha az ciddi vakalar olacak,
-
44:12 - 44:15yani ihtiyaç duyulan sağlık hizmetleri
sağlanabilecek. -
44:16 - 44:23CA: Genel olarak daha az vaka
olacağı anlamına mı geliyor? -
44:24 - 44:27Eğrinin nasıl düzleştiğini
gösteren insanların -
44:27 - 44:29gerçek görüntülerine baktığınızda,
-
44:29 - 44:32neredeyse grafiğin altında aynı
alana sahipmişsiniz gibi görünüyor, -
44:32 - 44:35yani aynı sayıda insan
eninde sonunda enfekte olur, -
44:35 - 44:38ancak daha uzun bir sürede olur.
-
44:38 - 44:40Genelde böyle mi olur?
-
44:40 - 44:45Tüm bu sosyal mesafe
ve el yıkama vb. stratejilerini -
44:45 - 44:49benimsemiş olsanız bile,
-
44:49 - 44:52umabileceğiniz en iyi şey,
işi yavaşlatmanız mıdır? -
44:52 - 44:55yoksa sonunda olabildiğince
çok sayıda insana mı bulaştırırsınız? -
44:55 - 44:58AK: Mutlaka değil - bu,
alınan önlemlere bağlıdır. -
44:58 - 45:00Seyahatin yasaklanması gibi
genellikle yayılmayı -
45:00 - 45:03azaltmaktan ziyade geciktiren
bazı önlemler vardır. -
45:03 - 45:06Yani yine aynı salgınlar olacak,
-
45:06 - 45:08ancak sürelerini uzatıyorsunuz.
-
45:08 - 45:10Ama başka önlemler de var.
-
45:10 - 45:12Etkileşimleri azaltma hakkında konuşursak,
-
45:12 - 45:14üreme sayınız daha düşükse,
-
45:14 - 45:16genel olarak daha az vaka
bekleyebilirsiniz. -
45:16 - 45:18Nihayetinde, popülasyonunuzda,
-
45:18 - 45:20başka yerlerde olup bitenlerin yanı sıra
-
45:20 - 45:22bileşenleri düşünürseniz,
-
45:22 - 45:24duyarlılığı azaltırsanız
size yardımcı olacak -
45:24 - 45:27bir bağışıklık artışı elde edersiniz.
-
45:27 - 45:29Bu yüzden bunların birlikte
çalışmasını umut ediyoruz. -
45:30 - 45:34CA: Pekala, son hamlenin ne olduğunu
anlamama yardım et. -
45:35 - 45:37Örneğin Çin’i ele alalım.
-
45:39 - 45:43Verilerin erken bastırılması vb.
-
45:43 - 45:44nasıl yorumlarsanız artık,
-
45:44 - 45:48bu durum orada oldukça
rahatsız edici görünüyor. -
45:48 - 45:53Cevabın yoğunluğu ocak ayı gibi geliyor
-
45:53 - 45:57ve ülkenin bu devasa alanının
kapatılmasının -
45:57 - 45:59aslında etkili olmuş olduğu görünüyor.
-
45:59 - 46:05Bazı durumlarda şok edici derecede
yüksek bir oranda düşen vaka sayısı var. -
46:05 - 46:07Neredeyse sıfıra düştü.
-
46:07 - 46:10Bunu anlayamıyorum.
-
46:10 - 46:141,4 milyar insanın olduğu
bir ülkeden bahsediyorsunuz. -
46:14 - 46:16Orada çok sayıda vaka var
-
46:16 - 46:20ama aslında nüfusun
küçük bir kısmı hastalandı. -
46:20 - 46:24Yine de sayıları aşağıya indirdiler.
-
46:25 - 46:29Çin'deki herkesin bir şekilde bağışıklık
geliştirmiş olması söz konusu değil. -
46:29 - 46:33Seyahatin durdurulması konusunda
-
46:33 - 46:38kesinlikle disiplinliler mi
ve bir şekilde gerçekten -
46:38 - 46:43tersine döndü mü, herhangi bir sorunun
-
46:43 - 46:46herhangi bir belirtisinde
kitlesel olarak test edildi de -
46:46 - 46:50bu yüzden kelimenin tam anlamıyla,
Çin'in çoğu bölgesinde -
46:50 - 46:52kontrol altına alma moduna
geri mi döndüler? -
46:52 - 46:55Tam olarak anlayamıyorum,
lütfen yardımcı olun. -
46:55 - 46:58AK: Şöyle ki, ocak ayının
son iki haftasında -
46:58 - 46:59bu önlemler alındığı zaman,
-
46:59 - 47:02üreme sayısının yaklaşık
2.4'ten 1.1'e düştüğünü düşündük. -
47:02 - 47:04Yani bir ya da iki hafta içinde
-
47:04 - 47:06yayılımda yaklaşık yüzde 60 düşüş var.
-
47:06 - 47:09Bu dikkate değer,
-
47:09 - 47:13gerçekten ve birçoğu sosyal
davranışta köklü değişiklik, -
47:14 - 47:15geniş sosyal mesafe,
-
47:15 - 47:16gerçekten yoğun takip,
-
47:16 - 47:19yoğun testlerle yönlendirilecektir.
-
47:20 - 47:22Düşüşe neden olmak için
-
47:22 - 47:25üreme sayısının
yeterli olduğu noktaya geldi -
47:25 - 47:28ve şimdi, elbette, birçok alanda,
-
47:28 - 47:31bu tür bir çevreden daha
fazlasına bir geçiş görüyoruz, -
47:31 - 47:33çünkü daha az vaka var,
daha iyi yönetilebilir. -
47:34 - 47:37Ayrıca bir zorluk ile karşı
karşıya olduklarını görüyoruz, -
47:37 - 47:40çünkü bu şehirlerin çoğu
altı hafta boyunca kilitlendi -
47:42 - 47:44ve bunu yapmanın bir limiti vadır.
-
47:44 - 47:47Böylece bu önlemlerin bazıları
yavaş yavaş kaldırılmaya başlıyor, -
47:47 - 47:49bu da elbette diğer ülkelerden
-
47:49 - 47:52ortaya çıkan vakaların daha sonra gelip
-
47:52 - 47:55bulaşmayı yeniden başlatabileceği
riskini yaratıyor. -
47:58 - 48:01CA: Ancak virüsün ne kadar bulaşıcı olduğu
-
48:01 - 48:05ve Wuhan'daki insanlar arasında,
kapanmada, -
48:05 - 48:09ya da göreceli olarak kapanmada
-
48:09 - 48:10veya bulaşmanın olduğu
-
48:10 - 48:13bazı bölgeler ve ülkenin
geri kalanının bulunduğu yerlerde -
48:13 - 48:17kaç tane teorik yol ve bağlantı noktası
olduğu göz önüne alındığında, -
48:17 - 48:21bu eğrinin neredeyse sıfıra
düşmesi sizi şaşırtıyor mu? -
48:22 - 48:23AK: Evet.
-
48:23 - 48:29İlk birkaç gün içinde vakaların
durgunlaştığını gördüğümüzde, -
48:29 - 48:31test kapasitesinde sadece bir sınıra
ulaşıp ulaşmadıklarını -
48:31 - 48:34ve sahip oldukları tüm kitler
bunlar olduğundan -
48:34 - 48:36günde 1000 rapor verip
vermediklerini merak ettik. -
48:36 - 48:38Ama neyse ki devam etti
-
48:38 - 48:41ve salgını bu müdahale seviyesiyle
tersine çevirmenin -
48:42 - 48:43mümkün olduğunu gösteriyor.
-
48:43 - 48:47Sanırım şimdi anahtar şey, diğer
ortamlarda nasıl çalıştığını görmek. -
48:47 - 48:51İtalya şimdi gerçekten çarpıcı
müdahalelerde bulunuyor. -
48:51 - 48:53Ancak, elbette, bu gecikme
etkisi nedeniyle, -
48:53 - 48:55onları bugüne getirirseniz,
-
48:55 - 48:57bir iki hafta daha vakalar üzerindeki
-
48:57 - 48:58etkileri görmezsiniz.
-
48:58 - 49:00Bunun nasıl bir etki yarattığını düşünmek,
-
49:00 - 49:03diğer ülkelerin bunu atlatmalarına
-
49:03 - 49:04yardımcı olmanın anahtarı olacak.
-
49:05 - 49:06CA: Adam, bunun önümüzdeki
-
49:06 - 49:10bir iki ay içinde nasıl oynanacağına dair
bir resim elde etmek için, -
49:10 - 49:14bize kafandaki birkaç senaryodan bahset.
-
49:15 - 49:17AK: Bence iyimser senaryo,
-
49:17 - 49:20İtalya gibi maalesef çok sert
bir şekilde vurulan yerlerden -
49:20 - 49:23çok şey öğreneceğimizdir.
-
49:23 - 49:25Ülkeler bunu çok ciddiye alacaklar
-
49:25 - 49:28ve bu devamlı büyüme bir gün bitecek
-
49:28 - 49:29ve tamamen sona erecek,
-
49:29 - 49:33bunu zamanla yavaşlatabileceğiz,
-
49:33 - 49:35çok sayıda vakamız olacak,
-
49:35 - 49:38muhtemelen çok fazla ciddi vaka olacak
-
49:38 - 49:40ama bu daha yönetilebilir olacak,
-
49:40 - 49:42bu bir tür iyimser senaryo.
-
49:42 - 49:46Bence İran şu anda
-
49:46 - 49:49geniş çaplı bulaşmanın olduğu en yakın yer
-
49:49 - 49:51ve yanıt verildiği zaman,
-
49:51 - 49:55bu enfeksiyonlar zaten sistemdedir,
-
49:55 - 49:58bunlar da vaka
-
49:59 - 50:01ve ciddi hastalık olarak
-
50:02 - 50:06ortaya çıkacaktır.
-
50:06 - 50:08Bu noktada olmadığımızı umuyorum,
-
50:08 - 50:10ancak şu anda,
-
50:10 - 50:13potansiyel olarak bu yörüngedeki
-
50:13 - 50:16İtalya ile aynı görünüme sahip
yaklaşık 10 ülke var. -
50:16 - 50:19Önümüzdeki birkaç hafta içinde
olacaklar gerçekten çok önemli. -
50:20 - 50:25CA: Bu yıl, bazı ülkelerde bu virüsten
mevsimsel gripten olduğundan -
50:25 - 50:28çok daha fazla ölümün
gerçekleşmesi konusunda -
50:28 - 50:31gerçek bir ihtimal var mı?
-
50:32 - 50:35AK: Bence bazı ülkeler için,
evet var. -
50:35 - 50:37Kontrol mümkün değilse olabilir
-
50:37 - 50:39ve bunun Çin'de gerçekleştiğini gördük,
-
50:39 - 50:43ama bu gerçekten daha önce benzeri
görülmemiş bir müdahale seviyesiydi. -
50:43 - 50:46Gerçekten sadece sosyal
dokuyu değiştiriyordu. -
50:46 - 50:52Bence birçoğumuz, ilk bakışta,
etkileşimlerinizi bu ölçüde azaltmanın -
50:52 - 50:53ne anlama geldiğini
-
50:53 - 50:56gerçekten farkında değiliz.
-
50:56 - 50:59Bence birçok ülke bunu
başaramayacak. -
51:01 - 51:03CA: Demokrasiler için neredeyse
bir meydan okuma, değil mi? -
51:03 - 51:08"Tamam, bu tür bir gaddar kontrol
olmadan neler yapabileceğinizi gösterin. -
51:08 - 51:10Eğer bu düşünceden hoşlanmıyorsanız,
-
51:10 - 51:13hadi vatandaşlar, adım atın,
bize neler yapabileceğinizi gösterin, -
51:13 - 51:15bu konuda ne kadar akıllı
-
51:15 - 51:17ve öz disiplinli olduğunuzu gösterin
-
51:17 - 51:20ve lanet virüsün önüne geçin."
-
51:20 - 51:21AK: Evet.
-
51:21 - 51:25CA: Yani, bu konuda kişisel olarak
süper iyimser değilim -
51:25 - 51:30çünkü pek çok farklı yerde
çelişkili mesajlar çıkıyor -
51:30 - 51:36ve insanlar kısa süreli fedakârlık
yapmaktan hoşlanmıyorlar. -
51:36 - 51:38Demek istediğim, neredeyse bir vaka var -
-
51:39 - 51:41yani, sizce medya burada
-
51:41 - 51:43yararlı bir rol mü oynamış
-
51:43 - 51:45yoksa yararsız bir rol mü?
-
51:45 - 51:47Aslında, bazı yönlerden, aksine,
-
51:47 - 51:51endişeyi, korkuyu abartmak
ve insanları biraz -
51:51 - 51:53paniğe yöneltmek yardımcı olur mu?
-
51:53 - 51:56AK: Bence yapması gerçekten
zor bir denge, -
51:56 - 51:58çünkü elbette, başlangıçta
vakalarınız yoksa, -
51:58 - 52:01potansiyel basınç kanıtı yoksa,
-
52:01 - 52:05eğer çok abartıyorsanız bu mesajı almak
ve insanları ciddiye almalarına -
52:05 - 52:06ikna etmek çok zor.
-
52:06 - 52:09Ama aynı şekilde, eğer
çok uzun süre bekliyorsanız -
52:09 - 52:12ve henüz bir endişe olmadığını
söylüyorsanız, -
52:12 - 52:14birçok insan bunun sadece
grip olduğunu düşünür. -
52:15 - 52:18Söylediğim gibi, asıl olay sonrası,
-
52:18 - 52:21haftalarca aşırı yüklenilmiş
bir sağlık sisteminiz olacak, -
52:21 - 52:24çünkü size müdahale edilse bile
-
52:24 - 52:27meydana gelen enfeksiyonları
kontrol etmek için artık çok geç. -
52:27 - 52:29Bu yüzden ince bir çizgi
olduğunu düşünüyorum -
52:29 - 52:31ve umarım iletide bir artış vardır,
-
52:31 - 52:33şimdi insanların İtalya gibi
somut örnekleri var, -
52:33 - 52:36ciddiye almazlarsa
ne olacağını görebiliyorlar. -
52:37 - 52:39Ama kesinlikle,
meslektaşlarımın birçoğu -
52:39 - 52:42benden yaşça daha büyüktürler
-
52:42 - 52:44ve diğer hastalıkların anılarına sahiptir
-
52:44 - 52:47fakat bu gördüğüm hastalıklar
arasında en korkunç olanı -
52:47 - 52:49ve müdahale etmemiz
gerektiğini düşünüyorum. -
52:50 - 52:52CA: Gördüğün en korkunç hastalık.
-
52:53 - 52:54Vay be.
-
52:54 - 52:58Twitter'daki arkadaşlarımdan
sana bazı sorular var. -
52:59 - 53:04Herkes bu konuda çok çalışıyor.
-
53:05 - 53:07Varsayımsal olarak,
-
53:07 - 53:09eğer herkes üç hafta boyunca evde kalırsa,
-
53:09 - 53:12virüs etkili bir şekilde
ortadan kalkar mı? -
53:12 - 53:15Kendimizi sosyal olarak bundan
uzaklaştırmanın bir yolu var mı? -
53:15 - 53:20AK: Evet, bence oldukça küçük hane
halkı büyüklüğü olan bazı ülkelerde, -
53:20 - 53:24sanırım Birleşik Krallık'ta ve ABD'de
ortalama yaklaşık iki buçuk, -
53:24 - 53:27bu yüzden hane halkı içinde bir
enfeksiyon geçirmiş olsanız bile, -
53:27 - 53:28muhtemelen yok edecektir.
-
53:28 - 53:29İkincil olarak,
-
53:29 - 53:32diğer birkaç enfeksiyonu da
yok edebilirsiniz. -
53:32 - 53:33Kızamık sadece insanlarda gezer,
-
53:33 - 53:35bu yüzden elbette mümkün olan
-
53:35 - 53:38bazı ikincil etkilere sahip olabilirsiniz.
-
53:38 - 53:42CA: Demek istediğim, bunun ekonomiye
çok büyük bir etkisi olacak -
53:42 - 53:46ve bir bakıma, buradaki
temel zorluklardan biri -
53:46 - 53:50hem ekonomik sağlık hem de
bir virüsle mücadele için -
53:50 - 53:55kamu politikasını optimize edememeniz.
-
53:55 - 53:58Mesela, bu iki şey bir dereceye
kadar uyuşmazlık içinde -
53:58 - 54:02ya da en azından kısa vadeli ekonomik
sağlıkta ve bir virüsle savaşıyor. -
54:02 - 54:04Bu iki şey uyuşmazlık içinde, değil mi?
-
54:04 - 54:07Toplumların birini seçmesi gerekiyor.
-
54:07 - 54:10AK: İnsanları bu dengeye ikna etmek zor,
-
54:10 - 54:13her zaman salgın planlamasında
söylediğimiz şey, -
54:13 - 54:15bu şeyleri şimdi yerine koymak kolaydır
-
54:15 - 54:17aksi takdirde ceremesini
daha sonra çekersiniz. -
54:18 - 54:21Ancak ne yazık ki, bununla
birlikte gördüğümüz gibi -
54:21 - 54:23müdahale için hazırda çok para yoktu.
-
54:23 - 54:27Görünüşe göre sadece pahalı olduğunda
-
54:27 - 54:31ve insanlar bu miktarı vermekten
mutlu olduğunda etkili olacak. -
54:32 - 54:34CA: Tamam, Twitter'dan başka sorular var.
-
54:34 - 54:36Önümüzdeki haftalarda
ve aylarda yükselen sıcaklık -
54:36 - 54:39COVID-19 yayılımını yavaşlatacak mı?
-
54:40 - 54:42AK: Sıcaklığa sahip
güçlü bir düzen olduğuna dair -
54:42 - 54:44ikna edici bir kanıt görmedim
-
54:45 - 54:49ve diğer enfeksiyonlar için
bu mevsimsel düzeni gördük -
54:49 - 54:53ancak bence yaygın salgınların
olması tanımlanmasını zorlaştırıyor -
54:53 - 54:54ve elbette,
-
54:54 - 54:55olan başka şeyler de var.
-
54:55 - 54:59Dolayısıyla, bir ülke diğerinde olduğu
kadar büyük bir salgın olmasa bile, -
54:59 - 55:01bu kontrol önlemlerinden,
sosyal davranışlardan, -
55:01 - 55:04fırsatlardan ve bunlardan da
etkilenecektir. -
55:04 - 55:07Bu durumda bu gerçekten
güven verici olurdu, -
55:07 - 55:09ama henüz bu konumda
olduğumuzu sanmıyorum. -
55:10 - 55:12CA: Twitter'dan devam ediyorum,
-
55:12 - 55:15yani, tüm ülkeler için bunun
nasıl yapılacağı konusunda -
55:15 - 55:18standart bir küresel öneri var mı?
-
55:18 - 55:20Eğer yoksa neden yok?
-
55:21 - 55:23AK: Sanırım insanlar ilk önce
neyin işe yaradığı konusunda -
55:23 - 55:25hemfikir olmaya çalışıyorlar.
-
55:25 - 55:28Sadece son birkaç haftada,
-
55:29 - 55:33bu şeyin bu ölçüde müdahalelerle
kontrol edilebileceği hissine sahibiz, -
55:33 - 55:36ancak elbette, tüm ülkeler Çin'in
yaptıklarını yapamaz, -
55:36 - 55:37bu önlemlerin bazıları
-
55:37 - 55:42nüfus üzerinde sosyal, ekonomik
ve psikolojik bir yük oluşturmakta. -
55:43 - 55:45Elbette, zaman sınırı var.
-
55:45 - 55:47Çin'de altı hafta boyunca yaptılar
-
55:47 - 55:48ve bunu sürdürmek zor
-
55:48 - 55:50bu yüzden insanlardan
-
55:50 - 55:53yapmalarını isteyebileceğimiz
tüm takasları, -
55:53 - 55:57aslında yükü azaltmada en çok
neyin etkisi olacak, bunu düşünmeliyiz. -
55:58 - 55:59CA: Başka bir soru:
-
55:59 - 56:02Bu nasıl oldu ve tekrar
olması muhtemel mi? -
56:03 - 56:08AK: Bu muhtemelen yarasaların etrafında
dönen virüsle ortaya çıktı -
56:08 - 56:12ve muhtemelen bir şekilde
başka bir türden insanlara geçti, -
56:12 - 56:15bunun etrafında çok fazla kanıt var,
-
56:15 - 56:17tek ve net bir hikâye yok,
-
56:17 - 56:19ama hatta SARS için genomiklerin
-
56:19 - 56:22tam olarak gerçekleştiği yolu bir araya
getirmeleri birkaç yıl aldı. -
56:22 - 56:25Ama kesinlikle, tekrar olabileceğinin
olası olduğunu düşünüyorum. -
56:25 - 56:28Doğa bu virüsleri sürekli dışarı atıyor.
-
56:28 - 56:31Birçoğu insanlara iyi adapte değil,
-
56:31 - 56:33size bulaşmaz,
-
56:33 - 56:36birkaç yıl önce böyle
bir virüs olmuş olabilir, -
56:36 - 56:38sadece herhangi
bir teması olmayan birine bulaştı -
56:38 - 56:40ve daha ileri gitmedi.
-
56:40 - 56:42Sanırım bu şeylerle yüzleşeceğiz
-
56:42 - 56:44ve az sayıda vakadan bahsettiğimiz aşamada
-
56:44 - 56:47nasıl erken davranacağımızı
düşünmemiz gerekiyor -
56:47 - 56:49ve böyle bir şey bile sahip
olduğumuz durumdan -
56:49 - 56:51daha fazla kontrol edilebilir.
-
56:51 - 56:53CA: Görünüşe göre,
-
56:53 - 56:57bu virüs ilk bir yaban eti pazarında
ortaya çıkmış gibi görünmüyor. -
56:58 - 57:00Filmlerde kesinlikle öyle oluyor.
(Gülüşmeler) -
57:00 - 57:03Bence Çin bu kez bunu
sonlandırmaya çalışmak için -
57:03 - 57:06zaten bazı adımlar attı.
-
57:06 - 57:09Sanırım bu düzgün bir şekilde
muhafaza edilebilirse, -
57:09 - 57:12gelecek için potansiyel
olarak büyük bir sorun. -
57:12 - 57:14AK: Aynen ve örneğin,
-
57:14 - 57:16H7N9 kuş gribini
-
57:16 - 57:202013'te son birkaç yıldır bunu büyük
bir endişe kaynağı olarak gördük -
57:20 - 57:22ve Çin, pazarlarını
nasıl işlettiklerini değiştirme -
57:22 - 57:24ve kuşların aşılanması konusunda
-
57:25 - 57:27çok kapsamlı bir müdahalede bulundu
-
57:27 - 57:30ve bu tehdidi ortadan
kaldırmış gibi görünüyor. -
57:30 - 57:34Bu yüzden bu önlemler erken teşhis
durumunda etkili olabilir. -
57:34 - 57:36CA: Aşılar hakkında konuşalım.
-
57:36 - 57:38Bu, denkleminizdeki
-
57:38 - 57:41duyarlılık faktörünü değiştirmek
için anahtar önlemdir. -
57:45 - 57:49Açıkçası bu aşıları ortaya
koymak için bir yarış var, -
57:49 - 57:52bazı aday aşılar var.
-
57:52 - 57:54Sence bu nasıl olacak?
-
57:55 - 57:59AK: Bence şu anda ümit verici
bir gelişme yaşanıyor -
57:59 - 58:01ama bunların zaman çizelgeleri,
-
58:01 - 58:04yaygın halde kullanılabilir
hale gelmeden önce -
58:04 - 58:06belki bir yıl, 18 ay olacak.
-
58:06 - 58:09Bildiğiniz üzere aşı için birkaç
deneme süreci olması gerekiyor -
58:09 - 58:11ve bu da zaman alan bir şey,
yani yıl sonunda -
58:11 - 58:13uygun ve işe yarar bir şey üretsek bile
-
58:14 - 58:16herkese ulaşması biraz zaman alacak.
-
58:16 - 58:19CA: Aslında bu benim
aklımı çok karıştırıyor -
58:19 - 58:22ve bir matematikçi olarak sana
bunu sormayı çok isterim. -
58:22 - 58:28Şu anda olası aşıya
sahip olduğunu belirten şirketler var. -
58:28 - 58:32Söylediğine göre test etmek
bir ömür sürüyor. -
58:33 - 58:38Testlerin tamamlanması
-
58:38 - 58:43ve güvenlik hesaplamalarının
yapılması konusunda -
58:43 - 58:45bir yanlışlık yapıyor olma
ihtimalimiz var mı? -
58:45 - 58:49Yeni bir ilaç
veya başka bir şey üretirken, -
58:49 - 58:52hiçbir yan etkisi olmadığından emin
olmak için test, -
58:52 - 58:54kontrol denemeleri
-
58:54 - 58:56ve diğer bazı şeyleri yapana kadar
-
58:56 - 58:58uzun bir süre geçebilir.
-
58:59 - 59:00Eğer küresel bir acil durum olursa
-
59:01 - 59:03hem matematiksel hem de etik açısından
-
59:03 - 59:05şöyle bir durum olmaz mı,
-
59:05 - 59:07farklı bir hesaplama olmalı
-
59:07 - 59:14ve soru ‘’Bu aşının zarar verebilmesi gibi
muhtemel bir durum var mı?’’ değil, -
59:14 - 59:16kesinlikle ‘’Net ihtimallerde,
-
59:16 - 59:19bunu bir ölçekte piyasaya sürmek,
-
59:19 - 59:27bunu virüsü durdurmak için
kullanma durumumuz var mı?’’ olmalı. -
59:27 - 59:30Böyle düşünürken neyi gözden kaçırıyorum?
-
59:31 - 59:33AB: Bunu başka durumlarda görüyoruz,
-
59:33 - 59:37örneğin 2015’te ebola aşısı
birkaç ay içerisinde -
59:37 - 59:40insan denemelerinin ara sonuçlarında
-
59:40 - 59:44ve umut verici kanıtlarında
-
59:44 - 59:47insanlarda etkili olduğunu gösterdi.
-
59:47 - 59:50Tamamen lisanslı olmamasına rağmen,
-
59:50 - 59:53sonraki salgınlarda insani amaçlı olarak
-
59:53 - 59:55bilinen şey için kullanıldı.
-
59:55 - 59:57Dolayısıyla aşıların bu şekilde
-
59:57 - 59:59hızlı takip edilebileceği bazı
mekanizmalar vardır. -
60:00 - 60:03Ama elbette, şu anda bunların
herhangi bir şey yapıp yapmayacağını -
60:03 - 60:05bilmediğimiz bir durumdayız.
-
60:05 - 60:08Bu yüzden bunun
bir etkisi olabileceğine dair -
60:08 - 60:10yeterli kanıt toplamamız gerekiyor,
-
60:10 - 60:13ancak açıkçası, bunu olabildiğince
hızlı takip etmeliyiz. -
60:14 - 60:17CA: Ama içimdeki şüpheci hala
bunu tam olarak anlamıyor. -
60:17 - 60:19Neden bunun üzerine
-
60:19 - 60:25daha cesur düşünmek için enerji
harcanmıyor anlamıyorum. -
60:25 - 60:27Herkes, genel riske rağmen,
-
60:27 - 60:31cevabın nasıl oluşturulacağı konusunda
aşırı derecede riskten uzak görünüyor. -
60:32 - 60:34AK: Bununla ilgili birçok iyi soru var
-
60:34 - 60:36ve bazıları çalışma
alanımın biraz dışında, -
60:36 - 60:38ancak zaman çizelgelerini
denklemden çıkarmak için -
60:38 - 60:41daha fazlasını yapmamız
gerektiğine katılıyorum. -
60:41 - 60:42Her zaman alıntıladığım örnek,
-
60:42 - 60:46mevsimsel bir grip tarzı seçmenin
ve aşıları insanlara ulaştırmamızın -
60:46 - 60:47altı ay sürmesi.
-
60:47 - 60:51Daima hangi türlerin yayılacağını
önceden tahmin etmeye çalışmalıyız. -
60:51 - 60:54Bu, nasıl yapılacağını bildiğimiz
-
60:54 - 60:56ve uzun zamandır üretilen bir şey için.
-
60:56 - 60:59Dolayısıyla, bu zaman
çizelgelerini kısaltmak için -
60:59 - 61:01yapılması gereken daha çok şey var.
-
61:01 - 61:03Ama bence, özellikle de güvenli olduğundan
-
61:03 - 61:06ve potansiyel olarak bir fayda
sağlayacağından emin olmak için -
61:06 - 61:08çok sayıda insanı bir şeye
maruz bırakıyorsak -
61:08 - 61:11bunu dengelemek zorundayız.
-
61:13 - 61:15CA: Son olarak, Adam,
-
61:15 - 61:18konuyu biraz ilerletiyoruz-
-
61:19 - 61:23aynı zamanda dünyanın
her yerinde meydana gelen -
61:23 - 61:24başka bir dizi bulaşıcı şey var,
-
61:24 - 61:28bu da fikirler ve bu şeyin
etrafındaki iletişim. -
61:28 - 61:34Gerçekten çok dinamik, etkileşimli
iki bulaşıcılık sisteminde -
61:34 - 61:37çok zararlı bilgiler var.
-
61:37 - 61:42Bunu, güvenilir bilgi
ve hataya karşı önlemler -
61:42 - 61:44ve sadece kötü bilgi savaşı olarak
-
61:44 - 61:48düşünmek adil mi -
-
61:48 - 61:50Burada düşünmemiz gereken şeylerden biri,
-
61:50 - 61:55bir şeyleri nasıl bastıracağınız
ve diğerini nasıl artıracağınızdır, -
61:55 - 61:57aslında diğerini tetikler eder.
-
61:57 - 61:58Bunu nasıl düşünmeliyiz?
-
61:58 - 62:01AK: Sanırım bunu dikkatimiz için
bir rekabet olarak düşünebiliriz -
62:01 - 62:03ve benzer şekilde, hastalıklarda,
-
62:03 - 62:06hassas konakçılara bulaşmak için rekabet
eden virüsleriniz olduğunu görüyoruz -
62:06 - 62:08Şimdi görüyoruz,
-
62:08 - 62:11sanırım son birkaç yıldır
sahte haberler, yanlış bilgiler -
62:11 - 62:13ve farkındalığın ortaya çıkması,
-
62:13 - 62:14daha farklı durumlardaki
-
62:14 - 62:17insanlar olsaydı bu hassaslığı
nasıl azaltabileceğimizi -
62:17 - 62:19ve bilgi ile nasıl daha iyi deneyebilir
-
62:19 - 62:22ve hazırlanırdık diye
düşünmeye geçiş oldu. -
62:22 - 62:24Bence bir salgınla mücadele
şu anda çok yeni, -
62:24 - 62:28çok az iyi bilgiye sahibiz
ve bu boşluğu doldurmak -
62:28 - 62:31ve güven için çok kolay.
-
62:31 - 62:33Bence bu bile bir şey -
-
62:33 - 62:36platformların insanları
daha önce iyi bilgilere -
62:36 - 62:38maruz bırakabilmemiz için
çalıştığını biliyorum, -
62:38 - 62:41umarım onları başka şeylere
karşı koruyabiliriz. -
62:42 - 62:45CA: Önümüzdeki yıl benim için
büyük bilinmeyenlerden biri - -
62:45 - 62:48diyelim ki önümüzdeki yıl,
birçok kişiyi -
62:48 - 62:50çok daha fazla bir şekilde
-
62:50 - 62:53ev karantinası bekliyor.
-
62:53 - 62:58Her yerde çalışabilecek olan
şanslılarımız için bir seçenek bu. -
62:58 - 62:59Yani, evde kalabilecek olanlar.
-
62:59 - 63:02Bu arada, bu kadar çok insanın
bunu yapamayacağı -
63:02 - 63:06ve geçimine devam edemediği bu
durumun adaletsizliği, eminim, -
63:06 - 63:10önümüzdeki yıl büyük bir olay olacak
-
63:10 - 63:16ve ölüm oranları ikinci grupta,
önceki gruptan -
63:16 - 63:18ve özellikle de ABD gibi
-
63:18 - 63:19ikinci grupta uygun sağlık sigortasına
-
63:20 - 63:23sahip olmayan bir ülkede
ortaya çıkan ölüm oranları -
63:23 - 63:24çok daha yüksek olacak.
-
63:25 - 63:31Sanki oluyormuş gibi hissettiriyor, bu
sadece büyük bir tartışma olabilir, -
63:31 - 63:34umarım bir düzeyde büyük
bir değişim kaynağı olabilir. -
63:34 - 63:36AK: Bence bu inanılmaz
derecede önemli bir nokta, -
63:36 - 63:38çünkü çok kolay -
-
63:38 - 63:41uzaktan çalışmanın oldukça
kolay olduğu bir işim var -
63:41 - 63:45ve sadece sosyal etkileşimleri
durdurmamızı söylemek çok kolay, -
63:45 - 63:48ama elbette insanlar,
seçimler ve sahip olabilecekleri -
63:48 - 63:51rutin üzerindeki etkisi
çok büyük olabilir. -
63:51 - 63:54Bunların hem şimdi hem de
etkinin birkaç ay boyunca -
63:54 - 63:57nasıl görüneceğinin hesaba
katılması gerektiğini düşünüyorum. -
63:57 - 63:59CA: Sonuç olarak,
-
63:59 - 64:04dünyanın geçmişte aslında çok ciddi
sorunlarla karşılaştığını söylemek -
64:04 - 64:05doğru olur mu,
-
64:05 - 64:08herhangi bir senaryoda,
-
64:08 - 64:12önümüzdeki 18 ayın bir noktasında,
aşı geliştirildi diyelim -
64:12 - 64:16ve her yere dağıtılıyor,
-
64:16 - 64:22bu sorunu yönetmek için birçok
yol öğrenmiş olur muyuz? -
64:22 - 64:24Ama bir noktada, muhtemelen gelecek yıl,
-
64:24 - 64:30dünya bununla baş edemeyecek
-
64:30 - 64:32ve hayatına devam edecek.
-
64:32 - 64:34Bunun olması muhtemel mi
-
64:34 - 64:37yoksa yok olma olasılığı daha yüksek mi,
biliyorsunuz, -
64:37 - 64:42şimdi her yıl şu anda grip
tarafından ölenden -
64:42 - 64:45çok daha fazla insanı seçiyor.
-
64:45 - 64:47Biraz daha uzun vadeli bir bakış açısıyla
-
64:48 - 64:50ilerlemenin olası yolları nelerdir?
-
64:50 - 64:53AK: Bence potansiyel olarak olacakların
hepsini görebilmenin -
64:53 - 64:54akla yatkın yolları var.
-
64:54 - 64:59Bence en akla yatkın olanı muhtemelen
bu yıl çok hızlı bir büyüme -
64:59 - 65:03ve mutlaka tekrarlamayan
birçok büyük salgın göreceğiz. -
65:03 - 65:07Ancak, farklı yerlerde bu tür çok
yıllı salgınlarla sonuçlanabilecek -
65:07 - 65:09ve yeniden ortaya çıkabilen
-
65:09 - 65:11potansiyel bir olaylar dizisi var.
-
65:11 - 65:13Ama çoğu yayılımın
-
65:13 - 65:16önümüzdeki yıl yoğunlaşacağını
görmemiz büyük bir ihtimal. -
65:16 - 65:19Sonrasında, tabii ki,
eğer bir aşı bulunursa, -
65:19 - 65:21bunu atlatabilir ve umarım
bundan bir şeyler öğrenebiliriz. -
65:21 - 65:25Bence buna çok güçlü
müdahale eden birçok ülke -
65:25 - 65:26SARS tarafından çok zorlandı.
-
65:26 - 65:29Singapur, Hong Kong'da
gerçekten bir etki bıraktı -
65:29 - 65:31ve bence bu, onların müdahalesinde
-
65:31 - 65:33çok yoğun bir şekilde
kullandıkları bir şey. -
65:33 - 65:34CA: Pekala.
-
65:34 - 65:37O zaman belki de insanları
içlerindeki matematikçilerle -
65:37 - 65:39bağlantı kurmaya teşvik ederek
-
65:39 - 65:44ve özellikle de değiştirmeye
yardımcı olabilecekleri fırsatları -
65:44 - 65:48ve yayılma olasılıklarını
düşünerek tamamlayalım. -
65:48 - 65:52Bize insanların yaptıklarını görmek
isteyeceğiniz ilk üç, -
65:52 - 65:55dört, beş veya altı şeyi
hatırlatmanız yeterli. -
65:55 - 65:57AK: Bence bireysel düzeyde,
etkileşimleriniz -
65:57 - 65:59ve enfeksiyon riskinizi
-
65:59 - 66:01ve tabii ki, nerelere dokunduğunuza,
-
66:01 - 66:03elinize bulaşan şeyin
yüzünüze de bulaşmasına -
66:03 - 66:07ve potansiyel anlamda diğerleri için
oluşturduğunuz riske dikkat edin. -
66:07 - 66:09Ayrıca, karşılıklı etkileşim ve belki de
-
66:09 - 66:14temas etmeniz gerekmeyen şeyler gibi
etkileşimler açısından da düşünüyorum. -
66:14 - 66:17Bunları mümkün olduğunca
en aza nasıl indirebiliriz. -
66:17 - 66:19Eğer her biri iki ya da
üç kişiye aktarıyorsa, -
66:19 - 66:22bu sayıyı davranışlarımızla
nasıl bire indirebiliriz. -
66:22 - 66:26Sonrasında, toplantılar, konferanslar,
yayılma için çok fazla fırsatın olduğu -
66:26 - 66:29diğer yerler açısından
-
66:29 - 66:32daha büyük ölçekli müdahalelere
-
66:32 - 66:33ihtiyacımız olacak.
-
66:33 - 66:36Gerçekten, bu bireysel
seviyenin birleşiminin, -
66:36 - 66:39eğer hastaysanız ya da
potansiyel olarak hastalanacaksanız, -
66:39 - 66:41bu riski azaltabilirsiniz,
-
66:41 - 66:41ama aynı zamanda,
-
66:41 - 66:44bu gruplara girmesini
önlemek için birlikte çalışıyoruz -
66:44 - 66:46ve eğer kontrolsüz olmaya devam ederse
-
66:46 - 66:48bazı insanları gerçekten çok,
çok sert etkileyebilir. -
66:49 - 66:53CA: Evet, yavaş yavaş bırakmamız gereken
-
66:53 - 66:54birçok şey var.
-
66:54 - 66:59Belki de en iyi yönlerini yeniden
keşfetmeye çalışabiliriz. -
66:59 - 67:00Çok teşekkür ederim.
-
67:00 - 67:03İnsanlar seni takip etmek istiyorsa,
-
67:03 - 67:06her şeyden önce
mesela Twitter'da takip edebilirler. -
67:06 - 67:07Twitter adresin nedir?
-
67:07 - 67:10AK: @AdamJKucharski, hepsi bir kelime.
-
67:10 - 67:13CA: Adam, zaman ayırdığın için
çok teşekkür ederim, sağlıklı kal. -
67:13 - 67:14AK: Teşekkürler.
-
67:14 - 67:21(Müzik)
-
67:29 - 67:33CA: Doçent ve TED Fellow Adam Kucharski.
-
67:33 - 67:36Bu bonus bölüm hakkında ne
düşündüğünüzü duymak isteriz. -
67:36 - 67:39Lütfen bize Apple Podcast'lerde
veya favori podcast uygulamanızda -
67:39 - 67:41derecelendirip puan vererek bildirin.
-
67:41 - 67:43Bu incelemeler gerçekten etkili.
-
67:43 - 67:45Her birini kesinlikle okuyoruz
-
67:45 - 67:47ve geri bildirimleriniz için minnettarız.
-
67:47 - 67:49(Müzik)
-
67:49 - 67:53Bu haftanın bölümü Dan O'Donnell
tarafından Transmitter Media'da yapıldı. -
67:53 - 67:55Üretim müdürümüz Roxanne Hai Lash,
-
67:55 - 67:57bilgileri doğrulayan kişi Nicole Bode.
-
67:57 - 67:59Bu bölüm Sam Bair
tarafından birleştirildi. -
67:59 - 68:01Tema müziğimizi
Allison Layton-Brown seçti. -
68:01 - 68:04Meslektaşım Michelle Quint'e
özel teşekkürler. -
68:04 - 68:07TED Interview'ı dinlediğiniz için
teşekkür ederiz. -
68:07 - 68:08Bu baharda, büyük akıllarla
-
68:08 - 68:11derin dalışlara değer
yeni bir sezonla geri döneceğiz. -
68:12 - 68:15Umarım hayat normale
dönse de dönmese de beğenirsiniz. -
68:16 - 68:17Ben Chris Anderson,
-
68:17 - 68:19dinlediğiniz için teşekkürler,
sağlıklı kalın.
- Title:
- Adam Kucharski, koronavirüs hakkında bizi ne endişelendirmeli (ve endişelendirmemeli)
- Speaker:
- The TED Röportaj
- Description:
-
Enfeksiyon hastalıkları uzmanı Adam Kucharski, dünyaya Ebola ve Zika gibi hastalıkların nasıl yayıldığını ve nasıl kontrol edilebileceğini anlaşılmasına yardımcı olmak için matematiksel modeller kullanıyor. COVID-19 tehdidi artmaya devam ederken, bize yayılımı, hükümetlerin nasıl müdahale ettiklerini ve salgını sona erdirmek için nelerin değişmesi gerektiği konusunda gerekli bir bakış açısı veriyor. (11 Mart 2020'de kaydedildi. Yalnızca ses)
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 01:08:24
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for Adam Kucharski on what should (and shouldn't) worry us about the coronavirus | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for Adam Kucharski on what should (and shouldn't) worry us about the coronavirus | ||
Miraç Şendil accepted Turkish subtitles for Adam Kucharski on what should (and shouldn't) worry us about the coronavirus | ||
Miraç Şendil edited Turkish subtitles for Adam Kucharski on what should (and shouldn't) worry us about the coronavirus | ||
Cihan Ekmekçi rejected Turkish subtitles for Adam Kucharski on what should (and shouldn't) worry us about the coronavirus | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for Adam Kucharski on what should (and shouldn't) worry us about the coronavirus | ||
Miraç Şendil accepted Turkish subtitles for Adam Kucharski on what should (and shouldn't) worry us about the coronavirus | ||
Miraç Şendil edited Turkish subtitles for Adam Kucharski on what should (and shouldn't) worry us about the coronavirus |