Return to Video

Çiçek hastalığından öğrendiklerimiz: Bir hastalığı nasıl yok ederiz - Julie Garon ve Walter A. Orenstein

  • 0:07 - 0:09
    İnsanlık tarihi boyunca
  • 0:09 - 0:13
    sağlık çalışanları hastalıkları
    iyileştirmeye ya da tedavi etmeye çalıştı.
  • 0:13 - 0:16
    19. yüzyılda aşıların yükselişi,
  • 0:16 - 0:22
    insanların hastalıklardan kaçınma
    ihtimalini oldukça yükseltti.
  • 0:22 - 0:27
    Ama özel bir hastalığın insanlığı tekrar
    tehdit etmeyeceğinin garantilenmesi
  • 0:27 - 0:30
    ancak son yıllarda mümkün olabildi.
  • 0:30 - 0:32
    Dünyadan kalıcı olarak yok edilen
  • 0:32 - 0:36
    ilk ve şu ana kadar tek hastalık
    olan çiçek hastalığının hikayesi
  • 0:36 - 0:40
    hastalıkları yok etmenin
    nasıl gerçekleşebileceğini
  • 0:40 - 0:44
    ve neden son derece
    zor olduğunu gösteriyor.
  • 0:44 - 0:48
    Çiçek hastalığı, hızla yayılan
    bulaşıcı bir virüs olarak
  • 0:48 - 0:51
    insan topluluklarında
    binlerce yıl önce ortaya çıktı.
  • 0:51 - 0:55
    Öncelikle yakın,
    yüz yüze temaslarla yayılıp
  • 0:55 - 0:57
    ateşe, ağrıya ve kızarıklığa sebep olarak
  • 0:57 - 1:00
    hastalarının yaklaşık %30'unu öldürdü
  • 1:00 - 1:04
    ve genellikle de atlatanlara yaşam
    boyu taşıyacakları çirkin yaralar bıraktı.
  • 1:04 - 1:08
    Hastalığın etkisi o kadar yıkıcıydı ki
  • 1:08 - 1:12
    çeşitli dinler sırf ona
    adanmış tanrılara sahipti.
  • 1:12 - 1:14
    Yalnızca 20. yüzyılda
  • 1:14 - 1:20
    dünya çapında yaklaşık 300 milyondan
    fazla insan öldürdüğü tahmin ediliyor.
  • 1:20 - 1:22
    Etkili aşıların yayılmasıyla
  • 1:22 - 1:25
    vaka sayısında bir düşüş başladı.
  • 1:25 - 1:27
    Enfekte olmuş kişileri tespit edip
  • 1:27 - 1:29
    karantina altına alarak
  • 1:29 - 1:32
    ve daha fazla bulaşımı önlemek
    amacıyla yakınlarını aşılayarak
  • 1:32 - 1:36
    bilim insanları anladı ki
    hastalığın yayılımı durdurulabilirdi.
  • 1:36 - 1:41
    Hatta çiçek hastalığı yalnızca
    insan konaklarda yaşayabildiği için
  • 1:41 - 1:45
    hastanın tüm potansiyel
    irtibatlarını aşılamak
  • 1:45 - 1:48
    virüsü far görmüş tavşana çevirip
  • 1:48 - 1:50
    o bölgeden silebilirdi.
  • 1:50 - 1:52
    Bu yöntem, çoğu sanayileşmiş ülkede
  • 1:52 - 1:55
    hastalığın kökünü kurutmayı başarınca
  • 1:55 - 2:00
    sağlık görevlileri anladı ki bunu
    dünya çapında yok etmek mümkündü.
  • 2:00 - 2:02
    Ancak bu kolay bir süreç değildi,
  • 2:02 - 2:06
    özellikle alt yapının yetersiz olduğu
  • 2:06 - 2:09
    ve iç savaş olan yerlerde daha da zordu.
  • 2:09 - 2:11
    İmha çalışmaları on yıllar aldı,
  • 2:11 - 2:14
    bu süreçte dünya liderleri
    ve uluslararası kuruluşlardan
  • 2:14 - 2:17
    yerel doktorlar
    ve topluluk çalışanlarına kadar
  • 2:17 - 2:20
    milyonlarca insan beraber çalıştı.
  • 2:20 - 2:23
    Hastalığın son merkezlerinden Hindistan'da
  • 2:23 - 2:28
    sağlık görevlileri,
    ülkedeki 100 milyon haneyi
  • 2:28 - 2:31
    tek tek ziyaret ederek vaka aradılar.
  • 2:31 - 2:33
    Rakip süper güçlerin bile
    işbirliği içinde bulunduğu
  • 2:33 - 2:36
    bu emsalsiz küresel çaba sonucu
  • 2:36 - 2:40
    sonunda 1980'de çiçek hastalığının
    yok edildiği ilan edildi
  • 2:40 - 2:45
    ve sonraki 20 yılda yaklaşık
    40 milyon hayat kurtarıldı.
  • 2:45 - 2:50
    Çiçek hastalığını yok ediliş için
    aday yapan birkaç faktör vardı.
  • 2:50 - 2:54
    Öncelikle çiçek hastalığının yaşam
    döngüsünde insanlar önemli rol oynar.
  • 2:54 - 2:57
    Yani insandan insana
    yayılım zincirini kırmak
  • 2:57 - 3:00
    virüsün yok olmasına sebep olur.
  • 3:00 - 3:05
    Aksine ebola veya hıyarcıklı
    veba gibi birçok diğer patojen
  • 3:05 - 3:07
    hayvan taşıyıcılarda yaşayabilir,
  • 3:07 - 3:11
    hatta tetanoza sebep olan
    bakteri toprakta bile yaşayabilir.
  • 3:11 - 3:14
    İkinci olarak, çiçek hastalığına
    yakalanan bireyler
  • 3:14 - 3:17
    karakteristik kızarıklıklar gösterir,
  • 3:17 - 3:21
    böylece laboratuvar testi
    olmadan tanımlanabilirler.
  • 3:21 - 3:23
    AIDS gibi uzun kuluçka süresine sahip
  • 3:23 - 3:26
    veya özelleşmiş
    belirtisi olmayan hastalıkları
  • 3:26 - 3:28
    tanımlamak için pratik yolların olmaması
  • 3:28 - 3:32
    onların yok edilmesini zorlaştırıyor.
  • 3:32 - 3:35
    Üçüncü olarak, yalnızca tek bir dozla
  • 3:35 - 3:40
    hastalıktan 5 ile 10 yıl arasında
    koruma sağlayan bir aşısının olması
  • 3:40 - 3:44
    virüsün yayılmasını önlemek için
    etkili bir yol demekti.
  • 3:45 - 3:48
    Son olarak, birçok ülkenin hastalığı
  • 3:48 - 3:51
    sınırları içerisinde
    yok etmekteki öncü başarısı
  • 3:51 - 3:56
    küresel boyutta yok edilebileceğinin
    kanıtı olarak boy gösterdi.
  • 3:56 - 3:58
    Günümüzde, başka hastalıkların da
  • 3:58 - 4:02
    yok edilip edilemeyeceği
    konusunda aynı kriterler mevcut.
  • 4:02 - 4:06
    Çiçek hastalığı, şu ana kadarki
    tek başarı hikayesi olarak geçse de
  • 4:06 - 4:09
    birkaç farklı patojen sırada olabilir.
  • 4:09 - 4:12
    Basitçe su filtresi kullanarak
  • 4:12 - 4:16
    gine kurdu hastalığını
    yok etmek için yoğun çaba sarf edildi.
  • 4:16 - 4:20
    Geçmişte yılda yüz binlerce insanı
    sakat bırakan çocuk felcinin aşısının
  • 4:20 - 4:25
    1988'den bu yana
    toplamda 13 milyon sakatlığın
  • 4:25 - 4:30
    ve 650.000 ölümün önüne
    geçtiği düşünülüyor.
  • 4:30 - 4:35
    Yok etme çabalarının başlangıcından
    bu yana yayılımında görülen %99 düşüş ile
  • 4:35 - 4:38
    çocuk felcinin tekrar
    asla başka bir çocuğu
  • 4:38 - 4:41
    sakatlamayacağından emin olmak için
    tek gereken şey son bir darbe.
  • 4:41 - 4:46
    Hastalıkları yok etmek, tüm insanlığın
    yararına olan bir sağlık çalışması
  • 4:46 - 4:49
    ve bizi küresel bir topluluk olarak
    çalışmaya mecbur bırakıyor.
  • 4:49 - 4:52
    Belirli hastalıkları silmenin de ötesinde,
  • 4:52 - 4:55
    yok etme programları,
    sağlık altyapısını geliştirerek
  • 4:55 - 4:58
    yerel popülasyona yardımcı oluyor.
  • 4:58 - 5:03
    Örneğin, yakın zamanda Nijerya, çocuk
    felcini yok etme programındaki çalışanları
  • 5:03 - 5:07
    aniden gelişen bir ebola salgınıyla
    baş etmek için kullandı.
  • 5:07 - 5:10
    Dahası, küreselleşme
    ve uluslararası seyahat demek oluyor ki
  • 5:10 - 5:13
    dünyanın herhangi bir yerindeki
    tek bir enfeksiyonun
  • 5:13 - 5:16
    diğer bölgelere sıçraması oldukça olası.
  • 5:16 - 5:20
    Başkalarını koruyarak kendimizi koruyoruz.
  • 5:20 - 5:24
    Hastalıkları yok etmek,
    bugün yaşayan herkese
  • 5:24 - 5:28
    ve gelecek nesillere verebileceğimiz
    en kıymetli hediye.
Title:
Çiçek hastalığından öğrendiklerimiz: Bir hastalığı nasıl yok ederiz - Julie Garon ve Walter A. Orenstein
Description:

Tüm dersi görün: http://ed.ted.com/lessons/learning-from-smallpox-how-to-eradicate-a-disease-julie-garon-and-walter-a-orenstein

İnsanlık tarihi boyunca hastalıkları iyileştirip tedavi etmeye çalıştık. Ancak belli bir hastalığın insanlığı tekrar tehdit etmeyeceğini garantilemek yalnızca son yıllarda mümkün oldu. Julie Garon ve Walter A. Orenstein, yeryüzünden silinen ilk ve tek hastalık olan çiçek hastalığının hikayesinden yola çıkarak hastalıkları yok etmenin nasıl gerçekleşebileceğinin ve neden oldukça zor olduğunun detaylarına giriyor.

Ders: Julie Garon ve Walter A. Orenstein
Animasyon: TOGETHER
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:46

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.