Özgür bir dünyanın mizaha ihtiyacı var

Editoryal karikatürist Patrick Chappette'e göre soluduğumuz hava gibi mizaha ihtiyacımız var. Diktatör ve ideologlardan selfie'lere ve sosyal medya çetelere uzanan her şey üzerinde çalıştığı kariyerinden öne çıkanlarla görsellediği bu konuşmasında Chappette, hicvin gerekliliği hakkında güldüren bir gerçeklik ortaya koyuyor: ''Siyasi karikatürler demokrasiyle doğdu ve özgürlüğe meydan okunduğunda onlara da okunuyor.''

Son 20 yıldır küresel boyutta
siyasi bir karikatüristim.

Bu 20 yıl içinde
o kadar çok şey gördük ki.

Üç farklı Katolik papa görmekle kalmadık,

bir de eşsiz bir ana tanık olduk:

Bir papanın
St. Peter's Square'de seçilmesi --

o beyaz duman

ve resmi duyuru.

[Bebeğiniz erkek!]

(Kahkahalar)

(Alkışlar)

Dört ABD başkanı gördük.

Biri Obama tabii.

Ah, Avrupalılar onu çok sevdi.

Multilateralistti.

Diplomasiden yanaydı.

İran'la arkadaş olmak istedi.

(Kahkahalar)

Sonra da...

gerçeklik, karikatürü
taklit etmeye başladı,

tam da Donald Trump
ABD başkanı olduğu zaman.

(Kahkahalar)

(Alkışlar)

İnsanlar bize diyorlar ki

''Siz karikatüristler için bu çok kolay.
Trump gibi insanlarla...''

Aslında hayır, kolay değil;

kendisi karikatür olan bir adamın
karikatürünü yapmak kolay değil.

(Kahkahalar)

Değil.

(Alkışlar)

Popülistler hiciv için
kolay hedefler değil

çünkü bir gün onları
hedeflemeye çalışıyorsunuz

ve sonraki gün onlar sizi yeniyor.

Mesela seçilir seçilmez

Trump'ın Noel arifesinde attığı tweet'i
hayal etmeye çalıştım.

Sonra da bunu yaptım.

[Herkese mutlu noeller!
Zavallı ezikler hariç. Ne üzücü.]

(Kahkahalar)

Sonraki gün Trump bunu tvitledi:

[Herkese mutlu yıllar,
çoğu düşmanım da dahil

ve benim için savaşan
ve feci kaybedenler de

Sadece ne yapacaklarını bilmiyorlar.
Sevgiler!]

(Kahkahalar)

Aynısı geçerli!

(Alkışlar)

Güçlü insanların zamanı.

Kısa süre önce Donald Trump
kişisel kahramanı Putin'le tanıştı

ve ilk toplantı şöyleydi:

[Hacker'ları bulmana yardım edeceğim.
Bana şifreni ver.]

(Kahkahalar)

Ben bir şey icat etmiyorum.

O ilk toplantıdan çıktığında söylediği

siber güvenlik için ortak bir uygulama
yürütecekleri yönünde anlaştıklarıydı.

Eğer hatırlıyorsanız, bu aslında doğru.

Bu 20 yıl içinde tanık olduğumuz şeyleri
kim hayal edebilirdi ki.

Birleşik Krallık'ın Avrupa Birliği'nden
çıkmak için yarışını gördük.

[Zorlu Brexit?]

(Kahkahalar)

Orta Doğu'da bir süre boyunca

Arap Baharı'nın demokratik
mucizesine inanıyorduk.

Diktatörlerin düşüşünü
ve kimilerinin dayanmasını gördük.

(Kahkahalar)

Bir de Kuzey Kore'nin
zamansız Kim hanedanı var.

Bu insanlar adeta
Cartoon Network'ten çıkmış gibiler.

İkisini çizebildiğim için şanslıydım.

Kim Jong-il, baba,

birkaç yıl önce vefat etti,
çok tehlikeli bir andı.

[Çok yaklaşmıştı!]

(Kahkahalar)

(Alkışlar)

Ve de oğlu, Kim Jong,
tahta layık bir halef olduğunu kanıtladı.

Şimdi ABD başkanıyla arkadaşlar.

Birbirleriyle her zaman görüşüyorlar
ve arkadaş gibi konuşuyorlar.

[Saç jölen ne marka?]

(Kahkahalar)

Egomanyaklar tarafından
yönetilen bir dünyada yaşamak

bizi şaşırtmalı mı?

Ya onlar sadece bizim bir yansımamızsa?

Bize bir bakın, her birimize.

(Kahkahalar)

Evet, akıllı telefonlarımızı
çok seviyoruz.

Selfie'lerimizi de öyle;

kendimizi de.

Facebook sayesinde de
artık tüm dünyada çok arkadaşımız var.

Mark Zuckerberg arkadaşımız.

(Kahkahalar)

Kendi ve Silikon Vadisi'ndeki arkadaşları

zamanımızın kral ve imparatorları.

Kral çıplak diyebilmek...

hicvin amacı bu değil mi?

Güce karşı gerçekleri konuşmak.

Siyasi karikatürün
tarihi yönü hep bu oldu.

1830'larda Kral Louis Philippe'in olduğu
ihtilal sonrası Fransa'da

gazeteciler ve karikatüristler
basının özgürlüğü için çok savaştı.

Hapsedildiler, para cezası aldılar
ama hep öne çıktılar.

Sonra Daumier tarafından çizilen
kralın bu karikatürü

monarşiyi tanımladı.

Tarih yazdı.

Hicvin otokrasi karşısındaki zaferinin
zaman üstü bir sembolü oldu.

Bugün, Daumier'den 200 yıl sonra,

siyasi karikatürler
kaybolma tehlikesi altında mı?

Türk muhalif gazetesi ''Cumhuriyet''in
ilk sayfasındaki bu boş alan mesela.

Musa Kart'ın karikatürü bu kısımda olurdu.

2018'de Musa Kart
üç yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Peki ne için?

Erdoğan'ın Türkiye'sinde
siyasi karikatürler yaptığı için.

Venezüela, Rusya, Suriye'den
karikatüristler sürgüne zorlandı.

Bu görsele bir bakın.

Çok masum görünüyor değil mi?

Ama bir o kadar provoke edici.

Bu görseli paylaştığında

Hani Abbas bunun
hayatını değiştireceğini biliyordu.

2012 yılındaydı ve Suriyeliler
sokaklara akın ediyordu.

Tabii bu küçük kırmızı çiçek
Suriye devriminin sembolü.

Kısa zaman içinde rejim onun peşindeydi

ve ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.

Yakın bir arkadaşı,
karikatürist Akram Raslan

Suriye'den çıkamadı.

İşkence altında öldü.

Son zamanlarda ABD'de

önde gelen karükatüristler,
mesela Nick Anderson ve Rob Rogers --

bu karikatür Rob'dan --

[Anma Günü 2018.
(mezar taşı yazısı) Gerçek. Onur. Yasa.]

mevkilerini kaybettiler

çünkü yayımcıları eserlerini
Trump için aşırı eleştirel buldu.

Aynısı Kanadalı karikatürist
Michael de Adder'in de başına geldi.

Hey, belki de endişelenmeleri gerek.

Siyasi karikatürler demokrasiyle doğdu

ve özgürlüğe meydan okunduğunda
onlara da okunuyor.

Yıllar içinde

Cartooning for Peace Vakfı
ve diğer girişimler

Bu pek bilinmiyor ama...

Kofi Annan vakfımızın fahri başkanıydı.

Nobel Ödüllü merhum Kofi Annan.

Karikatürlerin çok iyi bir savunucusuydu.

Amerikan Editoryal Karikatüristler
Derneği genel kurulunda,

hapsedilmiş, tehdit ve sürgün edilmiş
veya kovulmuş karikatüristleri savunduk.

Ancak yapmadığı bir karikatürden ötürü
işini kaybeden birine hiç rastlamadım.

Ama bu benim başıma geldi.

Son 20 yıldır,
"International Herald Tribune"

ve "New York Times"la çalışıyorum.

Bir şey oldu.

Nisan 2019'da

Portekizli ünlü bir karikatüristin
yaptığı bir karikatür,

ki ilk olarak Lizbon'da ''El Expresso''
diye bir gazetede yayımlanmıştı --

New York Times'ta
bir editör tarafından seçildi

ve uluslararası baskılar için
yeniden basıldı.

Bu olay büyüdü.

Karikatür, yahudi karşıtı ilan edildi,

geniş çapta öfke ve özre neden oldu

ve Times'ın sıkı bir hasar yönetimi
yapması gerekti.

Bir ay sonra editörüm bana,

siyasi karikatürlere tamamen
son verdiklerini söyledi.

Bu karikatür hakkında tartışabiliriz
ve tartışmalıyız da.

Kimileri en kötü Yahudi karşıtı
propagandayı hatırlattığını söylüyor.

İsrail'deki insanlar ve diğerleri

sadece Trump'a yönelik
sert bir eleştiri diyor,

karikatürde Trump, İsrail başbakanını
görmeden takip ediyor.

Bu karikatürle benim de sorunlarım var

ama bu tartışma
New York Times'ta yapılmadı.

Saldırı altında kolay yolu seçtiler:

Gelecekte siyasi karikatürlerle ilgili
hiçbir sorun yaşamamak için

hepsini tümden kaldıralım.

Bu da nereden çıktı.

Önleyici self sansür
uygulaması mı geliştirdik?

Bu olay karikatürlerden daha büyük.

Bu fikir özgürlüğü
ve gazetecilikle ilgili.

Bu, nihayetinde, demokrasiyle ilgili.

Şu an yaşadığımız dünyada

ahlak çeteleri, sosyal medyada
toplanıyor ve çığ gibi büyüyorlar.

Bu durumdan rahatsız insanlar
konuşmaya anlam katmaya çalışırken

öfke dolu grup konuya dahil oluyor.

Bu sosyal medya çeteleri,

bazen çıkar gruplarının desteğiyle

basın merkezlerine hücum ediyorlar.

Yayımcıları ve editörleri
karşı önlem için çabalamaya zorluyorlar.

Bu da anlamlı bir tartışmaya
yer bırakmıyor.

Twitter öfke için,
karşılıklı tartışma için değil.

Ama bakın ne diyeceğim.

Biri, tüm bu karmaşık çağdaki
insani yanımızı çok güzel tanımladı.

Kim dersiniz?

Shakespeare, 400 yıl önce.

["(Hayat) aptalın anlattığı bir hikâye,
ses ve öfke dolu ama bir anlamı yok."]

Bana hitap ediyor.
Shakespeare hâlâ çok ilgili değil mi?

Ama dünya biraz değişti.

[Çok uzun!]

(Kahkahalar)

Bu doğru.

(Alkışlar)

Sosyal medya, karikatürler için
hem bir şans hem de bir lanet.

Bu görselin çağındayız,
paylaşılıyor, viral oluyor

ama aynı zamanda bir hedef hâline geliyor.

Genellikle karikatürün
arkasındaki gerçek hedef

onu yayımlayan medya organı.

[Konu Irak mı?
Hayır, Trump!]

Geleneksel medya ve sosyal medya
arasındaki ilişki komik bir ilişki.

Bir yandan bilgi, onay, düzenleme
uzun süreciyle uğraşıyorsunuz.

Diğer taraftan,
doğrusu açık büfe gibi,

algoritmaların belirlediği
söylentiler, fikirler, duygular...

Kaliteli gazeteler bile web sitelerindeki
sosyal ağlarının kodlarını taklit ediyor.

En çok okunan ve paylaşılan
ilk 10 haberi öne çıkarıyorlar.

Ama en önemli 10 haberi
öne çıkarmaları gerek.

(Alkışlar)

Sosyal medyanın
klasik medyayı etkilememesi lazım,

editörlerin de öfkeli çeteden
korkmayı bırakması lazım.

(Alkışlar)

Sigara paketlerine koyduğumuz gibi
uyarılar koymayacağız değil mi?

[Hiciv, hislerinizi incitebilir]

(Kahkahalar)

Hadi ama.

[Bikininizin altında
bir seks bombası saklıyor olabilirsiniz]

Siyasi karikatülerin de amacı
fikirler gibi provoke etmek.

Ama öncesinde düşünmeye itmesi gerekiyor.

Duygularınız mı incindi?

Boş verin.

Hoşunuza gitmedi mi?

Başka tarafa bakın.

İfade özgürlüğü diyalogla
ve birbirinizi dinlemekle uyumlu.

Ama tahammülsüzlükle uyumsuz.

(Alkışlar)

Siyasi doğruluk adına
kendi sansürlerimiz olmayalım.

Güçlü durmamız lazım,
itiraz etmemiz lazım

çünkü aksi hâlde öylesine temizlenmiş
bir dünyada göz açacağız ki

hiciv ve siyasi karikatürün her türü
imkânsız olacak.

Çünkü siyasi baskının
siyasi doğrulukla buluştuğu yerde

ifade özgürlüğü yok olur.

(Alkışlar)

Ocak 2015'i hatırlıyor musunuz?

Paris'teki "Charlie Hebdo"da
gazeteci ve karikatürist katliamını?

Sansürün en aşırı boyutunu gördük:

Cinayet.

Nasıl bir histi hatırlayın.

[Hiciv olmadan hepimiz ölüyüz]

Hicve yer veren o dergi hakkında
kim ne düşündüyse,

söz konusu o karikatürler
hakkında kim ne hissettiyse

hepimiz temel bir şeyin
tehlikede olduğunu hissettik;

özgür toplumların vatandaşları --
her toplumun vatandaşı --

soluduğumuz hava kadar
mizaha ihtiyaç duyar.

Bu yüzden de ekstremistler,

diktatörler, otokratlar ve açıkçası
dünyadaki tüm ideologlar

bu yüzden mizaha dayanamıyor.

Yaşadığımız bu çılgın dünyada

siyasi karikatürlere
her şeyden çok ihtiyacımız var.

Mizaha da öyle.

Teşekkürler.

(Alkışlar)