Havayı gözlemlediğimiz gibi suyu da gözlemlemeliyiz

Suyun hareketini takip edebilmek için dünya çapında bir hava durumu sistemi kurmamız gerektiğini söylüyor girişimci ve TED Fellow Sonaar Luthra. Çevreye karşı sorumluluğumuz üzerine yaptığı konuşmasında bizlere, tıpkı rüzgarların hareketlerini gözlemlediğimiz gibi küresel bir veri havuzu vasıtasıyla su kıtlığının ve bizi bekleyen muhtemel tehlikelerin de nasıl gözlemleyebileceğimizden bahsediyor. Ayrıca bizi dünyanın sesine kulak vermeye çağırıyor.

Su için bir meteoroloji servisi
kurmamız gerekiyor.

Bunu hepimiz talep etmedikçe

fon için teşvik de olmayacaktır.

İlk konferans konuşmamı
8 yıl önce TED'de yapmıştım.

Yeni mezundum

ve ben fark etmeden
sahnede geçirdiğim o birkaç dakika

önümdeki on yıl boyunca
bana sorulacak soruları belirlemişti.

20'li yaşlarındaki birçok kişi gibi ben de

kendi teknolojimle dünyanın
problemlerini çözmeyi hedefliyordum,

özellikle de su problemlerini.

Öğrenecek çok şeyim vardı.

Bu konu ilgimi oldukça çekmişti,

su kalitesi anlamında sorunlar
bitmek tükenmek bilmiyordu

çünkü belirlemesi zordu.

Daha basit, hızlı
ve uygun fiyatlı dedektörlere

ihtiyacımız olduğunu düşünüyordum.

Yanılıyormuşum.

Şurası kesin:
Yarının su riskiyle ilgilenmek

beraberinde daha iyi veri
ve teknoloji gerektirecek.

Bugün bile su hakkında sahip olduğumuz
kısıtlı veriyi zar zor kullanabiliyoruz.

Bizim en büyük su problemimiz
hala devam ediyorsa

bu yapmadıklarımızdan ve ciddiyetini
kavrayamadığımız problemlerdendir.

Bugün elimizde olan su verisi,

insanoğlu olarak
ne yapmamız gerektiğine dair

aklımızda küçük soru işaretleri bırakıyor.

Evet, suyumuzu daha çok korumalı

ve daha az kirletmeliyiz.

Ama bu veri, işletmelerin
ve piyasanın karşılaşacağı

yeni problemleri öngöremiyor,

dolayısıyla da git gide
gereksiz bir hale geliyor.

Eskiden bu veri nispeten daha kıymetliydi

ama bu veri bize hiçbir zaman
tam olarak ne kadar suyumuz olduğunu

ve bu suyun içinde
ne olduğunu bize veremedi.

G20 ülkelerinin son on yıldaki
su tüketim oranlarına bir göz atalım.

Bu rakamlar her ne kadar söylemese de

bu ülkelerin tükettikleri
su miktarını doğrudan ölçmüyor.

Bunların hepsi tahmin

ve hepsi iklim krizini
ya da iklim krizinin suya olan etkisini

göz önünde bulundurmayan
eski modellere dayanıyor.

2015'te Hindistan'ın altıncı
en büyük şehri olan Chennai

son yüzyılda görülen
en büyük sel felaketini yaşadı.

Bugün, Chennai'nin
su rezervleri kurumak üzere.

Bu hale üç yılda geldi;

üç yıl yağışlar ortalamanın
altında yağdı ve sonuç bu.

Bu, çoğu ülkenin ulusal su verilerini
ortaya koymasından daha hızlı bir sorun,

buna ABD de dahil.

Zamanında Chennai'deki
ciddi su kıtlıklarını tahmin eden

birçok tespit olmasına rağmen

hiçbirimiz bunun ne zaman ve nerede
olacağını tam anlamıyla kestiremedik.

Bu, yeni tür bir su problemi

çünkü su döngümüzün her bir aşaması
her anlamda hızlı bir şekilde değişmekte.

Bu ay BM'nin son yaptığı uyarıya göre,

her hafta yeni bir iklim
tehlikesiyle karşı karşıya kalıyoruz.

Su kalitesi anlamında
epey bir muamma bulunmakta.

Birçok ülkede bir sene içinde
suları kirletenlerin oranı

test edilme oranından daha fazla.

Kirliliği yönetmek
adına test yapmak yerine

"seyreltme" dediğimiz
yöntemi kullanıyoruz.

Diyelim ki tatlı su dolu
olimpik bir havuz var

ve içinde bir damla cıva ekliyoruz.

Bu, bir damla bir milyon parçaya dağılır

ki Dünya Sağlık Örgütü de
bunu sağlıklı kabul ediyor.

Ya peki mevcut suda
beklenmedik bir düşüş olursa?

Yer altı suları ve akarsular
ne kadar azalırsa

cıva da o denli az seyrelir

ve dolayısıyla su
daha da zehirli hale gelir.

Birçok ülke su kirliliğiyle
böyle yönetiyor.

Kirliliğin ne kadarının güvenli olduğunu
anlatmak için bu modeli kullanıyorlar

ve bunun bariz zayıf yanları var

ama yeterince suyumuz

ve düzenli hava şartları
olduğunda gayet iş görüyor

ama gelin görün ki yok,

dolayısıyla yeni veri toplama
stratejileri geliştirip

buna yatırım yapmak durumundayız

ama bu işe koyulmadan önce
elimizdeki veriler üzerinde çalışmalıyız.

Bu, bir jet yakıtı yangını.

Birçoğunuz biliyordur,

jet yakıtı salınımı iklim değişikliğinde
çok önemli bir rol oynuyor

ama ABD Savunma Bakanlığı'nın

dünyanın en büyük jet yakıtı tüketicisi
olduğunu belki de birçoğunuz bilmiyordur.

Bu yakıtı kullanırken de

resimde gördüğünüz PFAS denilen
ve birtakım kimyasallar içeren

bu köpüğü de kullanıyorlar.

Bu köpüğü ABD Savunma
Bakanlığı kadar kullanan yok

ve bu PFAS öyle bir şey ki her seferinde
bir yolunu bulup suyumuza karışabiliyor.

Bu köpük 1970'lerden beridir

dünya genelinde
ordular tarafından kullanılııyor.

PFAS'nin kanser ve doğum lekelerine
sebep olduğunu biliyoruz

ve doğada o kadar hızlı yayılıyor ki

test ettiğimiz neredeyse
her canlıda buna rastlıyoruz,

buna biz de dahiliz.

Ama bugüne kadar bu PFAS kirliliğinden

bir kez dahi sorumlu
veya muhatap tutulmadı.

İnsanlar bu köpüğü ortadan
kaldırmak için canla başla çalışırken

daha güvenli alternatif köpüklere
hiç kapı aralamıyorlar.

Esasında onlar da çok daha ciddi
hastalıklara sebep olabilecek

başka tür PFAS molekülleri barındırıyor.

Geldiğimiz noktada artık hükümetlere
bu konuda neredeyse hiç güvenilmiyor.

Keza su kirliliğinin sorumluluk riski de
günden güne azalıyor.

Peki ne yaparsak yarının suyu için
yatırım kültürü oluşturabiliriz?

Son 10 yılda, erken aşama su teknolojileri
girişimcileri tarafından yapılan

erken aşama küresel yatırımların toplamı
senelik 30 milyon doları geçmedi.

Bu rakam, dünyaki erken aşama şirketlerin
risk sermayelerinin yüzde 0,12'si ediyor.

Bununla beraber ayrılan fonlar da
çok cüzi miktarlardan öteye gitmiyor.

Tabloya yakından baktığımızda suyun
ilk önceliğimiz olmadığı ortaya çıkıyor.

2014'de ABD Federal Hükümeti

bilgi teknolojileri altyapısı için
kişi başı 251 dolar harcarken

su altyapısı için ise
kişi başı 11 dolar harcadı.

Elimizdeki verinin hakkını vermezsek

ne yeni teknolojilere yatırıma

ne daha fazla veri toplamaya

ne de yarının suyu için
yatırıma teşvik edebiliriz.

Peki sizce biz bittik mi?

Yapabileceğimiz şeylerin aciliyetinin

ve ciddiyetinin arasındaki dengeyi
kurmayı hala öğrenmekteyim

çünkü Greta Thunberg ve Yok olma İsyanı
bizden bir şeyleri ümit etmemizi değil,

harekete geçmemizi istiyor.

Peki ne yapabiliriz?

Hava durumu olmadan
hayat epey bir zor olurdu

ama günümüz
hava durumu sistemi henüz yokken

ticari hava yolu taşımacılığı diye
bir şey de yoktu;

gemiler denizlerde sıkça kaybolur,

en ufak bir fırtına
gıda kıtlığına neden olurdu.

Ne zaman ki
radyo ve telgraf hatları kuruldu

bu problemleri çözmek için
ihtiyacımız olan tek şey

artık bu fırtınaların hareketlerini
takip etmekti.

Bu da günümüzde her hane halkı
ve iş yerinin bel bağladığı

küresel veri toplama girişiminin
temellerini oluşturdu.

Bu, koordineli ve uyumlu bir veri toplama
sürecinin ürünü olduğu kadar

karşılaştığımız tehlikeleri fark edip
anlamamızı sağlayan

şeffaf bir değerlendirme
ve paylaşım kültürünün de bir meyvesiydi.

Küresel bir su takip sistemi,
hem su kıtlıklarını önceden görebilmeyi,

hem su kaynaklarımız tükenmeden
daha planlı kullanabilmeyi,

hem kirlilik daha yayılmadan önleyebilmeyi

hem de tedarik zincirimizin

ve gıda arzının devamını sağlayacaktır.

Belki de en önemlisi

tedbir alınması gereken riskleri

daha net ön görebilmemizi sağlayacaktır.

Başarabileceğimizi biliyoruz
çünkü bunu hava durumunda başardık

ama bunu yapabilmek için kaynak gerekecek.

Dolayısıyla su için
daha geniş çaplı yatırımlar gerekiyor.

Yatırımcılar olsun,
risk sermayederleri olsun;

su için pamuk ellerini
cebe atmaları gerekiyor.

Sudan kıymetli başka bir şey yok,

kaldı ki şirketler de girmekte
olduğumuz rekabetçi piyasada

tutunabilmek istiyorlarsa
su riskinin farkına varmaları gerekecek.

Risk sermayesinin yanı sıra

vergi teşvikleri vasıtasıyla
ekonomik kalkınmayı destekleyen

ve oldukça umut verici
bir takım hükümet programları mevcut.

ABD'de şu anda yeni seçenek olan,

aynı zamanda çalıştığım yerde de
uygulanan yöntemin adı "Fırsat Alanları."

Belirli yoksul ve düşük gelirli bölgelerde
sermaye yatırımları için

bir takım avantajlı vergilendirme
olanakları sunuluyor.

Bu bölgeler aynı zamanda
ciddi su problemleriyle de karşı karşıya,

dolayısıyla da bu program
buna en çok ihtiyacı olan

yerel halkla doğrudan kol kola
çalışmaya da teşvik ediyor.

Peki, diyelim ki kafanızda
böyle bir yatırım yapmak yok

ama ABD topraklarında araziniz var.

İçindeki suyun kalitesini sürekli koruyup
koruma alanı yaparak

arazinizden faydalanabileceğinizi
biliyor muydunuz?

Yerel birimlere başvurup arazinizi

ve suyun kalitesini korumaya dair
taahhüt verebilirsiniz.

Bu taahhütleri yerine getirmeniz halinde,

hatrı sayılır bir vergi indiriminden
her sene yararlanabilirsiniz.

Peki küresel topluluğumuz
bu ve diğer programlarla

kaç tane araziyi bu şekilde koruyabilir?

Bu programlar oldukça etkili

çünkü küresel su takip sistemi için

ihtiyacımız olan arazileri
bize sağlıyorlar

ama programlardan
sırf vergiden yırtmak değil de

bu amaç uğruna yapılırsa verim alabiliriz.

Koruma alanları kurulduğunda

çevreyi kirleten büyük firmaların
bu çevre hareketine karşı

nasıl bir tavır takınacağını
kimse bilemiyordu.

Bunu yanı sıra,
iklim değişikliğinden dem vurup

bu konuda hiçbir şey yapmayan
şirketlere de artık alışmıştık.

Bu durum, programın kapsamını
ve kalıcılığını zedelediği kadar

talep edilme anlamında olgunlaştırdı da.

Neden koruma alanlarını
olması gerektiği gibi kullanıp

çevreyi korumak için
kendimize iddialı hedefler koymayalım ki?

Neden fırsat bölgelerinde
fırsatlar yaratmayalım?

Su güvenliği en başta sorumluluk ister.

Hem çevrecileri destekleyip
aynı zamanda çevreyi kirleten

müze ve büyük şirketlerden de
sorumluluk almayı bekleyemeyiz.

Bir kere bunların çıkarları çatışıyor.

(Alkış)

Sorumluluk almak demek

suyu israf etmenin ve kirletmenin bedelini

ağır ödetmek demektir.

Lafla peynir gemisi yürümüyor.

Artık harekete geçmenin zamanı

ve bu işe, çevreyi kirleten
büyük şirketlerden değil de

özellikle vergilerimizle ayakta duran

ABD Savunma Bakanlığı'ndan
başlamamız lazım.

En başta Amerikan askerleri, aileleri
ve askeri üslerin yakınlarında oturan

tüm bu insanlar zehirli sular içerken

biz neyi kimi koruyabileceğiz ki?

Gezegenimizi korumadan
ulusal güvenliğimizi de

toplum sağlımızı da koruyamayız.

Bu, bir hayat memak meselesi.

Benzer şekilde,

birçok ülkede tarım, gıda tedariğinin
korunması ve aksamaması için

çiftçilere verilen vergi kaynaklı
teşviklerle ayakta duruyor.

Bu teşvikler bizim için
hayati önem taşıyor

çünkü her sene suyumuzun yüzde yetmişini

tarımda kullanıyoruz.

Gübreler ve böcek ilaçları
bu suyun kirlenmesinde

en büyük iki faktör.

Suyu daha verimli kullanabilmek
ve kirliliği azaltmak için

haydi bu teşvikleri
yeniden yapılandıralım.

(Alkış)

Son olarak,

bilimin gücünü bastıran,
yeniliklerin önüne ket vuran

ve şeffaflığı geri plana atan

bu çıkar çatışmasına
dur demeye cesaret edemiyorsak

durup bir şeyler olmasını
bekleyemeye hakkımız yok.

Karşılaştığımız su problemlerinden
bir şeyler çıkarıp

ve bunları enine boyuna inceleyerek
birbirimizle paylaşmak

toplumun yararına olacaktır.

Siz onu gidip bulana kadar
gerçeklik diye bir şey yoktur.

Bunu bulabilmek de sadece teknoloji değil

ortak bir iradeyle de olacak bir iştir.

Teşekkürler.

(Alkış)