Return to Video

چۆن لە ئەستێرەکان دەکۆڵینەوە؟ - یوان-سین تینگ

  • 0:07 - 0:10
    بەڕاستی، شاری ئاسمان، بێزارکەرە.
  • 0:10 - 0:13
    ئەگەر لە نێوان بالەخانەکانەوە سەیری
    ئاسمان بکەیت،
  • 0:13 - 0:15
    لەوانەیە بتوانیت حەوتەوانەی
    ورچی گەورە،
  • 0:15 - 0:17
    یان ئەستێرەکانی قایشی ئۆریۆن ببینیت.
  • 0:17 - 0:18
    بەڵام بوەستە.
  • 0:18 - 0:21
    سەیری ئەوێ بکە و پەنجەت ڕابگرە.
  • 0:21 - 0:24
    پێت وایە چەند ئەستێرە
    لە پشت پەنجەتەوە بن؟
  • 0:24 - 0:27
    دە، بیست؟ دووبارە بیر بکەوە.
  • 0:27 - 0:29
    ئەگەر سەیری پشت پەنجە گەورەت بکەیت
  • 0:29 - 0:31
    بە تەلەسکۆبی بۆشایی هەبڵ،
  • 0:31 - 0:34
    لە بری خاڵی ڕووناکی،
    خاڵی لێڵ دەبینیت
  • 0:34 - 0:36
    ئەمانە ئەستێرە نین.
  • 0:36 - 0:39
    بەڵکو گەلە ئەستێرەن،
    گەلە ئەستێرەکەی ئێمە "ڕێگەی کاکێشان".
  • 0:39 - 0:41
    شاری پڕ لە ملیاران ئەستێرەن،
  • 0:41 - 0:46
    و زیاتر لە یەک هەزاریان شاردراونەتەوە
    لە پشت پەنجە گەورەی تۆوە.
  • 0:46 - 0:50
    گەردوون لەوە گەورەترە کە تۆ
    دەیبینیت لە شارەکەتەوە،
  • 0:50 - 0:54
    و تەنانەت گەورەترە لەو ئاسمانە پڕ
    دەیبینیت لە دێهاتەکانەوە ئەستێرەیی.
  • 0:54 - 0:58
    ئەمە گەردوونە وەک ئەوەی
    ئەستێرەناسە فیزیاییەکان دەیبینن،
  • 0:58 - 1:03
    کە ئەستێرەی تێدایە زیاتر لە
    گشت دەنکۆڵە لمینەکانی سەر زەوی.
  • 1:03 - 1:05
    بە ڕوانین لە ئەستێرەکان لە شەودا،
  • 1:05 - 1:09
    تۆ بەشێکت وەرگرتووە لە کۆنترین زانستی
    مێژووی مرۆڤایەتی.
  • 1:09 - 1:11
    زانستی ئاسمانەکان کۆنترە لە
  • 1:11 - 1:15
    زانستی دەریاوانی، کشتووکاڵ، تەنانەت
    لە خودی زانستی زمانیش.
  • 1:15 - 1:19
    بەڵام پێچەوانەی زانستەکانی تر
    ئەستێرەناسی بەندە لەسەر تێڕوانین.
  • 1:19 - 1:23
    ئێمە ناتوانین گریمانەکانی تاقیکردنەوە
    کانمان دیاری بکەین لە تاقیگەکان.
  • 1:23 - 1:26
    باشترین تەکنەلۆجیاکان دەتوانێت
    مرۆڤ بنێرێتە سەر مانگ،
  • 1:26 - 1:29
    و مانگی دەسکرد بنێرێت بۆ قەراغی
    سیستەمی خۆرمان.
  • 1:29 - 1:32
    بەڵام ئەو دووریانە زۆر ورد و نادیارن
  • 1:32 - 1:35
    بە بەراورد بەو دووریە گەورەیەی
    لە نێوان ئەستێرەکاندا هەیە.
  • 1:35 - 1:38
    کەوایە چۆن دەتوانین هێندە زۆر بزانین
    لە بارەی گەلە ئەستێرەکانی تر.
  • 1:38 - 1:42
    لە چی درووست بوون، ژمارەیان چەندە،
    یان هەر بەڕاستی بوونیان هەیە؟
  • 1:42 - 1:46
    باشە، دەتوانین بە یەکەم شت دەست پێبکەین
    کە دەیبینین لە شەودا: ئەستێرەکان.
  • 1:46 - 1:49
    ئەوەی هەوڵ دەدەین فێری بین
    تایبەتمەندییەکانیانە.
  • 1:49 - 1:54
    لە چی درووست بوون؟ چەندە گەرمن؟
    چەندە گەورەن؟ چەند کۆنن؟
  • 1:54 - 1:56
    چەندە دوورن لە زەوییەوە؟
  • 1:56 - 1:57
    و بڕوا دەکەی یان نا،
  • 1:57 - 2:02
    دەتوانین هەموو ئەم شتانە فێر بین تەنها
    بەو تیشکەی لە ئاسماندا دەدرەوشێتەوە.
  • 2:02 - 2:07
    دەتوانین پەیامی ئەستێرەیی ئەستێرەیەک لێک
    بدەینەوە، بە کردنی تیشکەکەی بە پەلکەزێڕینە
  • 2:07 - 2:09
    کاتێک سەیری پەلکەزێڕینە
    دەکەیت لەسەر زەویەوە،
  • 2:09 - 2:11
    تۆ لە ڕاستیدا سەیری ڕووناکی
    خۆر دەکەیت
  • 2:11 - 2:14
    کە بڵاو بۆتەوە بەنێو
    دڵۆپەی ئاو لە بەرگە.هەوادا
  • 2:14 - 2:18
    و بووەتە هۆی درووست بوونی
    هەموو ئەو شەپۆلە جیاوازانە.
  • 2:18 - 2:20
    و کاتێک توێژینەوە لە ڕووناکی
    ئەستێرەکانی تر دەکەین،
  • 2:20 - 2:24
    دەتوانین خۆمان پەلکەزێڕینە درووست بکەین بە
    خێرایی، بێ بەکارهێنانی دڵۆپەی ئاو،
  • 2:24 - 2:28
    بەڵکو بە بەکارهێنانی چەند ئامێرێک
    کە ڕووناکی بڵاو دەکەنەوە.
  • 2:28 - 2:30
    کاتێک سەیری ڕووناکییە بڵاوەکەی
    خۆر دەکەین،
  • 2:30 - 2:33
    شتێکی سەیر دەبینین:
    هێڵێکی ڕەش لە پەلکەزێڕینەکەماندا.
  • 2:33 - 2:37
    ئەم ‌هێڵانە تایبەتمەندیی و جێ پەنجەی
    گەردیلەکاننە.
  • 2:37 - 2:42
    هەرجۆرێک لە گەردیلە لە بەرگەهەوادا ڕووناکی
    هەڵدەمژن لە درێژە شەپۆلێکی دیاریکراودا.
  • 2:42 - 2:47
    و ڕێژەی ئەم هەڵمژینە بەندە لەسەر
    ژمارەی گەردیلەکان.
  • 2:47 - 2:51
    بۆیە بە ڕوانین لەو ڕێژە ڕووناکیەی دیار
    نەماوە لە تایبەتمەندیەکانی شەپۆلەکەدا،
  • 2:51 - 2:54
    دەتوانین ئەو توخمانە بدۆزینەوە
    کە لە بەرگە هەوای خۆردا هەن،
  • 2:54 - 2:57
    لەگەڵ ڕێژەی چڕییەکانیان.
  • 2:57 - 3:00
    و هەمان بیرۆکە بەکاردێت بۆ توێژینەوە
    لەسەر ئەستێرەکانی تر.
  • 3:00 - 3:02
    پەلکەزێڕینەیەکی شەبەنگی درووست بکە،
    بزانە چی دیار نامێنێت،
  • 3:02 - 3:05
    و توخمەکانی ناوی بدۆزەوە.
  • 3:05 - 3:08
    ئێستا تۆ دەزانیت ئەستێرەکان
    لەچی درووست بوون.
  • 3:08 - 3:12
    بەڵام ئێمە تەنها خۆمان نابەستینەوە
    بەو شەپۆلانەی بە چاو دەبینرێن.
  • 3:12 - 3:14
    شەپۆلی ڕادیۆییش هەیە.
  • 3:14 - 3:17
    بەڵێ، دەتوانیت ١٠٠ گۆرانی بیڵبۆرد
    بهێنێتە نێو سەیارەکەت،
  • 3:17 - 3:21
    بەس دەشتوانێت بە ناو بۆشاییدا بروات
    بەبێ هیچ بەربەستێک.
  • 3:21 - 3:23
    لەبەر ئەوەی تا ئێستا هاتوون،
  • 3:23 - 3:26
    شەپۆلی ڕادیۆیی دەتوانێت سەرەتاکانی
    مێژووی گەردوونمان پێ بڵێت،
  • 3:26 - 3:30
    لەدوای چەند هەزار ساڵێکی کەم
    لە تەقینەوە گەورەکەوە.
  • 3:30 - 3:34
    و دەتوانین توێژینەوە بکەین لەسەر، تیشکی
    ژێرسوور، کە دەردەدرێن لەلایەن شتە ساردەکان
  • 3:34 - 3:37
    وەک گاز و هەوری تۆزاوی لە بۆشاییدا،
  • 3:37 - 3:42
    و تیشکی سەرو وەنەوشەیی کە دەردەدرێن لە ئەو
    ئەستێرە گەرمانەی درووست بوون لەو هەورانە.
  • 3:42 - 3:45
    خوێندنی ئەم شەپۆلانەی تیشك
  • 3:45 - 3:47
    وێنەیەکی تەواوترمان پێ دەبەخشێت
    بۆ هەر تەنێک
  • 3:47 - 3:50
    لەگەڵ ڕوانینێکی جیاواز بۆ گەردوون.
  • 3:50 - 3:54
    لەبەر ئەم هۆکارە، زانایانی فیزیای ئەستێرە
    ناسی، جۆرەها تەلسکۆبی جیاواز بەکاردێنن
  • 3:54 - 3:59
    بۆ چاودێری شەبەنگ لە تیشکی ژێرسوورەوە بۆ
    تیشکی سەروبنەوشەیی بۆ تیشکی ئێکس،
  • 3:59 - 4:03
    لە دەفری گەورەی ڕادیۆییەوە بۆ
    ئاوێنەی زیوین و بۆ سەتەلایتەکانی بۆشایی
  • 4:03 - 4:08
    بە پێچەوانەوە پشکنینی ڕووناکی بەری
    پێ دەگیرێت، لەلایەن بەرگە هەوای زەویەوە.
  • 4:08 - 4:10
    زانایانی فیزیای ئەستێرەناسی تەنها
  • 4:10 - 4:13
    ملیاران ئەستێرە لەنێوان ملیاران
    گەلە ئەستێرە نابین.
  • 4:13 - 4:17
    بەڵکو دەیان بیستن، هەستیان پێ دەکەن
    لە ڕێی چەندین کەناڵەوە،
  • 4:17 - 4:19
    هەر یەکەو هەڵگری چیرۆکێکی جیاوازە.
  • 4:19 - 4:24
    بەڵام هەموویان بە ڕوناکی دەست پێدەکەن، ئەو
    جۆرەی کە دەبینرێت و ئەو جۆرەش کە نابینرێت.
  • 4:24 - 4:27
    دەتەوێت نهێنی گەردوون بزانیت؟
  • 4:27 - 4:28
    تەنها شوێن ڕووناکی بکەوە.
Title:
چۆن لە ئەستێرەکان دەکۆڵینەوە؟ - یوان-سین تینگ
Description:

تەواوی وانەکە ببینەوە: http://ed.ted.com/lessons/how-do-we-study-the-stars-yuan-sen-ting

پێشکەوتووترین تەکنەلۆجیمان دەتوانێت مرۆڤ بنێرێت بۆ سەر مانگ و مانگی دەستکرد بنێرێت بۆ قەراغی سیستەمی خۆرمان، بەڵام ئەو دووریانە زۆر ورد و نادیارن بە بەراورد بە قەبارەی گەردوون. کەواتە چۆن دەتوانین دەربارەی ئەو ئەستێرانە فێر بین کە لەسەروومانەوەن؟
یوان-سین تینگ دەمانباتە قووڵی بۆشایی تا پیشانمان بات چۆن ئەستێرەوانەکان لەو ئەستێرانە دەکۆڵنەوە کە دەستمان پێیان ناگات.

وانەیەک لەلایەن یوان-سین تینگ، وێنەی جوڵاو لەلایەن ستۆدیۆی کۆزمۆنۆت ئەنیمەیشن.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:46

Kurdish (Central) subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.