Return to Video

Dünyanın en geniş soyağacını nasıl oluşturuyoruz

  • 0:01 - 0:04
    İnsanlar interneti çeşitli
    sebeplerden dolayı kullanıyor.
  • 0:06 - 0:10
    Meğerse internet sitelerinin
    en popüler kategorilerinden biri
  • 0:10 - 0:12
    insanların genellikle başkaları
    yokken baktığı bir şeymiş.
  • 0:14 - 0:20
    Merakı, rahata düşkünlüğün
    pek az olmadığı seviyeleri içeriyor
  • 0:20 - 0:25
    ve diğer insanların üreme aktivitelerini
    kayda almanın çevresinde dönüyor.
  • 0:25 - 0:26
    (Gülüşmeler)
  • 0:26 - 0:28
    Tabii ki soyağacından bahsediyorum --
  • 0:28 - 0:29
    (Gülüşmeler)
  • 0:29 - 0:31
    soygeçmiş bilimi.
  • 0:31 - 0:33
    Soygeçmişi detaylandırmak
    söz konusu olunca
  • 0:33 - 0:37
    her ailede soyağacına
    takıntılı bir kişi vardır.
  • 0:37 - 0:39
    Bu kişiye Bernie amca diyelim.
  • 0:39 - 0:42
    Bernie amca, Şükran Günü yemeğinde
  • 0:42 - 0:45
    kesinlikle yan yana oturmak
    isteyeceğiniz son insandır
  • 0:45 - 0:49
    çünkü bazı eski akrabalarınız hakkındaki
    garip detaylarla içinizi bayacaktır.
  • 0:50 - 0:52
    Ancak bildiğiniz üzere
  • 0:52 - 0:55
    her şeyin bir bilimsel tarafı da vardır
  • 0:55 - 0:58
    ve Bernie amcanın hikâyelerinin
    biyomedikal araştırma için
  • 0:58 - 1:01
    çok büyük bir potensiyele
    sahip olduğunu bulduk.
  • 1:01 - 1:04
    Bernie amcanın ve soy izleme
    uzmanlarının geni.com adındaki
  • 1:04 - 1:09
    bir soyağacı internet sitesi aracılığıyla
    soyağaçlarını belgelemelerini istedik.
  • 1:09 - 1:12
    Kullancılar soyağaçlarını
    internet sitesine yüklediklerinde
  • 1:12 - 1:13
    akrabalarını tarıyor
  • 1:13 - 1:15
    ve var olan ağaçlarla eşleşmeler buluyor,
  • 1:15 - 1:19
    var olan ve yeni ağacı birleştiriyor.
  • 1:20 - 1:22
    Varılan sonuç, geniş soyağaçlarının
  • 1:22 - 1:26
    her soy izleme uzmanın
    bireysel düzeyinin ötesinde yaratıldığı.
  • 1:27 - 1:33
    Şimdi, bu süreci tüm dünyadaki
    milyonlarca insanla tekrar ettiğimizde
  • 1:33 - 1:38
    tüm insalığın bir soyağacının yapısını
    kitle kaynakla kullanabiliriz.
  • 1:39 - 1:41
    Bu internet sitesini kullanarak
  • 1:41 - 1:48
    125 milyon insanı tek bir soyağacı ile
    birleştirmeyi başardık.
  • 1:49 - 1:52
    Ağacı burdaki ekranda çizemem
  • 1:52 - 1:56
    çünkü bu ağaçtaki insan sayısından
    daha az piksele sahipler.
  • 1:57 - 2:02
    Ancak size 6 bin bireyin
    bir alt kümesinin örneğini göstereyim.
  • 2:02 - 2:05
    Her yeşil düğüm, bir kişi.
  • 2:05 - 2:08
    Kırmızı düğümler evlilikleri temsil ediyor
  • 2:08 - 2:10
    ve bağlantılar ebeveynliği temsil ediyor.
  • 2:11 - 2:13
    Bu ağacın tam ortasında
    ataları görebilirsiniz
  • 2:13 - 2:16
    ve dış kenarlara gittikçe
    torunlarını görebilirsiniz.
  • 2:16 - 2:19
    Bu ağaçta tahmini olarak 7 nesil var.
  • 2:20 - 2:25
    Bireylerin sayısını 70 bin kişiye
    yükselttiğimizde ise işte bu oluyor --
  • 2:25 - 2:29
    sahip olduğumuz tüm verinin
    çok küçük bir alt kümesi.
  • 2:30 - 2:33
    Buna rağmen birçok
    uzaktan akrabayla birlikte
  • 2:33 - 2:37
    devasa soyağaçlarının oluşumunu
    şimdiden görebilirsiniz.
  • 2:38 - 2:41
    Soy izleme uzmanlarımızın
    sıkı çalışması sayesinde
  • 2:41 - 2:44
    yüzlerce yıl önceye, geçmişe gidebiliriz.
  • 2:44 - 2:50
    Örneğin 1755'te doğan Alexander Hamilton.
  • 2:51 - 2:55
    Alexander, ABD'nin ilk hazine bakanıydı
  • 2:55 - 2:58
    ancak günümüzde çoğunlukla popüler
    bir Broadway müzikaliyle tanınıyor.
  • 2:59 - 3:04
    Alexander'ın eğlence sektöründe
    daha derin bağlantıları olduğunu bulduk.
  • 3:04 - 3:06
    Aslında kan bağı var,
  • 3:07 - 3:08
    Kevin Bacon'la!
  • 3:08 - 3:10
    (Gülüşmeler)
  • 3:10 - 3:13
    Her ikisi de 13. yüzyılda yaşayan
  • 3:13 - 3:15
    İskoçyalı bir hanımefendinin
    neslinden geliyor.
  • 3:15 - 3:18
    Dolayısıyla Alexander Hamilton'ın
  • 3:18 - 3:21
    Kevin Bacon soyağacında 35 derece
    olduğunu söyleyebilirsiniz.
  • 3:21 - 3:23
    (Gülüşmeler)
  • 3:23 - 3:26
    Ağacımızın bunun gibi
    milyonlarca hikâyesi var.
  • 3:28 - 3:33
    Verilerimizin kalitesini doğrulamak için
    önemli derecede çaba sarf ettik.
  • 3:33 - 3:37
    DNA kullanarak verilerimizdeki
    anne-çocuk bağlantılarının
  • 3:37 - 3:40
    %3'ünün yanlış olduğunu bulduk
  • 3:40 - 3:43
    ki bu, ABD'nin 2. Dünya Savaşı öncesindeki
    evlat edinme oranlarıyla eşleşebilir.
  • 3:45 - 3:47
    Baba tarafı içinse
  • 3:47 - 3:49
    haberler o kadar iyi değil.
  • 3:50 - 3:56
    Verilerimizdeki baba-çocuk
    bağlantılarının %1,9'u yanlış.
  • 3:56 - 3:58
    Bazı insanların burada
    sırıttığını görebiliyorum.
  • 3:58 - 4:00
    Tam olarak da düşündüğünüz şey --
  • 4:00 - 4:02
    dışarıda birçok sütçü var.
  • 4:02 - 4:03
    (Gülüşmeler)
  • 4:03 - 4:07
    Bununla beraber, bu babadan gelen
    bağlantılardaki %1,9'luk hata oranı
  • 4:07 - 4:09
    verilerimize has bir şey değil.
  • 4:09 - 4:12
    Önceki çalışmalar, kliniksel
    seviyedeki soyları kullanarak
  • 4:12 - 4:14
    benzer bir hata oranı buldu.
  • 4:14 - 4:17
    Bu yüzden verilerimizin kalitesi iyi
  • 4:17 - 4:19
    ve bu bir sürpriz olmamalı.
  • 4:19 - 4:23
    Bizim soy izleme uzmanlarımızın kendi
    soyağaçlarını doğru şekilde belgelemede
  • 4:23 - 4:26
    çok derin, yetkili bir ilgileri var.
  • 4:29 - 4:33
    İnsanoğlu hakkında sayısal bilgi
    öğrenmek için bu veriyi kullanabiliriz,
  • 4:33 - 4:36
    örneğin demografi hakkındaki sorular için.
  • 4:36 - 4:40
    Burada dünya haritasında
    bizim tüm profillerimiz bulunuyor.
  • 4:40 - 4:45
    Her piksel belli bir noktada
    yaşamış bir insan.
  • 4:45 - 4:46
    Çok fazla verimiz olduğundan dolayı
  • 4:46 - 4:49
    birçok ülkenin hatlarını görebilirsiniz,
  • 4:49 - 4:51
    özellikle de Batı dünyasını.
  • 4:51 - 4:57
    Bu klipte 1400'lerden 1900'lere kadar olan
    bireylerin doğum yıllarına dayanan
  • 4:57 - 5:00
    size gösterdiğim haritayı
    sınıflara ayırdık
  • 5:00 - 5:03
    ve bilinen göç olaylarıyla karşılaştırdık.
  • 5:03 - 5:07
    Klip, daha iyi arşivciliğin olduğu
    Birleşik Krallık'a kadar geri giden
  • 5:07 - 5:10
    verilerimizdeki en eski soyları gösteriyor
  • 5:10 - 5:13
    ve sonrasında Batı sömürgeciliğinin
    rotası boyunca yayılıyorlar.
  • 5:13 - 5:15
    Hadi bunu izleyelim.
  • 5:15 - 5:17
    (Müzik)
  • 5:17 - 5:19
    [Doğum yılı:]
  • 5:20 - 5:22
    [1492 - Columbus, mavi okyanusa açılıyor.]
  • 5:23 - 5:26
    [1620 - Mayflower,
    Massachusetts'e ayak basıyor.]
  • 5:26 - 5:28
    [1652 - Hollandalılar,
    Güney Afrika'ya yerleşiyor.]
  • 5:32 - 5:35
    [1788 - Britanya'nın Avustralya'ya
    cezai taşımacılığı başlıyor.]
  • 5:35 - 5:37
    [1836 - İlk göçmenler,
    Oregon Yolu'nu kullanıyor.]
  • 5:38 - 5:41
    [Tüm etkinlikler]
  • 5:44 - 5:45
    Bu filmi çok seviyorum.
  • 5:45 - 5:51
    Bu göç etkinlikleri,
    ailelerin kaynağını veriyor,
  • 5:51 - 5:53
    dolayısıyla bunun gibi
    sorular sorabiliriz:
  • 5:53 - 5:59
    Eşlerin doğum yerleri arasındaki
    normal mesafe ne kadar?
  • 5:59 - 6:03
    Mesafe, demografide
    çok önemli bir rol oynuyor
  • 6:03 - 6:06
    çünkü aile oluşturmak için
    insanların göç etme kalıpları
  • 6:06 - 6:10
    genlerin coğrafi bölgelerde
    nasıl yayıldığını belirliyor.
  • 6:11 - 6:13
    Verilerimizi kullanarak
    bu mesafeyi inceledik
  • 6:13 - 6:17
    ve eski zamanlarda insanların
    zorluk yaşamadığını bulduk.
  • 6:17 - 6:19
    Yakınlardaki bir köydeki
    biriyle evleniyorlardı.
  • 6:20 - 6:24
    Ancak Sanayi Devrimi
    aşk hayatımızı gerçekten zorlaştırdı.
  • 6:24 - 6:28
    Günümüzde ise uygun uçak biletleri
    ve çevrim içi sosyal medya ile
  • 6:28 - 6:31
    sıklıkla insanlar ruh eşlerini bulmak için
  • 6:31 - 6:35
    doğum yerlerinden
    100 kilometreden fazla göç ediyor.
  • 6:37 - 6:38
    Şunu sorabilirsiniz:
  • 6:38 - 6:41
    Tamam ama kim aile oluşturmak için
  • 6:41 - 6:44
    bir yerden bir yere
    göç etme zahmetine giriyor?
  • 6:44 - 6:47
    Bu kişiler kadın mı erkek mi?
  • 6:48 - 6:50
    Bu soruyu irdelemek için
    verilerimizi kullandık
  • 6:50 - 6:53
    ve en az son 300 yıldır
  • 6:53 - 6:55
    kadınların aile oluşturmak için
  • 6:55 - 6:59
    bir yerden bir yere göç etme
    zahmetine girdiğini bulduk.
  • 6:59 - 7:02
    Bu sonuçlar istatistiksel olarak önemli
  • 7:02 - 7:04
    dolayısıyla erkeklerin tembel olduğunu
  • 7:04 - 7:06
    bilimsel bir gerçek olarak
    kabul edebilirsiniz.
  • 7:06 - 7:09
    (Gülüşmeler)
  • 7:09 - 7:12
    Demografi hakkındaki soruları geçebilir
  • 7:12 - 7:15
    ve insan sağlığı hakkındaki
    soruları sorabiliriz.
  • 7:15 - 7:17
    Örneğin genetik varyasyonların
  • 7:17 - 7:20
    bireyler arasındaki
    ömür süresindeki farklılıkları
  • 7:20 - 7:22
    ne ölçüde açıkladığını sorabiliriz.
  • 7:23 - 7:26
    Önceki araştırmalar,
    bu soruyu irdelemek için
  • 7:26 - 7:29
    ikizler ile yaşam süresi
    arasındaki ilişkiyi inceledi.
  • 7:29 - 7:33
    Genetik varyasyonların bireyler arasındaki
    ömür süresindeki farklılıkların
  • 7:33 - 7:36
    yaklaşık olarak bir çeyreğini
    açıkladığını tahmin ediyorlar.
  • 7:37 - 7:41
    Fakat ikizler, çeşitli çevresel etkiler
    veya ortak bir ev de dahil olmak üzere
  • 7:41 - 7:43
    birçok nedenden
    dolayı ilişkilendirilebilir.
  • 7:44 - 7:48
    Geniş soyağaçları bize ikizler gibi
    yakın akrabaları, uzak akrabaları,
  • 7:48 - 7:52
    hatta dördüncü derece kuzenleri
    inceleme fırsatı veriyor.
  • 7:53 - 7:58
    Bu şekilde genetik varyasyonların
    katkısını çevresel etkilerden ayıracak
  • 7:58 - 8:01
    sağlam modeller kurabiliriz.
  • 8:01 - 8:04
    Verilerimizi kullanarak
    bu analizi gerçekleştirdik
  • 8:04 - 8:10
    ve genetik varyasyonların bireyler
    arasındaki ömür süresindeki farklılıkların
  • 8:10 - 8:13
    sadece yüzde 15'ini açıkladığını bulduk.
  • 8:15 - 8:18
    Bu da ortalama olarak 5 sene.
  • 8:18 - 8:23
    Dolayısıyla genler ömür süresine daha önce
    düşündüğümüzden daha az önem taşıyor.
  • 8:24 - 8:26
    Bunun harika bir haber
    olduğunu düşünüyorum
  • 8:26 - 8:30
    çünkü bu, eylemlerimizin
    daha önemli olduğu anlamına geliyor.
  • 8:31 - 8:35
    Sigara içmek, örneğin, ortalama
    yaşam süresinin 10 yılını belirliyor --
  • 8:35 - 8:37
    genetik biliminin belirlediğinin iki katı.
  • 8:38 - 8:41
    Soyağaçlarına baktıkça ve soy izleme
    uzmanlarını DNA bilgilerini
  • 8:41 - 8:45
    kayıt altına almalarına ve kitle kaynağı
    kullanmalarına izin verdiğimiz sürece
  • 8:45 - 8:47
    çok daha şaşırtıcı
    bulgular bile elde edebiliriz.
  • 8:47 - 8:49
    Sonuçlar harika olabilir.
  • 8:49 - 8:51
    Hayal etmesi zor olabilir
  • 8:51 - 8:56
    ama Bernie amca ve arkadaşları,
    FBI'ın şu anda sahip olduğunu bile aşacak
  • 8:56 - 8:59
    DNA adli kabiliyetleri yaratabilir.
  • 9:01 - 9:04
    DNA'yı geniş bir soyağacına
    yerleştirdiğinizde etkili bir şekilde
  • 9:04 - 9:09
    hepsinin DNA'yı oluşturan bir insana bağlı
    yüzlerce uzak akrabayı aydınlatan
  • 9:09 - 9:12
    bir işaret ışığı yaratıyorsunuz.
  • 9:13 - 9:15
    Geniş bir soyağacına
    birçok işaret ışığı yerleştirerek
  • 9:15 - 9:19
    bilinmeyen bir insanın DNA'sını
    nirengi yapabiliyorsunuz,
  • 9:19 - 9:24
    GPS sisteminin bir konumu bulmak için
    birçok uyduyu kullanması gibi.
  • 9:25 - 9:29
    Bu tekniğin gücünün başlıca örneği
  • 9:29 - 9:32
    ABD tarihindeki en kötü şöhretli
    suçlularından biri olan
  • 9:33 - 9:37
    Golden State Katili'nin yakalanması.
  • 9:37 - 9:43
    FBI, bu kişiyi 40 yılı aşkın
    bir süredir arıyordu.
  • 9:44 - 9:45
    DNA'sına sahiplerdi
  • 9:45 - 9:49
    ancak herhangi bir polis
    veri tabanında hiç çıkmamıştı.
  • 9:49 - 9:54
    Bir sene kadar önce FBI
    bir genetik soy izleme uzmanına danıştı
  • 9:54 - 9:58
    ve o da uzak akrabalarını tespit edecek
    bir soyağacı hizmetine
  • 9:58 - 10:01
    adamın DNA'sını yüklemelerini önerdi.
  • 10:01 - 10:02
    Bunu yaptılar
  • 10:02 - 10:06
    ve Golden State Katili'nin
    üçüncü derece kuzenini buldular.
  • 10:06 - 10:08
    Geniş bir soyağacı oluşturdular,
  • 10:08 - 10:10
    bu ağacın farklı dallarını taradılar
  • 10:10 - 10:13
    ta ki Golden State Katili
    hakkında bildikleriyle
  • 10:13 - 10:16
    tam olarak eşleşen
    bir profil bulana kadar.
  • 10:16 - 10:18
    Bu kişiden DNA aldılar
  • 10:18 - 10:21
    ve ellerinde olan DNA'yla
    mükemmel bir eşleşme buldular.
  • 10:21 - 10:22
    Onu tutukladılar
  • 10:22 - 10:25
    ve bu kadar sene sonra
    adalete teslim ettiler.
  • 10:26 - 10:28
    O zamandan beri genetik
    soy izleme uzmanları,
  • 10:28 - 10:32
    suçluları yakalamak için
    bu tekniği kullanmaya
  • 10:32 - 10:35
    ve yerel ABD emniyet teşkilatlarıyla
    çalışmaya başladılar.
  • 10:36 - 10:38
    Sadece son altı ay içinde
  • 10:38 - 10:43
    bu teknikle yirmiden fazla
    faili meçhul davayı çözebildiler.
  • 10:44 - 10:49
    Neyse ki Bernie amca ve soy izleme
    uzmanları gibi insanlara sahibiz.
  • 10:49 - 10:52
    Bu kişiler, kendilerince
    hobileri olan amatörler değiller.
  • 10:53 - 10:55
    Bu kişiler, bize kim olduğumuzu söylemenin
  • 10:55 - 10:59
    derin bir tutkusuna sahip olan
    bilim insanı birer vatandaşlar
  • 10:59 - 11:04
    ve geçmişin, geleceğe
    ışık tuttuğunu biliyorlar.
  • 11:04 - 11:05
    Çok teşekkür ederim.
  • 11:05 - 11:09
    (Alkış)
Title:
Dünyanın en geniş soyağacını nasıl oluşturuyoruz
Speaker:
Yaniv Erlich
Description:

Hesaplamalı genomik ile ilgilenen Yaniv Erlich, dünyanın en geniş soyağacını oluşturmaya yardım etti -- 13 milyon insanı kapsayan ve 500 yıldan fazla geçmişe giden bir ağaç. Aşk hayatımız, sağlığımız, hatta on yıllarca süren kamu davaları hakkında büyüleyici modeller paylaşıyor ve kitle kaynak kullanılan soyağacı veri tabanlarının nasıl sadece geçmişe değil aynı zamanda geleceğe de ışık tuttuğunu gösteriyor.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
11:45

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.