Ngôn ngữ đã bắt đầu như thế nào | Dan Everett | TEDxSanFrancisco
-
0:09 - 0:11Chúng ta đang ở trong kỉ nguyên
của công nghệ -
0:11 - 0:14và tôi chỉ muốn hỏi một câu hỏi
đơn giản. -
0:14 - 0:18Phát kiến công nghệ vĩ đại nhất
từng được tạo ra là gì, -
0:18 - 0:21thứ là nền tảng của tất cả
các công nghệ khác, -
0:21 - 0:23và nó được tạo ra khi nào?
-
0:24 - 0:28Bước tiến công nghệ vượt bậc nhất
của loài người chính là ngôn ngữ -
0:28 - 0:31nó được sáng tạo ra từ 2 triệu năm trước
-
0:31 - 0:33trong thời đại thông tin
đầu tiên và tuyệt vời nhất -
0:34 - 0:37bởi tộc Người Homo errectus,
bố và mẹ của chúng ta -
0:37 - 0:39(Tiếng cười)
-
0:39 - 0:42Tộc Người Homo erectus là một
trong những sinh vật kì diệu nhất -
0:42 - 0:43đã từng tồn tại
trên Trái Đất. -
0:43 - 0:47Họ sống ở trên hành tinh này
gần 2 triệu năm. -
0:47 - 0:49Chúng ta chỉ sống trên hành tinh này
-
0:49 - 0:53trong 200,000 năm,
có chăng nhiều nhất là 500,000 năm. -
0:53 - 0:56Vì vậy chúng ta vẫn chưa sống
được 1/4 thời gian -
0:56 - 0:58so với tộc Người Homo erectus.
-
0:58 - 1:00Tộc Người Homo erectus
là sinh vật kì diệu. -
1:00 - 1:03Họ có một bộ não tuyệt vời nhất mà
nhân loại đã từng được chứng kiến, -
1:03 - 1:05có lẽ là cả vũ trụ.
-
1:05 - 1:10Kích cỡ bộ não của tộc Người
Homo errectus là vào khoảng 950cc -
1:10 - 1:1675% của một Người Tinh Khôn nam
đã trưởng thành -
1:16 - 1:20và cũng gần tương đương so với
nhiều Người Tinh Khôn ở phái nữ - -
1:20 - 1:23và điều này chứng minh rằng
kích cỡ không phải là vấn đề. -
1:23 - 1:25(Tiếng cười)
-
1:25 - 1:30Cả bộ não và thân hình của Người
Homo erectus thật đáng ngạc nhiên. -
1:30 - 1:31Đó là cơ thể đầu tiên-
-
1:31 - 1:33Người Homo erectus
đứng thẳng như chúng ta -
1:33 - 1:36Họ nặng khoảng 70 kg
-
1:36 - 1:39và là sinh vật đầu tiên
xuất hiện trong vũ trụ -
1:39 - 1:41có khả năng săn mồi liên tục.
-
1:41 - 1:47Dáng đi bằng hai chi cho phép họ
di chuyển trong khoảng cách xa -
1:47 - 1:50và làm mát hiệu quả hơn
động vật bốn chân -
1:50 - 1:53Vì vậy, tộc người Homo erectus có thể
đuổi bắt con mồi -
1:53 - 1:56đến khi con mồi chết
vì kiệt sức do nhiệt, -
1:56 - 2:00hay là đánh nó đến khi chết
với một cái rìu đá hay là dùi cui. -
2:00 - 2:03Homo erectus là một
sinh vật kì diệu. -
2:03 - 2:05Và họ đã đạt được nhiều thành tựu.
-
2:05 - 2:10Họ đã chế tạo ra rất nhiều công cụ,
khởi đầu là Olduwan. -
2:10 - 2:13Họ lưu giữ những công cụ này,
và vận chuyển chúng đi. -
2:13 - 2:15Họ còn tìm cách cải tiến
những công cụ này -
2:15 - 2:18để rồi chế tác ra một bản nâng cấp
đó là: Acheulean. -
2:18 - 2:22Và họ lại cải tạo chúng thành Levallois.
-
2:22 - 2:25Mỗi công cụ sẽ tốt hơn cái trước kia.
-
2:25 - 2:27Nhưng họ không bị giới hạn bởi
những công cụ bằng đá. -
2:27 - 2:30Người Homo erectus
cũng chế tạo ra cây giáo, -
2:30 - 2:34những công cụ bằng gỗ,
những cây giáo hàng trăm ngàn tuổi. -
2:34 - 2:36Họ đã làm ra hai loại giáo mác.
-
2:36 - 2:39Họ làm giáo ném và giáo đẩy.
-
2:39 - 2:41Vậy "giáo đẩy" có nghĩa là sao?
-
2:41 - 2:47Nghĩa là một cá thể nam Homo erectus,
cao 1.73m đến 1.85m, nặng khoảng 68,4 kg -
2:47 - 2:50và bạn chạy về phía con voi ma mút
và đâm cây giáo về nó. -
2:50 - 2:55Đây là những sinh vật
vô cùng dữ tợn và gan dạ, -
2:55 - 2:57và cũng là những sinh vật
vô cùng thông minh. -
2:57 - 3:00Vì vậy, công cụ là một trong những
thành tựu lớn nhất của họ -
3:00 - 3:03để ta biết rằng bộ não họ
phát triển đến đâu. -
3:03 - 3:07Họ cũng là đại diện cho thực tế.
-
3:08 - 3:12Đây là công cụ đã có tuổi đời 250,000 năm
-
3:12 - 3:17nửa hình thành từ thiên nhiên,
nửa được hình thành bởi con người, -
3:17 - 3:19bởi Người Homo erectus,
Thần Vệ Nữ. -
3:19 - 3:21Nó được gọi là thần vệ nữ của
Berakhat Ram, -
3:21 - 3:25và có bằng chứng cho thấy nó được
nhuộm đỏ ở những phần nhất định. -
3:25 - 3:28Một vỏ sò được tìm thấy ở đảo Java
-
3:28 - 3:33với những chi tiết chạm khắc
bởi Người Homo erectus. -
3:34 - 3:37Homo erectus không đơn giản
là những người chế tạo ra công cụ -
3:37 - 3:39Họ còn là những người
chế tạo thuyền. -
3:39 - 3:42Họ đã vượt biển từ
2 triệu năm về trước. -
3:42 - 3:44Làm sao chúng ta biết điều này?
-
3:44 - 3:47Hòn đảo đầu tiên chúng ta tìm ra
dấu vết của Người Homo erectus -
3:47 - 3:50là hòn đảo Flores ở In-đô-nê-xi-a
-
3:50 - 3:53cách 24 dặm khi đi bằng thuyền,
và có thể nhìn thấy được từ đất liền, -
3:53 - 3:55rộng gần bằng eo biển Măng-sơ,
-
3:55 - 3:58trừ một điều là đảo Flores,
từ trước tới nay, -
3:58 - 4:03được bao quanh bởi những dòng hải lưu
nguy hiểm, dữ dội nhất trên thế giới. -
4:03 - 4:06Họ đã không thể bơi
đến được Flores. -
4:07 - 4:10Mà họ phải đến đó bằng thuyền.
-
4:10 - 4:14Đây là hòn đảo Flores,
và nó không thực sự, bạn biết đấy- -
4:14 - 4:17Tôi không nghĩ Homo erectus
nhìn giống như vậy, nhưng ... -
4:17 - 4:19(Tiếng cười)
-
4:19 - 4:22Các nhà khảo cổ đã cố gắng
mô phỏng -
4:22 - 4:26chuyến hải trình của Người
Homo erectus bằng việc làm ra bè -
4:26 - 4:29gần giống với những chiếc bè
mà người Homo erectus đã làm ra. -
4:29 - 4:33Ta biết bởi một số lượng đảo là
thuộc địa của Người Homo erectus -
4:33 - 4:36rằng việc họ đến đây
hơn là một sự trùng hợp. -
4:36 - 4:41Chúng ta biết bởi kích cỡ của
những thuộc địa ở đó -
4:41 - 4:44rằng nhiều cá thể đã phải đến đó
cùng thời điểm -
4:44 - 4:46để thành lập những thuộc địa
-
4:46 - 4:49và chúng ta biết
họ đã phải lên kế hoạch. -
4:49 - 4:50Vì vậy đầu tiên là Flores.
-
4:50 - 4:52Một hòn đảo nữa là Socotra,
-
4:52 - 4:57cách 150 dặm về phía biển,
từ vùng đất liền gần nhất, -
4:57 - 5:00nơi chúng ta tìm ra thuộc địa
của người Homo erectus. -
5:00 - 5:02Điều đó yêu cầu trí tưởng tượng
-
5:02 - 5:06rằng họ dong buồm thám hiểm
đến nơi nào đó, -
5:06 - 5:08Người Homo erectus
dường như đã làm điều này. -
5:08 - 5:12Cũng có bằng chứng về người Homo erectus
có những thuộc địa ở đảo Crete. -
5:12 - 5:15Vì vậy Người Homo erectus là một thủy thủ
-
5:15 - 5:17và là một người chế tác công cụ.
-
5:17 - 5:20Người Homo erectus rất thông minh
-
5:20 - 5:23nhưng họ làm nhiều hơn thế nữa.
-
5:23 - 5:28Họ cũng đi vòng quanh thế giới
bằng đường bộ. -
5:28 - 5:30Họ tiến hóa 1,9 triệu năm trước.
-
5:30 - 5:34Và 1,7 triệu năm về trước,
cách giờ không xa, -
5:34 - 5:35họ đã từng sống ở Bắc Kinh,
-
5:35 - 5:37ở In-đô-nê-xi-a,
-
5:37 - 5:38ở vùng Trung Đông,
-
5:38 - 5:40và ở châu Âu.
-
5:40 - 5:41Họ đã chu du-
-
5:41 - 5:44Tôi sẽ không bị bất ngờ khi nghe
truyền thông đưa tin -
5:44 - 5:47họ có bằng chứng về người Homo erectus
đã từng sống ở Carlifornia -
5:47 - 5:52bởi vì nếu họ có thể đi đến Bắc Kinh
trong một khoảng thời gian ngắn, -
5:52 - 5:54thì nó chỉ như vài bước nhảy ngắn
-
5:54 - 5:58qua eo biển Bering
để tới phương Tây. -
5:58 - 6:00Có lẽ họ đã tới, có lẽ là không.
-
6:00 - 6:04Nhưng năng lực của họ chỉ ra rằng
họ có khả năng làm được nhiều thứ. -
6:05 - 6:09Vì thế, đó không hẳn là một tin tốt,
vì vẫn có một vài thiếu sót. -
6:09 - 6:13Homo erectus có thanh quản của khỉ đột.
-
6:13 - 6:16Họ không thể phát ra âm thanh như chúng ta
-
6:16 - 6:19mà họ có dãy âm thanh tương tự
như loài khỉ đột. -
6:20 - 6:24Có ảnh hưởng to lớn gì đến
ngôn ngữ không? Không đâu. -
6:24 - 6:28Ngày nay có rất nhiều ngôn ngữ
chứa ít hơn 12 âm. -
6:28 - 6:29Nó đây:
-
6:29 - 6:34(Nói bằng tiếng Pirahã)
-
6:34 - 6:38Pirahã là một trong những ngôn ngữ
tôi đã tìm hiểu ở rừng Amazon hơn 40 năm. -
6:38 - 6:42nó chỉ có đúng mười âm
nếu bạn là phụ nữ -
6:42 - 6:45và mười một âm nếu bạn là nam.
-
6:45 - 6:49Với 11 âm này, bạn có thể tạo ra
được một ngôn ngữ hoàn chỉnh. -
6:49 - 6:52Vậy người erectus có khả năng
tạo ra 11 âm không? -
6:52 - 6:55Thật ra thì, họ không nhất thiết
phải có 11 âm. -
6:55 - 6:58Bạn có thể gõ bất cứ thứ gì bạn
muốn bằng tiếng Anh vào máy tính. -
6:58 - 7:03Bạn có thể đánh máy bằng Microsoft Word
hay vào bất cứ chương trình nào -
7:03 - 7:06và khi bạn làm thế, thì có bao nhiêu
chữ cái máy tính đã sử dụng? -
7:06 - 7:12Thật ra thì cuối cùng, máy tính chỉ
sử dụng 2 chữ cái, hai âm : 0 và 1, -
7:13 - 7:16và với những âm đó, bạn
hoàn toàn có thể giao tiếp được. -
7:16 - 7:18Vì thế theo lí thuyết mà nói thì
-
7:18 - 7:21Người erectus chỉ cần có thể sử dụng
hai âm để giao tiếp. -
7:22 - 7:27Tổ tiên ta là họ tinh tinh đầu tiên
và duy nhất nói được -
7:28 - 7:30với cấu trúc cơ thể mà họ có.
-
7:30 - 7:33Não của họ không chỉ nhỏ hơn
-
7:33 - 7:36mà còn chậm hơn não chúng ta
theo các bằng chứng, -
7:36 - 7:38sự phát triển ở tuổi ấu thơ lại
nhanh hơn chúng ta, -
7:38 - 7:40đó là một bất lợi về mặt nhận thức
-
7:40 - 7:44bởi vì con trẻ
có nhiều thời gian hơn để phát triển. -
7:44 - 7:46Tôi nghĩ giờ là khoảng 30 năm -
-
7:46 - 7:48(Tiếng cười)
-
7:48 - 7:51và họ có thể đưa ra
các cơ chế nhận thức. -
7:51 - 7:55Khi mà tôi pha trò này ở trường đại học,
không ai cười cả, nhưng ... -
7:55 - 7:57(Tiếng cười)
-
7:57 - 7:58Nhưng chúng ta thì biết.
-
7:58 - 8:02Vì thế Homo erectus có cả ưu điểm
và cả nhược điểm -
8:02 - 8:05nhưng điều quan trọng nhất là
không một nhược điểm nào -
8:05 - 8:08sẽ cản trở ngôn ngữ và
những thành tựu của họ. -
8:08 - 8:11Các nhà khoa học đang khai quật
một ngôi làng của Người Homo erectus, -
8:11 - 8:13khoảng 750,000 tuổi,
-
8:13 - 8:17ở GesherBenot Ya'aqov,
ở Israel ngày nay. -
8:17 - 8:21Và chúng ta thấy ngôi làng này
được sắp xếp theo tôn ti trật tự. -
8:21 - 8:24Có một khu trong ngôi làng
thực hiện sơ chế thực phẩm từ động vật, -
8:24 - 8:27một khu cho sơ chế sản phẩm từ thực vật,
-
8:27 - 8:31một khu khác là nơi chúng ta tìm ra
bằng chứng về nơi sinh sống. -
8:31 - 8:35Vì thế, không chỉ xây ngôi làng, họ
còn xây theo một cấu trúc nhất định. -
8:35 - 8:38Vì vậy mà họ có thể có những
suy nghĩ ''sắp xếp". -
8:38 - 8:41Họ có khả năng lên kế hoạch,
và tưởng tượng. -
8:42 - 8:43Điều gì làm nên ngôn ngữ?
-
8:43 - 8:45Điều gì còn thiếu để
họ hình thành ngôn ngữ? -
8:45 - 8:48Về bản chất, một ngôn ngữ
phải có hai điều: -
8:48 - 8:51biểu tượng và ngữ pháp.
-
8:51 - 8:54Vậy cần bao nhiêu kí hiệu là đủ,
và bao nhiêu ngữ pháp là vừa? -
8:54 - 8:56Đầu tiên, biểu tượng là gì?
-
8:56 - 8:57Charles Sanders Peirce,
-
8:57 - 9:01nhà triết học Mỹ, người đã sống
hơn một trăm năm trước -
9:01 - 9:02đã định nghĩa về ba loại kí hiệu:
-
9:02 - 9:04chỉ định, là những kí hiệu
-
9:04 - 9:07mà kết nối đến những gì
mà chúng đại diện. -
9:07 - 9:10Như khi ra ngoài, bạn ngửi thấy mùi khói,
bạn sẽ biết có một ngọn lửa. -
9:10 - 9:12Khói chính là dấu hiệu của ngọn lửa.
-
9:12 - 9:14Bạn nhìn thấy một dấu chân,
đó là một dấu hiệu. -
9:15 - 9:16Kí hiệu tiếp theo-
-
9:16 - 9:18Tất cả mọi loài động vật đều cần kí hiệu
-
9:18 - 9:22Năm giác quan đã phát triển
để giúp ta có thể đọc được các dấu hiệu. -
9:22 - 9:24Không có dấu hiệu và khả năng đọc chúng,
-
9:24 - 9:27chúng ta không thể sống được.
-
9:27 - 9:29Kí hiệu tiếp theo là một hình tượng-
-
9:29 - 9:32Không có sự tương tác nào,
nhưng lại có sự tương đồng ở đây. -
9:32 - 9:38Berekhat Ram, thần Vệ Nữ tôi
đã đề cập trước đó, là một hình tượng. -
9:38 - 9:40Nàng Mona Lisa cũng là một hình tượng.
-
9:41 - 9:47Cây thánh giá đạo Cơ Đốc bắt đầu như
một hình tượng và trở thành một biểu tượng -
9:47 - 9:48Vì thế mà bạn hiểu rồi đó.
-
9:48 - 9:50Một lần nữa, biểu tượng là gì?
-
9:50 - 9:53Biểu tượng, theo lẽ thường,
-
9:53 - 9:57là ký hiệu mang ý nghĩa
truyền thống hay văn hóa cụ thể. -
9:57 - 10:02Giả dụ lấy số bốn: f-o-u-r hay là
giơ tay lên và nói "four". -
10:02 - 10:03Điều đó nghĩa là gì?
-
10:03 - 10:07Nó có nghĩa là những phần tử của số bốn,
mà chúng ta phát âm trong tiếng Anh -
10:07 - 10:12nhưng số bốn là một hình dạng
ngôn ngữ được xác định bởi văn hóa -
10:12 - 10:14và có ý nghĩa được xác định
bởi văn hóa. -
10:14 - 10:16Không phải tất cả các ngôn ngữ
đều có toán học. -
10:16 - 10:19Ví dụ như tiếng Piraha,
thậm chí không có số một. -
10:19 - 10:22Không có một khái niệm toán học nào
trong ngôn ngữ đó cả. -
10:22 - 10:25Vì vậy, toán học là một phát kiến văn hóa
-
10:25 - 10:27nếu không phải là một
công trình văn hóa, -
10:27 - 10:32và không phải ai cũng có
khái niệm toán như vậy. -
10:32 - 10:35Vì thế những biểu tượng toán học
được xác định bởi văn hóa. -
10:35 - 10:37Những kí hiệu được
văn hóa xác định -
10:37 - 10:39Điều tiếp theo chúng ta cần
để có được một ngôn ngữ -
10:39 - 10:42và đây là sự thật thú vị -
-
10:42 - 10:46Khi Peirce nói rằng các dấu hiệu có trước,
đơn giản hơn, sau đó là các hình tượng, -
10:46 - 10:47và sau đó là
các biểu tượng, -
10:47 - 10:52vô tình và gián tiếp, ông đã dự đoán
chính xác những gì chúng ta tìm thấy -
10:52 - 10:54trong các hồ sơ khảo cổ.
-
10:54 - 10:56Mọi sinh vật đều có dấu hiệu riêng.
-
10:56 - 10:59Chúng có tuổi đời 5 triệu năm
hoặc tùy vào bao lâu Trái Đất có sự sống -
10:59 - 11:00thì khoảng gần 4 triệu năm
-
11:00 - 11:02Nhưng, khi nào hình tượng đầu tiên,
-
11:02 - 11:03hình ảnh đầu tiên,
-
11:03 - 11:05xuất hiện trong hồ sơ khảo cổ?
-
11:05 - 11:08Chúng ta phải quay về 3 triệu năm trước,
-
11:08 - 11:10cách không xa chúng ta mấy
-
11:10 - 11:12đối với Người Australopithecus africanus.
-
11:12 - 11:15Và chúng ta tìm thấy trong hang động
của Người Australopithecus, -
11:15 - 11:18hang động Makapansgat
của người Australopithecus ở Bắc Phi, -
11:18 - 11:23một viên đã nhỏ cỡ 5 cm nhân 8 cm
được gọi là viên đá Makapansgat -
11:23 - 11:27hay viên sỏi Makapansgat
bởi vì nó được mang đến hang động -
11:27 - 11:31một vài người Australopithecus đã nhận ra
trên hòn đá nhỏ này có một mặt người. -
11:31 - 11:34Nó giống như chiếc áo
có biểu tượng mặt cười. -
11:35 - 11:38Và người Australopithecus cảm thấy
hứng thú với nó. -
11:38 - 11:41Chúng ta biết điều đó bởi vì họ
mang nó đi hàng ngàn dặm -
11:41 - 11:45và đem nó đến hang động
và giữ gìn nó ở đó. -
11:45 - 11:47Bây giờ, có thể đây là một sự trùng hợp
-
11:47 - 11:49có lẽ họ phát hiện ra nó
khi nó bị kẹt giữa ngón chân họ. -
11:49 - 11:51Nhưng 5 cm nhân 8 cm
-
11:51 - 11:53khá là lớn so với các ngón chân
của người Australopithecus. -
11:53 - 11:57Vì thế họ dường như mang nó đến đó
bởi vì những gì nó tượng trưng. -
11:57 - 11:58Đầu tiên, ta thấy các hình tượng
-
11:58 - 12:01đầu tiên, ta thấy dấu hiệu
sau đó là các hình tượng -
12:01 - 12:03và tiếp đó là các biểu tượng.
-
12:03 - 12:05Vậy, biểu tượng có thể là gì?
-
12:05 - 12:06Hãy nghĩ về một cái xẻng.
-
12:06 - 12:09Khi nhắc đến các biểu tượng,
họ lại nghĩ về nghệ thuật trừu tượng -
12:09 - 12:13nhưng nghệ thuật trừu tượng
lại không cần thiết cho biểu tượng. -
12:13 - 12:14Hãy nghĩ về chiếc xẻng.
-
12:14 - 12:17Chiếc xẻng là một công cụ,
nhưng khi ta thấy chiếc xẻng, -
12:17 - 12:18chúng ta nghĩ về công việc nặng,
-
12:18 - 12:20những vết bỏng rộp,
-
12:20 - 12:21ta nghĩ về việc làm vườn
-
12:21 - 12:23và cả gia đình nữa -
-
12:23 - 12:25tất cả các suy nghĩ đó.
-
12:25 - 12:29Chiếc xẻng trở thành một biểu tượng
cho một loạt các giá trị văn hóa. -
12:29 - 12:35Những công cụ mà Người erectus sử dụng
được hiểu như là các biểu tượng, -
12:35 - 12:38và cách mà họ bảo quản, họ trưng bày.
-
12:38 - 12:42Trên thực tế, chúng ta tìm ra một chiếc
rìu tay đặc biệt, đó là Excalibur, -
12:42 - 12:47một rìu tay màu thạch anh
được chôn trong khu mai táng Người erectus -
12:47 - 12:51điều đó nghĩa là
họ coi công cụ này, -
12:51 - 12:54như tôi đang nói,
như thứ gì đó mang tính biểu tượng. -
12:54 - 12:58Vì vậy, họ có biểu tượng,
và khả năng sử dụng những biểu tượng. -
12:58 - 13:00Họ có kế hoạch,
và có tôn ti trật tự, -
13:00 - 13:02họ có những suy nghĩ có trình tự.
-
13:03 - 13:04Nên giờ họ cần có ngữ pháp.
-
13:04 - 13:06Vậy, có những loại ngữ pháp nào?
-
13:06 - 13:09Thật ra, có một thuyết lí thuyết
phổ biến về ngữ pháp -
13:09 - 13:11bởi một người mà tôi không muốn đề cập,
-
13:11 - 13:16nhưng thuyết này phức tạp hơn
những gì chúng ta cần. -
13:17 - 13:19Tôi đã xác định ba loại ngữ pháp
-
13:19 - 13:22trong lĩnh vực mình nghiên cứu
suốt 40 năm qua. -
13:22 - 13:27Một, tôi gọi nó là G1, tiếp là G2,
và cuối cùng là G3. -
13:27 - 13:30G1 chỉ là những ngữ pháp tuyến tính.
-
13:30 - 13:32Ta có những ví dụ này trong tiếng Anh:
-
13:32 - 13:35"Bạn uống say, bạn lái xe, bạn vào tù".
-
13:35 - 13:37"Không áo, không giày, không phục vụ".
-
13:37 - 13:39Nó là những từ theo thứ tự.
-
13:39 - 13:42Nhưng loại ngữ pháp tiếp theo: G2
-
13:42 - 13:43và để tôi chỉ ra
-
13:43 - 13:47rằng có những ngôn ngữ hiện đại,
như tiếng Riau của In-đô-nê-xia hay Pirahã -
13:47 - 13:51mà các nhà ngôn ngữ học đã có những
cuộc tranh luận về ngữ pháp của chúng -
13:51 - 13:54rằng đó là loại G1 -
chỉ là những từ theo thứ tự tuyến tính. -
13:54 - 13:57G2 lại theo thứ tự,
-
13:57 - 14:00vì thế "Nếu bạn uống say và lái xe,
thì bạn vào tù". -
14:00 - 14:02Bạn lấy những từ này
và tạo thành câu lớn hơn. -
14:02 - 14:06Ngữ pháp G3 thì lại
có cấp bậc và đệ quy -
14:06 - 14:08"Nếu bạn uống và lái xe và
biết mình không nên làm thế -
14:08 - 14:10bởi vì vợ bạn sẽ nổi trận lôi đình
-
14:10 - 14:12vì bố cô ấy đã nói với bạn
lần cuối bạn làm thế -
14:12 - 14:15ông ấy sẽ không
chi tiền bảo lãnh cho bạn nữa'', -
14:15 - 14:16và còn rất nhiểu ví dụ.
-
14:16 - 14:20Những loại ngữ pháp được
dùng rộng rãi trên thế giới -
14:20 - 14:24nhưng bạn có thể thể hiện bất cứ thứ gì
từ ngữ pháp G3 trong ngữ pháp G1; -
14:24 - 14:27về mặt toán học, chúng đều có
khả năng như nhau. -
14:27 - 14:29Vì thế, một khi bạn có biểu tượng
và ngữ pháp G1 -
14:29 - 14:32thì bạn sẽ có ngôn ngữ,
một ngôn ngữ phát triển mạnh. -
14:32 - 14:34Chúng ta thấy chúng ngày nay.
-
14:34 - 14:36Người Homo erectus có khả năng không?
-
14:36 - 14:37Họ có thể.
-
14:37 - 14:41Họ có thể hiện bất cứ kiểu giao tiếp
-
14:41 - 14:43sự chỉnh sửa, hợp tác, lên kế hoạch
-
14:43 - 14:45mà yêu cầu ngôn ngữ không?
-
14:45 - 14:46Có.
-
14:47 - 14:49Tất cả các loài động vật
đều giao tiếp. -
14:49 - 14:51Không có một loài nào
trong giới động vật -
14:51 - 14:52mà không giao tiếp cả.
-
14:52 - 14:56Nhưng dường như chỉ có loài người
giao tiếp bằng phương tiện ngôn ngữ. -
14:56 - 15:00Chỉ có loài người có cấu trúc ngữ pháp
phức tạp, biểu tượng -
15:00 - 15:02mà cho phép chúng ta giao tiếp.
-
15:02 - 15:04Nhưng có bất cứ thứ gì
trong nội dung ta nói -
15:04 - 15:09mà yêu cầu ngữ pháp
phải luôn thay đổi? -
15:09 - 15:11Hay phải là bẩm sinh?
-
15:11 - 15:14Hoặc là một bản năng?
-
15:14 - 15:17Nó có khác hơn một bản năng
cho môn hóa học, -
15:17 - 15:20hay là một bản năng để chế tạo ô tô,
-
15:20 - 15:22hay là làm những cái burrito.
-
15:22 - 15:25Tôi có thể làm ra những chiếc burrito
trong trí tưởng tượng của mình, -
15:25 - 15:27nếu bạn có kiến thức giải phẫu
-
15:27 - 15:30bạn có thể biết được
nơi nào burrito được làm trong não tôi, -
15:30 - 15:31kiến thức đó ở đâu,
-
15:31 - 15:33nhưng không có nghĩa nó bẩm sinh.
-
15:33 - 15:35Đó là nơi lưu trữ
kiến thức tôi học được, -
15:35 - 15:37vì rất nhiều lí do.
-
15:38 - 15:41Vì thế, ngôn ngữ, với tất cả
những gì chúng ta biết, -
15:41 - 15:45đã được sáng tạo,
và phát triển qua thời gian. -
15:45 - 15:49Ngay khi một nền văn hóa làm chủ
một ngôn ngữ, nó bắt đầu thay đổi. -
15:49 - 15:51Ngôn ngữ luôn luôn thay đổi.
-
15:51 - 15:54Thi thoảng, chúng trở nên phức tạp,
thi thoảng lại trở nên đơn giản. -
15:56 - 16:00Người Homo erectus đã bắt đầu
quá trình của ngôn ngữ -
16:00 - 16:03thông qua những thành tựu mà họ đạt được
-
16:03 - 16:05thông qua những gì chúng ta biết
về khả năng của họ, -
16:05 - 16:09và thông qua đồ tạo tác hay làng mạc
-
16:09 - 16:14và những bằng chứng mà họ đã để lại
trong bản nghiên cứu khảo cổ. -
16:14 - 16:17Ngôn ngữ đã bắt đầu, nếu điều này đúng,
-
16:17 - 16:19tôi mong các bạn nghĩ nó đúng,
-
16:19 - 16:24nếu tất cả đều đúng,
ngôn ngữ đã bắt đầu từ 60.000 thế hệ trước -
16:24 - 16:26Đây là một trong những bước tiến vượt bậc
-
16:26 - 16:29khởi đầu của thời đại thông tin
của loài người, -
16:29 - 16:32nó hiện thực mọi thành quả
của giống loài chúng ta. -
16:32 - 16:36Và nếu chúng ta truy đến anh này,
ta sẽ gọi anh ấy là "Johnny Erectus", -
16:37 - 16:40khi đang đứng thẳng
chứ không phải các tư thế khác. -
16:40 - 16:41Và anh ấy đây
-
16:41 - 16:43(Tiếng cười)
-
16:43 - 16:48người đầu tiên nói.
-
16:48 - 16:50Người đầu tiên có lẽ
nói cho một người khác rằng, -
16:50 - 16:52"Tôi yêu bạn".
-
16:52 - 16:53Hay ai đó nói "Đi nào".
-
16:53 - 16:56Hay "Tôi muốn cái đó".
-
16:57 - 17:00Tưởng tượng ra những khả năng
và sự kì công - -
17:00 - 17:0260.000 thế hệ của ngôn ngữ.
-
17:02 - 17:05TED talks là một ví dụ điển hình
-
17:05 - 17:09của sự nỗ lực để khai phá
sức mạnh của ngôn ngữ. -
17:09 - 17:12Không có gì có tuyệt vời hơn
ngôn ngữ của loài người. -
17:12 - 17:14Chúng ta vẫn chưa hiểu hết về nó.
-
17:14 - 17:17Nhưng chúng ta biết rằng nó làm nên
chúng ta là ai- -
17:17 - 17:21khả năng nói và giao tiếp với nhau.
-
17:21 - 17:24Vì thế, khi bạn rời khỏi Ted tối nay,
-
17:24 - 17:28khi bạn rời những buổi diễn thuyết
ngày hôm nay -
17:28 - 17:31sử dụng ngôn ngữ, nói, và nghe
-
17:31 - 17:34và trân trọng giá trị của phát minh
tuyệt vời này -
17:34 - 17:38rằng những con khỉ đột,
Người Homo erectus biết nói, tổ tiên ta, -
17:38 - 17:40loài người đầu tiên sống trên Trái Đất,
-
17:40 - 17:41đã cho chúng ta
-
17:41 - 17:42Cảm ơn.
-
17:42 - 17:45(Tiếng vỗ tay)
- Title:
- Ngôn ngữ đã bắt đầu như thế nào | Dan Everett | TEDxSanFrancisco
- Description:
-
Dan Everett sẽ đưa chúng ta du hành về quá khứ đến với tộc người Homo erectus để chia sẻ những kiến thức về việc ngôn ngữ đã bắt đầu như thế nào và tại sao nó là công cụ tối thượng của sự tiến hóa để chia sẻ kiến thức.
Dan Everett được sinh ra ở Nam Carlifornia. Ông đã hoàn thành bằng cử nhân ngành tôn giáo học ở viện Moody Bible ở Chicago, bằng cử nhân và ScD về ngôn ngữ học ở Universidade Estadual de Campinas ở Brazil.
Từ năm 1977, ông thường xuyên tiến hành các cuộc nghiên cứu về ngôn ngữ Pirahã ở Brazil. Ông cũng tiến hành cuộc nghiên cứu về các ngôn ngữ như Tzeltal (Mexico), Selish (USA), Arawan (Brazil), Satere (Brazil), Wari’ (Brazil) cùng với nhiều ngôn ngữ khác. Ông đã xuất bản 14 cuốn sách và hơn 110 bài báo, đồng thời ông cũng thuyết trình trên khắp thế giới về nghiên cứu của mình.
Ông đã chuyển sang đạo Kito ở tuổi 17 và là một con chiên tin lành đến khi ông nhận ra những bài học ông học từ tiếng Pirahãs ( như được đề cập trong cuốn sách "Don’t Sleep, There are Snakes"). Cuốn sách gần đây nhất của ông là cuốn "Dark Matter of the Mind : The Culturally Articulated Unconscious" (đại học Chicago) và cuốn "How Language Began: The Story of Humanity's Greatest Invention" (W.W. Norton/Liveright).
Bài nói này diễn ra ở một sự kiện TEDx và dùng hình thức hội thảo TED nhưng được tổ chức độc lập bởi cộng đồng địa phương. Tìm hiểu thêm tại https://www.ted.com/tedx
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDxTalks
- Duration:
- 17:47
Anh Pham approved Vietnamese subtitles for How language began | Dan Everett | TEDxSanFrancisco | ||
Anh Pham edited Vietnamese subtitles for How language began | Dan Everett | TEDxSanFrancisco | ||
Hoàng Trung Lê accepted Vietnamese subtitles for How language began | Dan Everett | TEDxSanFrancisco | ||
Hoàng Trung Lê edited Vietnamese subtitles for How language began | Dan Everett | TEDxSanFrancisco | ||
Hoàng Trung Lê edited Vietnamese subtitles for How language began | Dan Everett | TEDxSanFrancisco | ||
Dao Huyen edited Vietnamese subtitles for How language began | Dan Everett | TEDxSanFrancisco | ||
Dao Huyen edited Vietnamese subtitles for How language began | Dan Everett | TEDxSanFrancisco | ||
Dao Huyen edited Vietnamese subtitles for How language began | Dan Everett | TEDxSanFrancisco |