1
00:00:00,000 --> 00:00:03,857
زمانەکان تەنھا بە شێوەیەکی سروشتی نامرن.

2
00:00:04,706 --> 00:00:07,777
خەڵکی واز لە زمانی دایکیان دەھێنن
چونکە زۆریان لێ دەکرێت.

3
00:00:08,651 --> 00:00:10,851
زۆرجار، فشارەكە سياسيیە.

4
00:00:11,048 --> 00:00:13,177
لە ١٨٩٢،

5
00:00:13,201 --> 00:00:14,323
جەنەڕاڵ 
پرات

6
00:00:15,471 --> 00:00:17,979
گووتی کە
کوشتنی کلتووری دانیشتوانە ڕەسەنەکان

7
00:00:18,003 --> 00:00:20,891
تاکە شوێنگرەوەیە بۆ
کوشتنی دانیشتووە ڕەسەنەکان

8
00:00:21,863 --> 00:00:24,545
ئەو گوتی، "ھیندییەکە بکوژە،"
"بەڵام مرۆڤەکە بپارێزە."

9
00:00:25,688 --> 00:00:28,908
و تا ١٩٧٨، حکومەت ئەوەی ئەنجامدا کە،

10
00:00:28,932 --> 00:00:32,187
منداڵە ڕەسەنەکانی لە خێزانەکانیان دابڕاند

11
00:00:32,211 --> 00:00:35,707
و زۆریان لێکرا بۆ چوونە خوێندنگەی دەرەکی
کە لەوێ ناوی ئینگلیزییان لێ دانرا

12
00:00:35,731 --> 00:00:38,154
و سزا دەدران لەسەر
قسەکردن بە زمانی خۆیان.

13
00:00:38,750 --> 00:00:41,832
و توانەوەیان لەم کەلتورە
شێوازێک بوو لە کۆمەڵکوژی.

14
00:00:44,029 --> 00:00:46,457
لە ئەمڕۆدا حەوت ھەزار زمان زیندوو
هەن،

15
00:00:46,481 --> 00:00:48,933
بەڵام کەمێکیان لەلایەن
حکومەتەکەیان دانیان پێدانراوە

16
00:00:48,957 --> 00:00:50,291
یان لەسەرھێڵ پشتگیری دەکرێن.

17
00:00:50,919 --> 00:00:53,474
بۆیە بۆ خەڵکی زۆربەی زۆری کلتوورەکان،

18
00:00:53,498 --> 00:00:56,498
جیهانگیری وەک گۆشەگیری دێتەبەرچاو.

19
00:00:56,919 --> 00:01:00,452
واتا واز ھێنان لە زمانی خۆت
بۆ زمانی کەسێکیتر.

20
00:01:00,890 --> 00:01:02,711
و ئەگەر ھیچ شتێک نەگۆڕا،

21
00:01:02,735 --> 00:01:07,009
لە ٨٠ ساڵی داهاتوودا،
دەکرێ نزیکەی ٣٠٠٠ زمان ون بن.

22
00:01:08,244 --> 00:01:09,844
بەڵام شتەکان دەگۆڕێن.

23
00:01:10,347 --> 00:01:11,593
لە سەرانسەری جیھان،

24
00:01:11,617 --> 00:01:14,188
خەڵکی زمانی باووباپیرانیان
زیندوو دەکەنەوە

25
00:01:14,212 --> 00:01:16,212
و کلتووری خۆیان بنیاد دەنێنەوە.

26
00:01:17,268 --> 00:01:18,799
ئەوەندەی ئێمە بەزانین،

27
00:01:18,823 --> 00:01:23,410
زیندووکردنەوەی زمان لە ١٨٠٠ دەستی پێکرد 
لە کاتی ھەستانەوەی دژە سامییەکان،

28
00:01:23,434 --> 00:01:26,561
کۆمەڵگە جولەکەکان سەیری
زمانی باووباپیرانیان کرد، زمانی عیبری،

29
00:01:26,585 --> 00:01:28,815
وەکو ڕێگەیەکی زیندوو کردنەوەی کلتووری.

30
00:01:30,173 --> 00:01:32,641
و ھەرچەندە بۆ زیاتر لە
١٠٠٠ ساڵ دەنگی نەما،

31
00:01:32,665 --> 00:01:36,013
لە پەرتووکی ئاینی جولەکە و فەلسەفەدا 
زۆر باش پارێزرابوو.

32
00:01:36,569 --> 00:01:39,672
بۆیە چالاکوانە جولەکەکان
خوێندیان و فێری منداڵەکانیان کرد،

33
00:01:39,696 --> 00:01:43,140
بەخێوکردنی یەکەم قسەکەرە
خۆییەکان لە ناو ١٠٠ وەچەدا.

34
00:01:44,204 --> 00:01:47,759
ئەمڕۆ، ئەمە زمانی
دایکی پێنج ملیۆن جولەکەیە.

35
00:01:47,783 --> 00:01:49,537
و بە لایەنی کەمەوە بۆ من،

36
00:01:49,561 --> 00:01:53,434
وەک جوولەکەیەکی ونی
تواوە لە ناو کەلتوری ئینگلیزی،

37
00:01:53,458 --> 00:01:55,950
کۆڵەکەیەکی سەروەری کلتوورییە.

38
00:01:57,315 --> 00:01:59,617
دوای دوو هەزار ساڵ،

39
00:01:59,641 --> 00:02:00,841
ئێمە هێشتا لێرەین.

40
00:02:02,657 --> 00:02:04,069
ئێستا، تا ئەم دواییانە،

41
00:02:04,093 --> 00:02:06,580
دووبارە ڕاپەڕاندنەوەی
زمانی عیبری شتێکی سەیر بوو.

42
00:02:06,604 --> 00:02:09,239
کەم زمان ھێندەی
زمانەکەی ئێمە بە باشی پارێزراون،

43
00:02:09,263 --> 00:02:11,017
و دروستکردنی ئیسرائیل،

44
00:02:11,041 --> 00:02:13,675
یەکەم دەوڵەتی جولەکە لە
سەرووی ١٠٠٠ ساڵەوە،

45
00:02:13,699 --> 00:02:16,366
بواری بۆ بەکارھێنانی
ڕۆژانەی زمانی عیبری ڕەخساند.

46
00:02:17,188 --> 00:02:20,522
بە شێوەیەکیتر، زۆربەی
کلتوورەکان چانسێکیان پێنەدرا.

47
00:02:20,546 --> 00:02:22,709
(ڤیدیۆ)
ئێوارە باش، من ئێلیزابێثم

48
00:02:22,733 --> 00:02:25,149
و من خەڵکی کۆڕن واڵم.

49
00:02:25,173 --> 00:02:26,329
ئەوە زمانی کۆڕنی بوو،

50
00:02:26,353 --> 00:02:28,338
زمانی باووباپیرانی کۆڕن واڵ،

51
00:02:28,362 --> 00:02:31,822
کە ئەمڕۆ بە شێوەیەکی تەکنیکی
وڵاتێکە لە ئینگلتەرای باشوور.

52
00:02:32,641 --> 00:02:35,984
لە ١٩٠٠، چالاکوانانی کۆڕنی
بۆ کلتووری خۆیان جەنگان.

53
00:02:36,739 --> 00:02:39,048
زمانەکە بۆ زیاتر لە ١٠٠ ساڵ دەنگی نەما,

54
00:02:39,072 --> 00:02:42,651
بەڵام پەرتووک و شانۆی کۆنیان
بەکارھێنا بۆ فێرکردنی منداڵەکانیان.

55
00:02:43,239 --> 00:02:45,776
ھەرچۆنێک بێت، ئەم وەچە
نوێیەی قسەکەرانی زمانی کۆڕنی

56
00:02:45,800 --> 00:02:47,283
بە درێژای کۆڕن واڵ دابەشکران

57
00:02:47,307 --> 00:02:49,841
و زمانەکە بە ئازادی بەکار نەدەھات.

58
00:02:50,538 --> 00:02:53,887
لە ١٩٩٠، زمانی کۆڕنی زیندوکرایەوە،

59
00:02:53,911 --> 00:02:55,444
بەڵام سەرکەوتوو نەبوو.

60
00:02:56,839 --> 00:03:01,251
دواتر، لە سەرەتایی ٢٠٠٠ەکان، قسەکەرانی
لەسەر هێڵی ئینتەرنێت یەکتریان دۆزیەوە

61
00:03:01,275 --> 00:03:05,236
گفتوگۆی سەرهێڵیان
گواستەوە بۆ قسەکردنی ڕۆژانە.

62
00:03:05,934 --> 00:03:08,618
لەوێ، بۆنەیی هەفتانە 
و مانگانەکانیان ڕێکدەخست

63
00:03:08,642 --> 00:03:11,418
دەیانتوانی کۆببنەوە
و لە ناو خەڵکی قسە بکەن.

64
00:03:12,005 --> 00:03:14,799
ئەمڕۆ، ھەندێ خوێندنگە
زمانی کۆڕنی فێر دەکەن.

65
00:03:15,117 --> 00:03:17,268
زمانی هێمایی کۆرنی هەیە،

66
00:03:17,292 --> 00:03:18,720
ڕیکلامی بازرگانی
ئایسکرێم هەیە،

67
00:03:18,744 --> 00:03:21,021
ویکیپێدیا، و هەتا میمەکانیش.

68
00:03:22,252 --> 00:03:24,466
(پێکەنین)

69
00:03:25,815 --> 00:03:29,761
(پێکەنین)

70
00:03:30,393 --> 00:03:32,520
و جارێکی تر لەگەڵ سەلامەتی زمانەکەیان,

71
00:03:32,544 --> 00:03:34,893
خەڵکی کۆڕن واڵ
تێگەشتنی خۆیان پاراست

72
00:03:34,917 --> 00:03:38,448
وەکو نەتەوەیەکی سێڵتی
بە درێژایی ئێرلەندا، سکۆتلەندا و وەیڵس.

73
00:03:38,782 --> 00:03:41,370
هەوڵی توانەوە
لە کەلتوری ئینگلیزییان تێکشکاند.

74
00:03:41,394 --> 00:03:43,760
و گوتیان ، "ئێمە وڵاتێک نین لە ئینگلتەرا.

75
00:03:43,784 --> 00:03:45,760
ئێمە خەڵکێکین خاوەن مافین.

76
00:03:45,784 --> 00:03:47,184
و ھێشتا لێرەین."

77
00:03:47,648 --> 00:03:49,117
و ئەوان بە تەنھا نین.

78
00:03:49,141 --> 00:03:53,878
ھۆزی تونیکا-بیلۆکسی لویزیانا
زمانی باوو باپیرانیان زیندوو دەکەنەوە.

79
00:03:53,902 --> 00:03:55,863
(ڤیدیۆ)
من ناوم تییانایە.

80
00:03:55,887 --> 00:03:59,323
ھاوڕێکانم، بە "زریانی ھێمن" بانگم دەکەن.

81
00:03:59,706 --> 00:04:01,706
ئەمە لە ١٩٨٠کان دەستی پێ کرد،

82
00:04:01,730 --> 00:04:03,611
کاتێک دۆنا پیێریت و خێزانەکەی

83
00:04:03,635 --> 00:04:06,229
دەستیان بە گەشت کردن کرد
بۆ باتن ڕووژ و نیو ئۆڕلانس

84
00:04:06,253 --> 00:04:10,241
بۆ لەبەرگرتنەوەی ئەو فەرھەنگە کۆنەکانی ناو
ئەرشیفی زانکۆ.

85
00:04:10,717 --> 00:04:13,281
ئامانجەکە بۆ خوێندنی تونیکا بوو

86
00:04:13,305 --> 00:04:16,662
و بۆ فێرکردنی منداڵەکان و
بڵاوکردنەوەی بوو لەگەڵ کۆمەڵگە.

87
00:04:17,051 --> 00:04:20,757
ئەمڕۆ، ئەوان ڕابەرایەتی
ژیانەوەی تونیکا دەکەن.

88
00:04:21,355 --> 00:04:26,387
لە ٢٠١٤ەوە، نزیکەی ١٠٠ قسەکەر
لە پۆلەکان وانە دەخوێنن،

89
00:04:26,411 --> 00:04:28,879
و بە گوێرەی ھەژمارێکی دانیشتوانی ٢٠١٧،

90
00:04:28,903 --> 00:04:31,537
٣٢ قسەکەری زمان ڕەوان،

91
00:04:31,561 --> 00:04:34,371
ھەندێک لەوان، وەکو ئێلیزابێثی خوشکی دۆنا،

92
00:04:34,395 --> 00:04:36,276
تونیکا فێری منداڵەکانیان دەکەن.

93
00:04:36,300 --> 00:04:38,361
ئەو قسەکەرە نوێیانە ناوەڕۆک دروست دەکەن.

94
00:04:38,385 --> 00:04:40,866
ڤیدیۆی فەیسبووک و ھەروەھا میمەکان.

95
00:04:40,890 --> 00:04:42,724
(پێکەنین)

96
00:04:44,180 --> 00:04:45,545
(پێکەنین)

97
00:04:46,999 --> 00:04:48,588
(پێکەنین)

98
00:04:49,166 --> 00:04:50,436
و تا زیاتر بڵاو بکەنەوە،

99
00:04:50,460 --> 00:04:53,237
زیاتر ئیلھام دەبەخشن بە خەڵکی تونیکا
بۆ ئەوەی بەشدار بن.

100
00:04:53,666 --> 00:04:58,053
لەم دواییانە، ئەندامی ھۆزێک کە لە تێکساس
دەژی لە فەیسبووک بۆ ئێلیزابێثی نووسی،

101
00:04:58,077 --> 00:05:00,611
دەیپرسی چۆن بڵێم "خویە 
ڕەحم بەم زەوییە بکە."

102
00:05:01,593 --> 00:05:03,418
ئەوە بۆ ھێمای گۆڕەپانێک بوو،

103
00:05:03,442 --> 00:05:06,442
بەمە دەیتوانی ئەوە پیشانی دراوسێکانی
بدات کە کلتوورەکەی زیندووە

104
00:05:06,512 --> 00:05:07,715
و ڕزگار دەبێت.

105
00:05:08,514 --> 00:05:10,537
ئێستا، زمانی عیبری، کۆڕنی، تونیکا

106
00:05:10,561 --> 00:05:15,345
سێ نمونەن لە شەپۆلی خەباتی
زمانی ھەر کیشوەرێک.

107
00:05:15,649 --> 00:05:18,610
و ئەگەر ئەوان قسەکەری جێریایی
دەربەندی دوورگەکان بن،

108
00:05:18,634 --> 00:05:22,887
یان قسەکەری زمانی ھێمای
کینی لە نایرۆبی بن،

109
00:05:22,911 --> 00:05:26,220
ھەموو کۆمەڵگەکان ئیش بۆ پاراستن
و چاککردنەوەی زمانێک دەکەن

110
00:05:26,244 --> 00:05:29,124
بە شێوەیەکی گشتی یەک شتیان ھەیە: میدیا،

111
00:05:29,148 --> 00:05:31,416
بەمە زمانەکەیان دەکرێ
بڵاو بکرێتەوە و فێر بکرێت.

112
00:05:31,936 --> 00:05:34,031
و کە ئینتەرنێت گەشە دەکات،

113
00:05:34,055 --> 00:05:36,274
ڕێگە و داھێنانی میدیا فراوان دەکات،

114
00:05:37,586 --> 00:05:40,657
ڕێگەخۆشکردن بۆ پاراستن و زیندووکردنەوەی
زمانی باووباپیران

115
00:05:40,681 --> 00:05:42,615
ئێستا زیاتر لە ھەموو کاتێک گونجاوترە.

116
00:05:43,600 --> 00:05:45,996
کەواتە زمانی باووباپیرانی تۆ چییە؟

117
00:05:46,020 --> 00:05:49,139
ھی من عیبری، ییدی، ھەنگاری،
ئێرلەندی و سکۆتلەندی،

118
00:05:49,163 --> 00:05:51,282
لەگەڵ ئەوەشدا من بە ئینگلیزی گەورە بووم.

119
00:05:51,854 --> 00:05:55,508
و لە بەختی باشی من، ھەر یەکێک
لەو زمانانە لەسەر ھێڵ بوونی ھەیە.

120
00:05:55,532 --> 00:05:58,246
بەتایبەت عیبری --
لە ئایفۆنەکەمدا دام بەزاندووە،

121
00:05:58,270 --> 00:06:00,087
و پشتگیری کراوە لەلایەن
وەرگێڕانی گوگڵ،

122
00:06:00,111 --> 00:06:01,711
ھەتا ڕاستکردنەوەی
خۆکارانەشی ھەیە.

123
00:06:02,024 --> 00:06:04,990
و کاتێک زمانەکەت بەم شێوە
فراوانە پشتگیری نەکرا،

124
00:06:05,014 --> 00:06:06,565
ھانتان دەدەم بۆ ئەوەی بیپشکنن،

125
00:06:06,589 --> 00:06:10,700
،چونکە شانسەکان بریتین لە، کەسێک، شوێنێک
کە لەسەر ھێڵ دەستی پێی کردووە.

126
00:06:10,700 --> 00:06:16,671
چاککردنەوەی زمانەکەت و
لە ئامێز گرتنی کلتوورەکەت

127
00:06:16,695 --> 00:06:20,536
ڕێگەیەکی بەھێزە بۆ ئەوەی ببی
بە خۆت لە سەردەمی جیھانگەری،

128
00:06:20,560 --> 00:06:23,881
چونکە وەک لەو دواییانەدا
فێربووم کە بەزمانی عیبری بڵێم،

129
00:06:23,905 --> 00:06:26,714
"'nḥnw 'dyyn k'n" --

130
00:06:26,738 --> 00:06:28,055
ئێمە ھێشتا لێرەین.

131
00:06:28,524 --> 00:06:29,675
سوپاس.

132
00:06:29,699 --> 00:06:33,722
(چەپڵەلێدان)