Chris Anderson: Vậy là anh đang bị ám ảnh bởi vấn đề này trong vài năm qua. Anh nói xem, vấn đề là gì? Andrew Forrest: Nhựa. Đơn giản vậy thôi. Chúng ta bất tài không thể dùng nhựa làm hàng hóa có sức mạnh to lớn nữa nên đơn giản ta vứt chúng đi. CA: Vì thế ta nhìn thấy rác thải khắp nơi. Ở mức độ cao nhất, nó trông giống thế này. Ý tôi là, bức ảnh này được chụp ở đâu? AF: Ở Philippines, và như quý vị biết đó, ở đó có rất nhiều sông, nhìn y chang thế này. Và đó là ở Philippines. Nên nó ở khắp Đông Nam Á. CA: Vậy nhựa bị vứt ra các con sông, và từ đó, dĩ nhiên, đi thẳng ra đại dương. Ý tôi là, ta rõ ràng thấy chúng ở các bãi biển, nhưng đó không phải quan ngại chính của anh. Cái anh lo là những gì thực sự đang xảy ra trong đại dương. Xin chia sẻ. AF: Được rồi. Nghe này. Cảm ơn Chris. Khoảng 4 năm trước, tôi nghĩ tôi phải làm cái gì đó thực sự điên rồ, rồi tôi quyết tâm học bằng Tiến sĩ ngành sinh thái biển. Và phần đáng sợ nhất là, đúng, tôi đã biết nhiều về sự sống biển nhưng tôi cũng học rất nhiều về cái chết biển và cái chết sinh thái hàng loạt cực điểm của cá, của sinh vật biển, động vật có vú ở biển, sinh vật rất gần gũi với ta, đang chết dần hàng triệu hoặc hàng tỉ con mà chúng ta không đếm xuể dưới tay đao phủ là nhựa. CA: Nhưng mọi người nghĩ nhựa độc hại nhưng rất bền. Đúng không? Anh ném thứ gì đó xuống đại dương, "Này, nó sẽ chỉ nằm đó mãi mãi. Không thể gây hại gì, phải không?" AF: Nghe này Chris, đó là chất liệu cực kỳ bền được thiết kế cho tính kinh tế. Nó cũng có thể là chất độc hại nhất với môi trường. Điều tồi tệ nhất về nhựa, ngay khi thải ra môi trường, là các mảnh của nó. Nó chưa bao giờ thôi là nhựa. Nó phân hủy ra thành từng mảnh nhỏ, rồi nhỏ hơn, nhỏ nữa, và Chris, kiến thức khoa học cho vấn đề này, vốn đã biết có trong sinh thái biển từ vài năm nay, nhưng nó sẽ tác động đến con người. Giờ chúng ta đã biết nhựa nano, những hạt nhựa siêu nhỏ, mang điện tích âm, có thể xuyên qua các lỗ chân lông trên da. Đó chưa phải là tin xấu đâu. Tin xấu là nó xuyên thẳng qua hàng rào máu não, lớp màng cản bảo vệ não của bạn. Não của bạn là một khối vô định hình, ẩm ướt đầy những điện tích nhỏ. Bạn đặt một hạt âm vào đó, đặc biệt là một hạt âm mang mầm bệnh -- nên bạn có điện tích âm, và nó hút các thành phần điện tích dương, như mầm bệnh, độc tố, thuỷ ngân, chì. Đó là phát hiện khoa học ta sẽ được chứng kiến trong 12 tháng tới. CA: Tôi nghĩ ông có nói rằng có khoảng 600 túi nhựa cho mỗi loài cá với kích thước như vậy ở đại dương, đại loại vậy. Và chúng đang phân huỷ, và sẽ ngày càng có nhiều túi nhựa hơn nữa, và ta vẫn chưa nhìn thấy khởi đầu của hậu quả của nó. AF: Chưa, ta chưa thấy. Quỹ Ellen MacArthur, gồm nhiều nhà khoa học giỏi, chúng tôi đã làm việc với họ một thời gian. Tôi đã xác nhận công trình của họ. Chris, họ nói sẽ có một tấn nhựa cho mỗi 3 tấn cá, không phải năm 2050 -- tôi thực sự khó chịu với những ai nói là năm 2050 - mà là năm 2025. Nó sẽ xảy ra sớm thôi. Hiện tại đã thấy rồi. Anh không cần 1 tấn nhựa để xóa sổ toàn bộ hải dương sinh. Chỉ cần một số ít thôi cũng đủ chết rồi. Việc đó cần chấm dứt ngay. Chúng ta không còn nhiều thời gian. CA: Anh có một ý để chấm dứt vấn nạn này, và anh tiếp cận nó không phải với tư cách nhà vận động môi trường tiêu biểu mà là một doanh nhân, người đã sống -- anh dành cả đời để suy nghĩ về các hệ thống kinh tế toàn cầu và cách chúng vận hành. Và theo như tôi hiểu, ý tưởng của anh phụ thuộc vào các anh hùng kiểu thế này. Cô bé làm nghề gì? AF: Cô bé làm nghề nhặt ve chai, và có khoảng 15 đến 20 triệu người ve chai như cô bé, trước khi Trung Quốc ngừng thu rác của mọi người. Và giá nhựa, vốn rất bèo, đã lao dốc. Hậu quả là những người như cô bé, một đứa trẻ đang tuổi ăn tuổi học. Cô bé nên được đến trường. Nó chắc chắn rất giống chế độ nô lệ. Tôi và Grace, con gái tôi, đã thấy hàng trăm người như cô bé. CA: Và cả rất nhiều người lớn nữa, chính xác là hàng triệu người toàn cầu, và trong một vài ngành, họ thực sự giải thích cho thực tế này là, ví dụ ta không thấy nhiều rác kim loại trên thế giới. AF: Điều này rất đúng. Thực ra cô bé kia là anh hùng môi trường. Cô bé đang chạy đua với một nhà máy hóa dầu cực lớn sắp có trong tương lai, nhà máy hóa dầu 3,5 tỷ đô. Đó chính là vấn đề. Chúng ta có nhiều dầu khí trong nhựa và các bãi rác hơn toàn bộ nguồn dầu khí ta có ở Mỹ. Nên cô bé là anh hùng. Và bãi rác đó là như vậy đó, thưa quý vị, và đó là dầu khí tốt. CA: Vậy là một mỏ giá trị lớn đang ẩn sâu dưới đó mà dân ve chai trên thế giới sẽ, nếu được, sẽ kiếm sống được từ đó. Nhưng sao họ không làm được? AF: Vì chúng ta đã đóng đinh trong đầu mức giá của nhựa lấy từ nhiên liệu hóa thạch, vốn có sẵn ngay trước mặt, để có thể tái chế nhựa từ nhựa một cách kinh tế và lợi nhuận. Nhựa là những khối cơ bản từ dầu khí. Nhựa là 100% polyme, polyme là 100% dầu khí. Và anh biết ta có đủ nhựa trên thế giới cho tất cả nhu cầu của mình. Và khi ta tái chế nhựa, nếu ta không thể tái chế nó rẻ hơn nhựa làm từ nhiên liệu hoá thạch, thì tất nhiên, thế giới sẽ tiếp tục dùng nhựa từ nhiên liệu hoá thạch. CA: Vậy đó là vấn đề cốt lõi, giá mua của nhựa tái chế thường cao hơn giá của nhựa làm từ dầu mỏ. Đó chính là vấn đề cốt lõi. AF: Có một sự thay đổi nhẹ trong luật lệ, Chris ạ. Tôi là dân buôn bán. Tôi hiểu chúng ta đã từng có kim loại phế liệu và sắt vụn và đồng vụn rải rác quanh các ngôi làng, đặc biệt ở những nước đang phát triển. Và mọi người nhận ra chúng có giá trị. Chúng là những mẩu giá trị, không phải rác. Giờ đây, làng mạc, thành phố, đường xá đều sạch sẽ, bạn không còn giẫm phải đồng vụn hay sắt vụn nữa, vì chúng có giá trị nên đã được tái chế. CA: Vậy ông có ý tưởng gì để áp dụng điều đó cho nhựa? AF: OK, là thế này Chris, phần lớn thời gian khóa học tiến sĩ đó, tôi đã làm nghiên cứu. Và cái hay của việc là một dân kinh doanh giỏi đó là mọi người muốn gặp bạn. Những doanh nhân khác, kể cả khi bạn giống loài động vật trong sở thú họ muốn loại ra, họ sẽ nói, được, chúng ta sẽ gặp Twiggy Forrest. Và khi anh đã gặp họ, anh có thể chất vấn họ. Và tôi đã đến hầu hết các công ty lớn về dầu khí và tiêu dùng nhanh trên thế giới, và họ có thiện chí thay đổi. Ý tôi là, có một vài con khủng long sẽ muốn có những điều tốt đẹp nhất nhưng chẳng làm gì, nhưng có mong muốn thay đổi. Cái tôi đang bàn luận ở đây là, 7,5 tỉ người trên thế giới thực sự không đáng phải chịu việc bị nhựa phá huỷ môi trường của mình, bị nhựa làm cho cằn cỗi các đại dương hay cạn kiệt sinh vật biển. Giờ xem chuỗi này nhé, có hơn 10.000 nhãn hiệu mà chúng ta mua hàng đống sản phẩm, nhưng chỉ có 100 nhà sản xuất nhựa lớn, các nhà máy hóa dầu lớn, đã tuôn ra toàn bộ nhựa sử dụng 1 lần. CA: Vậy 100 công ty đó đang ở đáy của chuỗi thức ăn này. AF: Đúng vậy. CA: Vậy ông muốn 100 công ty đó làm gì? AF: Chúng ta cần họ đơn giản là tăng giá trị của những khối cơ bản từ dầu khí, tôi gọi là "nhựa xấu", tăng giá trị chúng lên, để khi chúng lan sang các nhãn hiệu và tới tay chúng ta là khách hàng, chúng ta thậm chí sẽ không nhận thấy giá trị gia tăng trong tách cà phê, hoặc lon Coca hay Pepsi hoặc bất kì thứ gì. CA: Kiểu nhưng tăng 1 xu? AF: Ít hơn. 1/4 xu hoặc nửa xu. Giá trị cực kỳ nhỏ. Nhưng hiệu quả của nó là nó khiến mọi mẩu nhựa trên thế giới trở nên có giá trị. Những nơi có rác thải tồi tệ nhất, ví dụ Đông Nam Á, Ấn Độ, là nơi giàu có nhất. CA: Có vẻ đây là bài toán có 2 mệnh đề. Một, nếu họ tính thêm tiền và tận dụng số dư đó để chi vào đâu? -- một quỹ do ai đó điều hành để giải quyết vấn đề này. Tiền đó sẽ dùng để làm gì, số tiền họ tính thêm đó sẽ dùng để làm gì? AF: Khi nói chuyện với các doanh nghiệp lớn, tôi nói: "Nghe này, tôi cần các anh thay đổi, và phải thay đổi thật nhanh", đôi mắt của họ sẽ ánh lên sự buồn chán, nhưng nếu tôi nói: "Và đó là chuyện làm ăn tốt." "Ồ, anh làm tôi quan tâm rồi đó, Andrew." Rồi tôi nói: "Được, tôi cần anh đóng góp vào một quỹ chuyển đổi môi trường và công nghiệp. Trong vòng 2 hoặc 3 năm, toàn bộ ngành công nghiệp nhựa toàn cầu có thể chuyển đổi từ sản xuất khối cơ bản từ nhiên liệu hoá thạch sang sản xuất khối cơ bản từ nhựa. Công nghệ đã có. Nó đã được kiểm chứng. Tôi đã làm 2 chiến dịch trị giá hàng tỷ đô la từ số không, và nhận ra rằng công nghệ đó có thể nhân rộng. Tôi nhìn thấy có đến ít nhất một tá công nghệ để xử lý đủ loại nhựa. Nên một khi những công nghệ này có lợi nhuận kinh tế, mang về cho họ, đó là khi dân chúng toàn cầu sẽ lấy nhựa từ nhựa đang có. CA: Vậy việc bán nhựa nguyên sinh sẽ đóng góp vào quỹ được dùng để cơ bản chuyển đổi công nghiệp này và bắt đầu chi tiền cho việc làm sạch và các việc khác. AF: Hoàn toàn chính xác. CA: Và nó có lợi ích đi kèm rất tuyệt, thậm chí có thể là lợi ích chính, trong việc tạo thị trường. Đột nhiên nó khiến nhựa tái chế thành ngành kinh doanh khổng lồ có thể mở ra cho hàng triệu người thế giới đời sống mới từ việc thu gom nhựa. AF: Đúng, chính xác. Vậy việc anh cần làm là, anh làm nhựa nhiên liệu hóa thạch với giá này và nhựa tái chế với giá này. Anh thay đối nó. Nên nhựa tái chế sẽ rẻ hơn. Điều tôi thích nhất đó là chúng ta thải ra môi trường 300 hay 350 triệu tấn nhựa. Theo báo cáo riêng của các công ty dầu khí, nó sẽ tăng lên đến 500 triệu tấn. Đây là một vấn đề leo thang. Nhưng mỗi tấn nhựa đó là polyme. Polyme có giá 1.000 đến 1.500 đô/tấn. Nửa nghìn tỷ đô đó có thể dùng vào kinh doanh và có thể tạo việc làm, cơ hội và thịnh vượng khắp thế giới, đặc biệt là các nơi nghèo nhất. Vậy mà ta lại ném nó đi. CA: Vậy việc này sẽ cho phép các công ty lớn đầu tư vào nhà máy tái chế chính xác là trên toàn thế giới -- AF: Trên toàn thế giới. Vì công nghệ này có chi phí vốn thấp, bạn có thể đặt nó tại các bãi rác, dưới hầm các khách sạn lớn, kho rác, mọi nơi, biến rác thành nhựa. CA: Giờ anh là nhà hảo tâm, và anh sẵn sàng cam kết bỏ một phần của cải vào đây. Vai trò của nhà hảo tâm trong dự án này là gì? AF: Tôi nghĩ việc chúng ta cần làm là đưa 40 đến 50 triệu đô la Mỹ vào hoạt động, và sau đó chúng ta phải tạo ra sự minh bạch tuyệt đối để ai cũng có thể biết chính xác tình hình diễn ra. Từ các nhà sản xuất nhựa đến các thương hiệu và người tiêu dùng, mọi người sẽ phải biết được ai đang trong cuộc chơi, ai đang bảo vệ Trái đất, và ai không quan tâm. Và nó sẽ tốn khoảng 1 triệu đô/tuần, và chúng ta sẽ cam kết tài trợ trong 5 năm. Tổng đóng góp khoảng 300 triệu đô la Mỹ. CA: Chà. Giờ -- (Vỗ tay) Anh đã nói chuyện với các công ty khác, như Coca - Colas của thế giới, họ sẵn sàng làm việc này, họ sẵn sàng trả giá cao hơn, họ muốn trả giá cao hơn, miễn là nó công bằng. AF: Vâng, rất công bằng. Coca-Cola sẽ không muốn Pepsi nhập cuộc chơi trừ khi cả thế giới biết Pepsi đang đứng ngoài cuộc. Thì họ không quan tâm. Vì vậy, đó là sự minh bạch của thị trường, ở đó, nếu có người định chơi gian lận, thị trường sẽ biết, người tiêu dùng sẽ biết. Người tiêu dùng muốn đóng một vai trò. 7.5 tỷ người chúng ta. Ta đâu muốn thế giới bị hàng trăm công ty phá hủy. CA: Anh đã chia sẻ việc các công ty có thể làm và việc anh sẵn lòng làm. Vậy người khác có thể làm gì? AF: Tôi muốn tất cả chúng ta trên toàn thế giới, vào trang web noplasticwaste.org. Các bạn liên hệ với các nhà sản xuất nhựa trong vùng của bạn. Bạn phải có ít nhất một email hoặc tài khoản Twitter hoặc số điện thoại để liên lạc, và cho họ biết là bạn muốn họ đóng góp vào một quỹ quản lý bởi ngành công nghiệp hay Ngân hàng Thế giới. Nó tăng 10 tỉ đô mỗi năm nên anh có thể chuyển đổi công nghiệp sản xuất nhựa từ nhiên liệu hóa thạch sang từ nhựa. Ta không cần nó. Nó không tốt. Còn cái này tốt. Và nó có thể làm sạch môi trường. Chúng ta đã có đủ vốn, chúng ta có 10 tỉ đô mỗi năm, Chris, để dọn sạch môi trường. CA: Anh đang kinh doanh tái chế. Với anh đây là một xung đột lợi ích, hay là một cơ hội kinh doanh to lớn? AF: Đúng, tôi đang kinh doanh quặng sắt, và tôi cạnh tranh với công ty sắt vụn, đó là lý do vì sao bạn chẳng có miếng sắt vụn nào trên đường để mà vấp và bị đứt chấn cả, vì chúng bị gom hết rồi. CA: Đây không phải cái cớ để anh đầu tư vào kinh doanh nhựa tái chế. AF: Không, tôi sẽ cổ vũ cho sự bùng nổ này. Đây sẽ là mạng lưới của rác nhựa. Đây sẽ là ngành công nghiệp bùng nổ lan rộng toàn cầu, và đặc biệt là những nơi nghèo nhất, vì đó là những nơi rác nhiều nhất, và đó là nguồn nguyên liệu. Nên tôi sẽ cổ vũ cho nó và lùi về phía sau. CA: Ta đang trong kỷ nguyên có rất nhiều người trên thế giới đang khao khát một nền kinh tế tái sinh mới, những chuỗi cung ứng lớn, những ngành công nghiệp lớn, phải thay đổi về cơ bản. Với tôi, nó là ý tưởng khổng lồ và anh sẽ cần rất nhiều người cổ vũ anh trên hành trình để biến nó thành thực. Cảm ơn vì đã chia sẻ với chúng tôi. AF: Cảm ơn anh rất nhiều, Chris. (Vỗ tay)