0:00:03.675,0:00:07.166
Merhabalar, ben Chris Anderson. [br]TED Interview'a hoş geldiniz.

0:00:07.190,0:00:10.825
4. sezonda olağanüstü konuklarla [br]bir araya geliyoruz

0:00:10.849,0:00:14.319
ancak bunun için bugünkü bölümü [br]beklemek de istemiyorum

0:00:14.343,0:00:17.263
çünkü şu an bir pandeminin [br]tam ortasındayız

0:00:17.287,0:00:20.642
ve gerçekten konuşmak [br]istediğim bir konuğumuz var.

0:00:21.514,0:00:23.593
Adam Kucharski,

0:00:23.593,0:00:26.187
enfeksiyon hastalıkları üzerine çalışan [br]ve pandeminin

0:00:26.187,0:00:29.466
matematiksel modellemesi [br]üzerine yoğunlaşan bir bilim insanı.

0:00:29.990,0:00:31.316
Londra Hijyen ve Tropikal

0:00:31.340,0:00:33.311
Tıp Üniversitesi'nde[br]doçent doktor

0:00:33.311,0:00:35.266
ve aynı zamanda [br]kendisi bir TED Fellow.

0:00:35.290,0:00:37.391
(Müzik)

0:00:37.415,0:00:39.957
(TED Talk) Adam Kucharski: Peki, [br]salgın karşısında

0:00:39.957,0:00:41.598
aslında nasıl bir tavır almalıyız?

0:00:41.622,0:00:44.790
İletişim, yakın fiziksel temaslar?

0:00:45.284,0:00:47.665
Eğer bu salgının nasıl bulaşacagını

0:00:47.665,0:00:49.446
öngörmek istiyorsak bunun öncesinde

0:00:49.446,0:00:51.580
ne tür bilgiler toplamalıyız?

0:00:52.268,0:00:55.640
Bunların cevabı için, ekibimiz bir [br]matematiksel model dizayn etti ...

0:00:56.450,0:00:59.331
Chris Anderson: Bu pandeminin, [br]teknik anlamda COVID-19,

0:00:59.355,0:01:01.785
günlük dilde korona virüsü [br]olarak da biliniyor,

0:01:01.809,0:01:04.760
üstesinden gelmeyi amaçladığımızda

0:01:04.784,0:01:07.681
onun düşünme tarzını inanılmaz [br]bir biçimde yardımcı buldum.

0:01:07.705,0:01:10.054
Sizinle birlikte öğrenmek için [br]can atıyorum.

0:01:10.467,0:01:12.647
Bu soru için birçok farklı [br]önerilerde bulunan

0:01:12.647,0:01:14.928
Twitter'dakilere de [br]özellikle teşekkür ediyorum.

0:01:14.928,0:01:18.022
Biliyorum ki bu konu [br]şu an herkesin aklında.

0:01:18.046,0:01:19.998
Ayrıca bugünkü bölümün bizlere

0:01:20.022,0:01:22.346
bu pandeminin nasıl [br]gözler önüne serildiğini

0:01:22.370,0:01:26.085
en ince ayrıntılarına kadar [br]vermesini umut ediyorum.

0:01:26.109,0:01:27.847
Nelerle karşılaşabiliriz

0:01:27.871,0:01:30.499
ve toplu olarak bu pandemi [br]için neler yapabiliriz.

0:01:31.212,0:01:32.405
Hadi başlayalim.

0:01:32.429,0:01:33.579
(Müzik)

0:01:37.777,0:01:39.792
Adam, TED Interview'a hoş geldin.

0:01:39.816,0:01:41.499
Adam Kucharski: Tesekkür ederim.

0:01:41.523,0:01:44.550
CA: Hadi birkaç temel öğeyle başlayalım.

0:01:44.864,0:01:48.341
Şu geçtiğimiz birkaç hafta içinde, [br]belki daha bile az,

0:01:48.365,0:01:51.309
şüpheci insanların karşılığı

0:01:51.333,0:01:53.929
"Hadi ama, çok da büyütülecek [br]bir şey değil,

0:01:53.953,0:01:56.487
vaka sayısı çok da yüksek değil.

0:01:56.511,0:01:58.903
Grip ile karşılaştır, [br]diğer şeylerle karşılaştır.

0:01:58.927,0:02:01.014
Dünya'da daha büyük problemler var.

0:02:01.038,0:02:04.378
Bunun üzerine neden bu kadar [br]telaş ediyoruz?" şeklinde oldu.

0:02:04.847,0:02:08.475
Zannediyorum ki bu yaygaranın [br]cevabı da matematik ile alakalı.

0:02:08.499,0:02:12.481
Katsal büyümenin matematiğini [br]konuşuyoruz aslında,

0:02:12.505,0:02:13.871
değil mi?

0:02:13.895,0:02:15.045
AK: Kesinlikle.

0:02:15.069,0:02:19.903
Ayrıca en basit şeylerin bulaşımı [br]ve yayılma seviyesini anlayabilecegimiz

0:02:19.927,0:02:22.364
bir sayı var ortada.

0:02:22.864,0:02:24.661
Bu sayıya da çoğalma sayısı diyoruz

0:02:24.685,0:02:26.572
ve kavramsal olarak, her bir vaka için,

0:02:26.572,0:02:27.873
ortalama başka kaç kişiye

0:02:27.897,0:02:29.589
bulaştığını gösteriyor.

0:02:29.613,0:02:32.165
Bu da sana bu virüsün [br]nasıl yükseldiğinin algısını,

0:02:32.165,0:02:34.649
bu büyümenin nasıl [br]görüneceğinin bilgisini veriyor.

0:02:34.673,0:02:37.875
Korona virüsü için, şu an birçok [br]başka ülkelerde de görüyoruz,

0:02:37.899,0:02:41.354
her bir insan ortalama olarak [br]iki veya üç insana bulaştırıyor.

0:02:42.518,0:02:44.129
CA: O zaman bununla ilgili olarak

0:02:44.153,0:02:48.377
anlamamız gereken ilk şey, [br]bir üzerindeki herhangi bir rakam

0:02:48.401,0:02:50.768
bu virüsün çoğalacağı anlamına geliyor.

0:02:50.792,0:02:54.880
Birin altındaki herhangi bir rakam da [br]azalacağı anlamına gelir.

0:02:55.507,0:02:57.835
AK: Kesinlikle -- eğer bu sayı [br]birin üstündeyse,

0:02:57.835,0:02:59.787
o zaman her bir virüs bulaşan insan grubu

0:02:59.787,0:03:02.626
bir öncekine göre daha fazla [br]bulaşmaya yol açacak demektir.

0:03:02.650,0:03:04.585
Üssel efekti de göreceğiz,

0:03:04.609,0:03:08.174
öyleyse eğer bu sayı ikiyse, her bulaşma [br]devrinde bu sayı ikiye katlanacak

0:03:08.174,0:03:09.803
ve eğer birin altındaysa,

0:03:09.803,0:03:12.229
o zaman ortalama olarak [br]inişe geçtiğini göreceğiz.

0:03:12.602,0:03:14.445
CA: O zaman bu sayı iki veya üstüyse,

0:03:14.445,0:03:17.514
sanırım buradaki herkes [br]belki de şu satranç tahtası

0:03:17.538,0:03:19.779
ve pirinç taneleriyle [br]ünlü hikayeye aşinadır.

0:03:19.803,0:03:24.316
Eğer satranç tahtasındaki her kare için [br]pirinç tanesi sayısını ikiye katlarsan,

0:03:24.340,0:03:27.712
ilk 10 veya 15 kare için pek de [br]bir şey olduğu söylenemez,

0:03:27.736,0:03:30.997
ancak bu süre zarfında 64. kareye [br]geldiğinde bir anda bu dünyadaki

0:03:30.997,0:03:33.828
her bir insan için tonlarca [br]pirincin olduğunu fark edersin.

0:03:33.852,0:03:34.905
(Gülüşmeler)

0:03:34.929,0:03:38.010
Katsal büyüme gerçekten de [br]inanılmaz bir şey.

0:03:38.034,0:03:39.579
Küçük sayılar şu an için

0:03:39.579,0:03:42.032
pek de ilgilenmen gereken şeyler [br]değil aslında --

0:03:42.056,0:03:45.397
Nelerle karşılaşabileceğinin [br]modelleriyle ilgilenmelisin.

0:03:45.982,0:03:47.133
AK: Kesinlikle.

0:03:47.157,0:03:49.514
Açıkçası, katsal büyümeye devam edersen,

0:03:49.514,0:03:50.828
bazen bu oldukça yüksek,

0:03:50.828,0:03:53.429
belki de mantıksızca [br]yüksek sayılar elde edebilirsin.

0:03:53.429,0:03:56.126
Ancak bir zaman çerçevesinde[br]baktığımızda, mesela bir ay,

0:03:56.126,0:03:57.378
eğer çoğalma sayısı üçse,

0:03:57.402,0:03:59.936
her bir insan ortalama olarak [br]üç kişiye bulaştırıyor.

0:03:59.936,0:04:02.903
Bu bulaşma dönüşümü arasındaki [br]boşluk yaklaşık olarak beş gün.

0:04:02.927,0:04:05.262
Şu an bir tane vakan [br]olduğunu düşünecek olursak,

0:04:05.262,0:04:09.386
bu da bir anlamda bir ay içinde [br]altı tane beş-günlük aşama demektir.

0:04:09.410,0:04:10.776
O zaman bu ayın sonunda,

0:04:10.800,0:04:13.382
yalnızca bir kişi sanırım 729 tane

0:04:13.382,0:04:15.712
vaka üretmiş demektir.

0:04:15.736,0:04:17.291
Öyleyse bir ayda bile

0:04:17.315,0:04:19.578
eğer kontrol edilmezse[br]yalnızca ölçüsü bile

0:04:19.602,0:04:21.135
hızla yükselebilir demektir.

0:04:22.236,0:04:23.400
CA: Kesinlikle,

0:04:23.424,0:04:26.295
şu anda baktığın bu sayıların

0:04:26.295,0:04:28.869
virüsün ülkeye girişinin

0:04:28.869,0:04:30.988
ilk aşamalarında ortaya çıktığı görülüyor.

0:04:31.471,0:04:35.033
Sana çoğalma sayısının daha [br]açık bir biçimde anlaşılmasını

0:04:35.033,0:04:38.029
sağlayacak bir model verildi [br]çünkü bana kalırsa

0:04:38.053,0:04:41.820
bu neredeyse bu virüsü [br]nasıl anladığımızın, buna nasıl

0:04:41.844,0:04:46.111
tepki gösterdiğimizin ve bundan ne kadar [br]korkmamız gerektiğinin özü aslında.

0:04:46.458,0:04:48.006
Senin düşüncene göre,

0:04:48.030,0:04:52.129
bunu DOTS adı verilen[br]dört bileşene ayırıyorsun:

0:04:52.129,0:04:54.355
süre,

0:04:54.379,0:04:57.029
olanaklar,

0:04:57.053,0:04:59.069
yayılma olasılığı

0:04:59.093,0:05:00.292
ve duyarlılık.

0:05:00.316,0:05:02.425
Ayrıca bence bunların her birini açıklaman

0:05:02.449,0:05:04.299
bence oldukça yararlı olur Adam,

0:05:04.323,0:05:07.914
çünkü bu verdiğimiz dört bileşenin [br]gerçek çoğalma sayısıyla ilişkili olduğu

0:05:07.914,0:05:11.520
oldukça basit bir denklem.

0:05:11.544,0:05:13.154
O zaman sırayla konuşalım.

0:05:13.178,0:05:14.662
Süre. Ne demek bu?

0:05:14.686,0:05:18.364
AK: Süre bir insanın ne kadar [br]süre içinde bulaşıcı olduğunu ölçer.

0:05:18.742,0:05:20.781
Örneğin, sezgisel olarak, eğer bir insan

0:05:20.781,0:05:23.780
uzunca bir sure zarfında [br]bulaşıcı durumdaysa,

0:05:23.780,0:05:25.966
mesela bir kişiden [br]iki kat daha uzun bir süre,

0:05:25.990,0:05:28.127
o zaman bu durum, [br]bulaşıcıların bu hastalığı

0:05:28.127,0:05:30.547
iki katı süre boyunca [br]bulaştırdığı anlamına gelir.

0:05:30.981,0:05:35.821
CA: Grip veya diğer patojenlerle [br]karşılaştırdığımızda

0:05:35.845,0:05:39.901
bu virüsün süresi nedir?

0:05:40.289,0:05:43.682
AK: Aslına bakacak olursan bu biraz [br]da insanlar bulaşıcı olduklarında

0:05:43.682,0:05:44.589
ne olduğuna bağlı.

0:05:44.589,0:05:47.459
eğer çabucak izole edilmişlerse[br]bu durum süreyi kısaltır

0:05:47.483,0:05:51.413
ancak şu an karşımızda insanların daha[br]hastanelerde izole bile edilmeden

0:05:51.413,0:05:54.090
etkili bir biçimde bulaşıcı [br]olmaları gibi bir süre var.

0:05:54.844,0:05:58.741
CA: Ayrıca bu kişiler o hafta [br]süresince hiçbir semptomları

0:05:58.765,0:06:00.965
göstermemiş bile olabilirler, değil mi?

0:06:01.395,0:06:05.220
O zaman birisi bu virüse yakalandığında [br]bunun bir kuluçka dönemi var.

0:06:05.680,0:06:08.569
Bu kuluçka dönemi içerisinde insanların

0:06:08.593,0:06:11.141
bulaşıcı olmaya basladığı [br]ve hatta belki de

0:06:11.141,0:06:14.485
semptomlarını göstermeye başladıkları [br]çok da açık olmayan bir süre var

0:06:14.485,0:06:17.425
ve bu tarihlerin[br]nasıl sıralandığı belli değil.

0:06:17.449,0:06:18.600
Doğru mu?

0:06:18.624,0:06:21.010
AK: Hayır, daha fazla [br]bilgi elde etmeye başladık.

0:06:21.010,0:06:24.799
Bu bilgilerden aldığımız [br]bazı verilere göre

0:06:24.799,0:06:29.580
bazı insanlar bir bulaşıcı [br]evresinden diğerine geçerken

0:06:29.580,0:06:31.893
bir gecikme yaşayabiliyorlar.

0:06:32.349,0:06:34.621
Bu gecikme de yaklaşık [br]beş gün gibi görünüyor.

0:06:35.191,0:06:37.835
Kuluçka süresi ve semptomların [br]görülme süresi de

0:06:37.859,0:06:39.483
yaklaşık olarak beş gün.

0:06:39.483,0:06:42.715
Öyleyse düşün ki birçok insan, [br]semptomatik oldukları bu süre içinde

0:06:42.715,0:06:44.955
yalnızca hastalığı [br]başkalarına bulaştırıyorlar.

0:06:44.955,0:06:46.606
Kuluçka süresi ve biraz da

0:06:46.606,0:06:48.926
başka insanlara bulaştırma [br]gibi süreler de var.

0:06:48.926,0:06:52.292
Aslında gerçek şu ki bu değerler [br]birbirleriyle yakınlık gösteriyorlar.

0:06:52.292,0:06:54.472
Varsayalım ki bazı insanlar [br]ya başlangıcında

0:06:54.472,0:06:57.808
ya da daha açıkça semptomları göstermeden [br]önce bulaşıcı durumdalar.

0:06:58.397,0:07:01.881
CA: Öyleyse bu ortalama [br]olarak insanların başkalarına

0:07:01.905,0:07:04.293
daha bu hastalığın semptomlarını

0:07:04.293,0:07:06.910
göstermeden önce[br]bulaştırdıkları anlamına geliyor.

0:07:07.403,0:07:08.569
AK: Olanak dahilinde.

0:07:08.593,0:07:11.592
Açıkçası bunlar erken veriler [br]ancak bence makul sayıda insanın

0:07:11.592,0:07:13.902
erken ve açık semptomlar [br]gösterdiği ya da hatta

0:07:13.902,0:07:17.410
daha karakteristik olarak ateş [br]ve öksürük gibi semptomlar göstermediğini

0:07:17.410,0:07:19.421
fakat kendilerini iyi hissetmedikleri gibi

0:07:19.429,0:07:20.664
bir de bu süre zarfında

0:07:20.664,0:07:23.205
virüsü bulaştırdıkları şeklinde [br]güçlü kanıtlar var.

0:07:23.625,0:07:28.341
CA: Peki bu özellikler virüsü gripten [br]daha farklı hale mi getiriyor?

0:07:29.421,0:07:32.016
AK: Aslında bu bakımdan griple [br]benzer özellikleri var.

0:07:32.040,0:07:34.541
Pandemik gribin kontrolünün zor olmasının

0:07:34.541,0:07:37.103
ve bir tehdit gibi korkulmasının sebebi

0:07:37.103,0:07:40.738
insanların ciddi anlamda hastalanmadan [br]önce çok fazla bulaşıyor olması.

0:07:40.762,0:07:44.149
Bu da demek oluyor ki [br]vakalar belirleninceye kadar

0:07:44.173,0:07:47.251
aslında birçok insana halihazırda [br]bulaşmış anlamına geliyor.

0:07:47.251,0:07:49.546
CA: Evet, o zaman bu da [br]bu virüsün düzenbazlığı.

0:07:49.546,0:07:54.497
Peki neden bu virüsle ilgili bir şeyler [br]yapmak bu kadar zor?

0:07:54.521,0:07:56.387
Bizden hep bir adım önde

0:07:56.411,0:07:59.766
ve insanların nasıl hissettiklerine [br]veya ne yapıyor olduklarına

0:07:59.766,0:08:01.410
her zaman dikkatini veremezsin.

0:08:01.434,0:08:03.734
Yani demek istediğim,[br]bu arada bu nasıl oluyor?

0:08:03.734,0:08:05.323
Nasıl oluyor da bir insan

0:08:05.347,0:08:08.793
bir başkasına semptomlarını[br]göstermediği halde bulaştırabiliyor,

0:08:08.793,0:08:12.086
çünkü genellikle [br]damlacıkların havaya karıştığını

0:08:12.086,0:08:14.895
ve bir başkasının da [br]onu solumasıyla aldığını düşünürüz,

0:08:14.919,0:08:16.546
bu şekilde bulaşma oluyor.

0:08:16.570,0:08:20.760
Bulaşma semptomlarının [br]öncesinde aslında neler oluyor?

0:08:21.950,0:08:24.339
AK: Aslında bu virüsle gördüğümüz [br]bulaşma seviyesi

0:08:24.339,0:08:27.107
gerçekte gördüğümüz gibi değil, [br]örneğin kızamık hastalığı,

0:08:27.107,0:08:30.313
birisi hapşırdığında bir sürü virüs [br]salınıyor ve potansiyel olarak

0:08:30.313,0:08:32.439
duyarlı olanlar [br]bu virüse maruz kalabiliyor.

0:08:32.439,0:08:34.159
Potansiyel olarak,

0:08:34.183,0:08:36.746
biri hafif semptomlar göstermenin[br]başında olsa bile

0:08:36.746,0:08:37.834
küçük bir öksürük bile

0:08:37.834,0:08:39.720
virüsün dışarı çıkması için yeterli,

0:08:39.744,0:08:41.191
özellikle yakın toplanmalarda

0:08:41.191,0:08:42.481
yaptığımız şey,

0:08:42.505,0:08:44.520
mesela kalabalık gruplarla yemek yemek,

0:08:44.544,0:08:45.871
bu tür yerlerde olabiliyor,

0:08:45.895,0:08:47.784
bir dağ evi örneği vardı,

0:08:47.808,0:08:50.238
bu durumlarda bile,[br]hafif hasta olanlar olabilir

0:08:50.238,0:08:53.539
ama virüs ortaya çıkıp diğerlerini[br]kendine maruz bırakabiliyor,

0:08:53.539,0:08:55.907
çalışmalarımız sürüyor ancak [br]her zaman bulaşmaya

0:08:55.907,0:08:58.315
sebebiyet verecek kadar [br]yeterli virüs olabiliyor.

0:08:58.958,0:09:03.125
CA: İyi ama eğer birisi hafif de olsa [br]hastaysa semptomları göstermezler mi?

0:09:03.149,0:09:07.886
Peki insanlar daha bilmedikleri [br]halde ortada hasta olduklarına,

0:09:07.910,0:09:11.942
bir şeyler olduğuna dair [br]yeterli delil yok mu?

0:09:11.966,0:09:14.062
Bu hafta yayınlanan bir Alman gazetesinde

0:09:14.086,0:09:18.073
görülüyor ki daha başlangıçta bile

0:09:18.097,0:09:20.968
birisine yapılan boğaz kültür testinde

0:09:20.992,0:09:24.268
yüz binlerce virüsün

0:09:24.292,0:09:26.301
halihazırda çoğaldığı söyleniyor.

0:09:26.325,0:09:30.172
Şey gibi, mesela birisi normal [br]şekilde nefes alıp verdiğinde

0:09:30.196,0:09:32.316
bilmedikleri ve hatta insanlara

0:09:32.316,0:09:35.081
direkt olarak bulaşan [br]veya yüzeylere yerleşen

0:09:35.105,0:09:37.683
bu virüsler havaya karışıyor.

0:09:37.683,0:09:39.002
Böyle bir şey mümkün mü?

0:09:39.016,0:09:40.965
AK: Bence biz de bunun ne kadar

0:09:40.965,0:09:42.546
olduğunu saptamaya çalışıyoruz.

0:09:42.570,0:09:43.857
Senin de söylediğin gibi

0:09:43.857,0:09:46.482
semptom göstermeyen

0:09:46.506,0:09:48.450
fakat boğazlarında virüs olanlar var.

0:09:48.474,0:09:51.434
Hatta kesinlikle bunlar nefes [br]yoluyla dışarıya veriliyor

0:09:51.458,0:09:54.804
ancak gerçekten bulaşmanın oluşması [br]için bu biraz nadir bir durum mu

0:09:54.828,0:09:58.384
veya bu yolda daha fazla bulaşmanın [br]olduğunu mu görüyoruz?

0:09:58.408,0:10:00.649
Bu yüzden bu oldukça erken bir bilgi

0:10:00.649,0:10:02.326
ve bence bir yapbozun parçası gibi

0:10:02.326,0:10:05.934
ama elimizdeki delillerle birlikte diğer [br]bulaşıcı olaylarda bildiklerimizle

0:10:05.934,0:10:08.388
nereye yerleşeceğini bulmak [br]konusunda çalışıyoruz.

0:10:08.412,0:10:13.649
CA: Pekala, süre, bulaşıcılık[br]periyodunun süresidir.

0:10:13.673,0:10:18.291
Bize göre bu beş-altı gün,[br]böyle mi söylemiştin?

0:10:18.315,0:10:19.796
AK: Yaklaşık bir hafta,

0:10:19.796,0:10:23.026
özellikle insanlar bulaşıcı olduklarında[br]ne olduğuna göre değişiyor.

0:10:23.050,0:10:25.971
CA: Hatta bazı vakalar bile var ki

0:10:25.971,0:10:29.226
insanlar bu virüsü kaptıktan çok sonra[br]bile testleri pozitif çıkıyor.

0:10:29.384,0:10:32.531
Bu doğru olabilir ama o sıralarda[br]muhtemelen çok bulaşıcı değiller.

0:10:32.531,0:10:33.963
Bu doğru mudur,

0:10:33.963,0:10:35.781
AK: Sanırım bu bizim temel teorimiz,

0:10:35.781,0:10:38.162
bulaşmanın büyük çoğunluğu[br]başlarda gerçekleşiyor.

0:10:38.162,0:10:41.164
Hatta insanların açık açık [br]hastalanmaya başlayıp

0:10:41.164,0:10:43.969
davranışlarının değişiminden [br]tutun normal bir günde

0:10:43.969,0:10:45.508
oldukları hale kadar

0:10:45.508,0:10:48.650
birçok solunum enfeksiyonu[br]vakalarında bunu görüyoruz.

0:10:49.908,0:10:52.827
CA: Tekrardan, bu virüsün[br]süresini grip gibi başka vakalarla

0:10:52.851,0:10:54.042
karşılaştıracak olursak

0:10:54.066,0:10:55.534
grip bununla benzer mi?

0:10:55.558,0:10:57.608
Grip için verilen süre nedir?

0:10:58.414,0:11:01.463
AK: Gribin süresi,

0:11:01.487,0:11:04.776
insanların aktif olarak [br]bulaşıcı olduğu süreye göre daha kısa.

0:11:04.800,0:11:07.249
Yani grip için aslında bir vakadan

0:11:07.273,0:11:09.054
diğer vakaya dönüşü oldukça hızlı.

0:11:09.078,0:11:11.514
Bir insana bulaşması durumunda

0:11:11.538,0:11:13.995
potansiyel olarak üç gün gibi [br]bir durum söz konusu.

0:11:14.852,0:11:17.618
Ayrıca terazinin öbür ucunda olası [br]sürenin birkaç ay kadar

0:11:17.618,0:11:20.678
cinsel yolla bulaşan hastalıkların [br]olması gibi bir durum da var.

0:11:21.228,0:11:22.379
CA: Doğru.

0:11:22.403,0:11:26.958
Pekala, şu ana kadar bu virüs için[br]bildiklerimizin aksi bir şey yok.

0:11:26.982,0:11:29.791
Şimdi de olanaklara biraz bakalım.

0:11:29.815,0:11:30.973
Ne demek bu?

0:11:30.997,0:11:34.437
AK: Olanaklar bir insanın [br]bulaşıcı olduğu sürede

0:11:34.461,0:11:36.997
etkileşim halindeyken bulaşma için

0:11:36.997,0:11:38.733
ne kadar şansı olduğunun ölçümüdür.

0:11:38.733,0:11:41.058
Yani tipik bir sosyal davranış ölçümü.

0:11:41.646,0:11:45.014
Ortalama olarak insanlar [br]bulaşıcı oldukları sırada bu virüsün

0:11:45.038,0:11:48.529
yayılması olanağı için [br]kaç insanla sosyal bağlantı kurarlar?

0:11:48.553,0:11:53.696
CA: O zaman bu, gün içinde[br]kaç tane insana yakınlaştığın,

0:11:53.720,0:11:55.955
verilen gün içinde

0:11:55.955,0:11:58.063
onlara virüsü bulaştırdığın [br]durumu demektir.

0:11:58.087,0:12:00.990
Bu sayı da eğer insanlar normal,

0:12:01.014,0:12:03.711
yani şehir ortamında önlemler almıyorsa

0:12:03.711,0:12:07.155
yüzlere kadar çıkabilir sanırım?

0:12:07.179,0:12:08.751
AK: Bazı insanlar için.

0:12:08.775,0:12:11.734
Buna bakarak geçtiğimiz[br]yıllarda çalışmalar yaptık

0:12:11.758,0:12:13.642
ve fiziksel temas için ortalama olarak

0:12:13.642,0:12:15.452
günde yaklaşık beş insan demek.

0:12:15.476,0:12:16.873
Çoğu insan genelde

0:12:16.873,0:12:19.351
10, 15 insanla konuşacak [br]ve bağlantı halinde olacak

0:12:19.351,0:12:20.195
fakat açıkça

0:12:20.219,0:12:22.518
kültürler arasında fiziksel selamlaşmanın

0:12:22.542,0:12:25.101
farklı seviyelerini de görebiliriz.

0:12:25.125,0:12:27.910
CA: Tahminen, bu sayı

0:12:27.910,0:12:30.900
diğer virüslere göre farklı değil.

0:12:30.924,0:12:34.367
Yani bu yalnızca yaşadığımız[br]hayatın bir özelliği.

0:12:35.280,0:12:37.049
AK: Sanırım bu virüs için,

0:12:37.073,0:12:39.438
eğer bu tür etkileşimlerle [br]geçiyorsa ki grip

0:12:39.462,0:12:42.367
ve diğer [br]solunum enfeksiyonlarında da gördük

0:12:42.391,0:12:46.316
bu tarz yakınlaşmalar ve günlük [br]fiziksel etkileşimler bu virüsün

0:12:46.340,0:12:49.435
bulaşması konusunda oldukça önemli.

0:12:49.459,0:12:51.650
CA: Bir ihtimal ortada bir farklılık var.

0:12:51.674,0:12:56.400
Doğrusu şu ki eğer semptomsuz[br]enfeksiyonlu durumdaysanız belki de

0:12:56.424,0:12:59.790
bu aslında daha fazla [br]olanak olduğunu gösterir.

0:12:59.814,0:13:02.784
Deyim yerindeyse bu da [br]virüsün dehasının bir parçası,

0:13:02.808,0:13:06.609
virüs bir insanın içine girip [br]açığa çıkmadan orada kalabiliyor

0:13:06.633,0:13:09.486
ve insanlar hasta olduklarını [br]bilmeden başka insanlarla

0:13:09.486,0:13:11.777
etkileşim halinde olmaya, [br]işe gitmeye,

0:13:11.801,0:13:13.729
metroya binmeye devam ediyorlar.

0:13:13.753,0:13:14.916
AK: Kesinlikle.

0:13:14.940,0:13:16.293
Grip gibi bir durumda

0:13:16.317,0:13:20.276
insanlar hastalandıklarında açıkça[br]sosyal iletişimleri kopuyor.

0:13:20.300,0:13:23.283
Bu yüzden insanlar günlük hayatlarında

0:13:23.307,0:13:25.529
sürekli bir yerlere gittikleri için

0:13:25.529,0:13:28.712
böylesine bulaşıcı bir virüse [br]bulaşımı konusunda avantaj sağlıyor.

0:13:28.736,0:13:29.903
CA: Senin modellemende

0:13:29.927,0:13:34.755
bu virüs için verilen olanak sayısı[br]grip için verilenden fazla mi?

0:13:35.406,0:13:39.940
AK: Şu an için benzer[br]değerler kullanıyoruz,

0:13:39.964,0:13:43.023
örneğin farklı popülasyonlardaki

0:13:43.047,0:13:45.450
fiziksel temaslara bakmaya çalışıyoruz.

0:13:45.474,0:13:47.879
Ancak yaptığımız şey riski ölçmek.

0:13:47.903,0:13:50.212
Bu da bizi diğer öğeye, [br]Y terimine getiriyor.

0:13:50.236,0:13:52.474
Böylece her temas arasında

0:13:52.498,0:13:55.347
bir yayılma olayının[br]meydana gelme olasılığı nedir?

0:13:55.371,0:13:57.620
CA: Pekala, hadi diğer[br]sayıyla devam edelim,

0:13:57.644,0:14:00.299
Y terimi, yayılma olasılığı.

0:14:00.323,0:14:01.982
Bunu nasıl açıklıyorsun?

0:14:02.006,0:14:04.609
AK: Yani bu da belirli bir olasılık

0:14:04.633,0:14:07.212
veya belirli bir etkileşim durumunda

0:14:07.236,0:14:10.110
virüsün karşı tarafa geçeceğini ölçer.

0:14:10.134,0:14:13.120
Mesela birisiyle konuştuğun [br]sırada öksürmezsin,

0:14:13.144,0:14:16.573
hapşırmazsın veya herhangi bir

0:14:16.597,0:14:19.295
sebeple virüs aslında

0:14:19.319,0:14:20.969
diğer kişiye geçmez.

0:14:20.993,0:14:23.424
Bu virüs için daha önce de dediğim gibi

0:14:23.424,0:14:25.929
diyelim ki insanlar günde[br]10 kişiyle konuşuyorlar

0:14:25.953,0:14:28.810
ancak biz bu kişilerin 10 [br]kişiye bulaştırdığını görmüyoruz.

0:14:28.834,0:14:31.254
Bu yüzden tüm bu olasılıklar aslında

0:14:31.278,0:14:33.710
virüsün karşı tarafa [br]geçmediğini gösteriyor.

0:14:34.540,0:14:38.921
CA: Fakat insanlar bu virüsün[br]oldukça bulaşıcı olduğunu söylüyorlar.

0:14:38.945,0:14:42.452
Yine griple karşılaştırdığımızda

0:14:42.476,0:14:44.407
bu virüsün yayılma olasılığı kaçtır?

0:14:44.858,0:14:48.617
AK: Bu yakın görüşmelere [br]bakarak bazı analizler yaptık.

0:14:48.641,0:14:51.061
Yaklaşık olarak 10 farklı [br]vaka incelemesi yaptık

0:14:51.085,0:14:54.889
ve bu yakın görüşmelerin üçte birinin

0:14:54.889,0:14:57.198
sonradan bu erken dönemlerinde [br]farkında olmadan

0:14:57.198,0:14:59.145
virüs kaptığını anladık.

0:14:59.169,0:15:01.440
Mesela büyük yemek [br]davetleri gibi durumlarda

0:15:01.464,0:15:05.177
her bir insanın [br]virüse maruz kalma olasılığı

0:15:05.201,0:15:06.558
üçte bir oranda.

0:15:06.582,0:15:10.189
Bu durum aile içinde[br]ve yakın durumlarda bile olsa

0:15:10.213,0:15:12.323
mevsimsel grip için biraz daha düşüktür,

0:15:12.347,0:15:14.482
bu değerler çok da yüksek değildir.

0:15:14.506,0:15:18.366
SARS gibi bir virüs için bile, [br]etkileşim başına risk sayısı

0:15:18.390,0:15:24.410
korona virüsü için [br]görülen sayıdan daha düşüktü.

0:15:24.490,0:15:25.934
Sezgisel olarak anlamlı olan,

0:15:25.958,0:15:28.394
eğer bu şey çok kolay yayılıyorsa [br]etkileşim başına

0:15:28.394,0:15:30.096
ortada daha yüksek bir risk olmalı.

0:15:30.120,0:15:31.270
CA: Hım.

0:15:32.350,0:15:35.904
Peki, dördüncü numaraya gelelim,

0:15:35.928,0:15:38.482
D, duyarlılık.

0:15:39.873,0:15:40.945
Nedir duyarlılık?

0:15:40.945,0:15:45.591
AK: Bu da nüfustaki duyarlılık[br]oranının bir ölçüsüdür.

0:15:45.615,0:15:48.170
Düşün ki biriyle etkileşim halindesin,

0:15:48.194,0:15:50.381
virüs karşı tarafa geçiyor, [br]onlara bulaşıyor,

0:15:50.405,0:15:52.350
fakat bazı insanlar aşılanmış

0:15:52.374,0:15:54.175
veya bir çeşit bağışıklıkları var

0:15:54.199,0:15:55.992
ve bu virüs onları etkilemiyor

0:15:56.016,0:15:57.776
fakat başkalarını etkileyebiliyorlar.

0:15:57.800,0:16:01.291
Bu yüzden bizler, kendilerini vakaya [br]çevirmeyecek insanların

0:16:01.315,0:16:04.382
potansiyel orantıları için açıklamada [br]bulunmak zorundayız.

0:16:06.371,0:16:11.701
CA: Açıkçası, bu korona virüsü [br]için ortada bir aşı olmadığı gibi

0:16:11.725,0:16:16.312
bildiğimiz kadarıyla bu virüse [br]bağışıklığı olan kimse de yok.

0:16:16.336,0:16:20.360
Yani diyorsun ki duyarlılık sayısı [br]bayağı yüksek,

0:16:20.384,0:16:22.097
problemin bir kısmı bu mu?

0:16:22.121,0:16:23.728
AK: Evet, bence bunun ispatı şu:

0:16:23.752,0:16:26.577
bu virüs, nüfusları ve hatta Çin gibi

0:16:26.601,0:16:28.781
bulaşmanın fazla ama [br]kontrol önlemlerinin de

0:16:28.781,0:16:31.647
oldukça sıkı olduğu alanları tamamen[br]duyarlı hale getirecek,

0:16:31.647,0:16:33.268
fakat ocak ayının sonlarına kadar

0:16:33.292,0:16:35.339
öngördüğümüz kontrol önlemleri var,

0:16:35.363,0:16:38.115
Wuhan’ın neredeyse %95’i hala duyarlı.

0:16:38.139,0:16:39.816
O zaman bir sürü bulaşma görüldü

0:16:39.840,0:16:43.056
ancak bu bulaşmayı etkileyen

0:16:43.080,0:16:46.096
SOYD bileşenlerinden hiçbiri alınmadı.

0:16:47.359,0:16:49.371
CA: Öyleyse işin matematiği şöyle

0:16:49.395,0:16:55.219
ki böylesi stresli bir durumun arasında [br]bile içimdeki inek öğrencinin

0:16:55.243,0:16:58.387
matematiğin bu güzelliğini [br]sevdiğini açıkça itiraf edebilirim,

0:16:58.411,0:17:00.822
çünkü ben bu şekilde hiç düşünmemiştim,

0:17:00.846,0:17:03.546
bildiğimiz bu numaraları birlikte çarpıp

0:17:03.570,0:17:05.229
çoğalma sayısını buluyorsun.

0:17:05.229,0:17:06.394
Doğru mu?

0:17:06.394,0:17:07.484
AK: Kesinlikle, evet,

0:17:07.484,0:17:10.133
bu numaraları birlikte [br]çarpınca sana ortalama olarak

0:17:10.133,0:17:12.748
virüsün sayısını verirken bir [br]anlamda bulaşma sırasında

0:17:12.748,0:17:14.565
enfeksiyonun olduğu yolu buluyorsunuz.

0:17:14.565,0:17:17.781
CA: Tüm mantığı yalnızca bu yani.

0:17:17.805,0:17:20.567
Bulaşıcı olduğunuz süredeki [br]günlerin sayısı,

0:17:20.591,0:17:23.342
bu günler içinde ortalama olarak [br]görüştüğünüz

0:17:23.342,0:17:26.058
ve virüs bulaştırma şansınızın[br]olduğu insanların sayısı.

0:17:27.188,0:17:32.180
Sonra bunu yayılma olasılığıyla[br]çarpıyorsunuz,

0:17:32.204,0:17:34.880
virüs o insanlara geçiyor

0:17:34.904,0:17:36.752
ve geçme dediğimiz şey de budur.

0:17:36.776,0:17:38.863
Daha sonra duyarlılık sayısı.

0:17:38.887,0:17:41.948
Bu arada, duyarlılık olasılığı için

0:17:41.972,0:17:43.312
ne düşünüyorsun?

0:17:43.796,0:17:47.050
AK: Bence yayılma bakımından

0:17:47.074,0:17:49.110
neredeyse yüzde 100.

0:17:50.133,0:17:52.798
CA: Pekala, bu numaraları birlikte çarptık

0:17:52.798,0:17:57.454
ve şu anda görünüşe göre [br]senin de dediğin gibi

0:17:57.478,0:18:02.228
oldukça hızlı büyüdüğünden dolayı [br]iki veya üç gibi bir sayı bu virüs için

0:18:02.530,0:18:04.663
oldukça makul bir sayı.

0:18:05.141,0:18:06.308
AK: Kesinlikle.

0:18:06.332,0:18:08.616
Böylesi kontrol altına [br]alınamayan salgınlarda

0:18:08.616,0:18:10.488
oldukça hızlı büyümenin görüldüğü

0:18:10.522,0:18:12.533
bir kaç ülke görüyoruz.

0:18:13.804,0:18:18.638
CA: Peki bu iki veya üç sayısı gribe[br]göre ne durumda?

0:18:18.662,0:18:22.217
Sanırım kış aylarında [br]mevsimsel gripler var

0:18:22.241,0:18:23.942
ve bulaşıcı oluyorlar,

0:18:23.966,0:18:28.244
bunun haricinde yıl içerisinde [br]çoğalma sayısı olarak bu sayı

0:18:28.268,0:18:30.403
birin altına düşüyor, değil mi?

0:18:30.427,0:18:33.093
Ancak mevsimsel grip zamanı boyunca[br]bu sayı ne durumda?

0:18:33.831,0:18:36.045
AK: Grip sezonu başladığı zamanların

0:18:36.069,0:18:37.596
ilk başlarında tahminimizce

0:18:37.620,0:18:41.340
neredeyse 1.2, 1.4 gibi bir durumda.

0:18:41.760,0:18:43.706
Bu yüzden nüfustaki aşılanmalardan

0:18:43.730,0:18:47.735
ve diğer şeylerden gelen [br]bağışıklığı da hesaba katarsak

0:18:47.759,0:18:48.949
o kadar bulaşıcı değil.

0:18:48.973,0:18:51.104
Yine de birin üstündeyken bulaşabilir

0:18:51.104,0:18:54.369
ancak korona virüs gibi böylesine[br]hızlı bir şekilde hareket etmiyor.

0:18:55.020,0:18:58.268
CA: Pekala, şu iki elemente[br]geri dönmek istiyorum:

0:18:58.292,0:19:00.856
spesifik olanak ve bulaşma olasılığı

0:19:00.880,0:19:04.833
çünkü görünüşe göre bunların[br]enfeksiyon oranı konusunda

0:19:04.833,0:19:07.387
bir şeyler yapabilmeleri gibi bir [br]şans var ortada.

0:19:07.411,0:19:08.561
Bunlara geçmeden önce

0:19:08.585,0:19:10.927
bir başka sayı olan

0:19:10.951,0:19:13.910
ölüm oranından biraz bahsedelim.

0:19:13.934,0:19:15.609
Öncelikle, lütfen bize de açıkla,

0:19:15.633,0:19:17.920
sanıyorum ki ortada insanların kafasını

0:19:17.920,0:19:20.442
karıştıran iki farklı [br]ölüm oranı versiyonu var,

0:19:20.466,0:19:22.466
Bunları açıklayabilir misin?

0:19:22.490,0:19:26.584
AK: Tabii, birincisi bizim genellikle [br]vaka ölüm oranı olarak konuştuğumuz

0:19:26.608,0:19:29.652
ve bu semptomların [br]ortaya çıktığı vakaların

0:19:29.652,0:19:33.559
ne kadarının ölümcül olacağının oranıdır.

0:19:34.177,0:19:36.603
Bir de bazen söylediğimiz [br]enfeksiyon ölüm oranı var

0:19:36.603,0:19:38.363
ki bir anlamda semptom gözetmeksizin

0:19:38.363,0:19:39.973
herkesin bulaşıcı durumda olduğu

0:19:39.973,0:19:43.697
ve bunlardan kaçının [br]ölümcül olduğunun oranıdır.

0:19:43.760,0:19:46.540
Ancak ortalarda dolaşan bu[br]sayıların büyük bir çoğunluğu

0:19:46.540,0:19:49.032
bazen VÖO olarak da bilinen [br]vaka ölüm oranıdır.

0:19:49.963,0:19:54.032
CA: Peki, bu virüs için ölüm oranı nedir

0:19:54.056,0:19:57.264
ve tekrardan soruyorum, diğer[br]patojenlerle nasıl karşılaştırılır?

0:19:57.668,0:20:00.482
AK: Ortalarda dönüp dolaşan[br]birkaç sayı var.

0:20:00.506,0:20:03.439
Yaşanılan zorluklardan biri genelde

0:20:03.439,0:20:06.688
semptomatik insanların [br]belirtilmiyor oluşu.

0:20:06.712,0:20:07.995
Ayrıca bir gecikme de var.

0:20:07.995,0:20:09.236
Düşün ki 100 tane insan

0:20:09.260,0:20:11.815
korona virüs şüphesiyle hastaneye gidiyor

0:20:11.839,0:20:13.307
ve hiç biri henüz ölmedi

0:20:13.331,0:20:15.680
bu durum ölüm oranının[br]sıfır olduğunu göstermez

0:20:15.704,0:20:18.569
çünkü bu insanlara ne olacağını[br]bekleyip görmen gerekecek.

0:20:18.593,0:20:21.482
Bu yüzden bu açıklanmayan insanları

0:20:21.482,0:20:24.755
ve gecikmeleri düzelttiğinde [br]en iyi tahminle vaka ölümü yaklaşık %1.

0:20:24.755,0:20:26.729
O zaman ortalama olarak semptomları olan

0:20:26.753,0:20:28.133
%1 kadar insan

0:20:28.157,0:20:29.403
sonunda ölüyor.

0:20:29.427,0:20:32.282
Ayrıca bu mevsimsel gribe göre [br]10 kat daha kötü.

0:20:33.514,0:20:37.174
CA: Evet, mevsimsel gripten [br]ölen insan sayısı göz önüne alındığında

0:20:37.198,0:20:40.351
gerçekten korkutucu.

0:20:40.375,0:20:44.164
Bu yüzden Dünya Sağlık Örgütü

0:20:44.164,0:20:47.608
öncelerde yüzde 3.4 gibi[br]biraz yüksek bir rakam verdiğinde

0:20:47.632,0:20:50.331
bayağı eleştirildi.

0:20:50.355,0:20:54.102
Bunun neden yanıltıcı olduğu, [br]bunu nasıl düşünmek gerektiğini

0:20:54.126,0:20:57.173
ve bunu nasıl belirlemek gerektiğini [br]açıklar mısın?

0:20:57.197,0:21:00.300
AK: İnsanların bu ham sayılara bakıp

0:21:00.324,0:21:02.978
"Bu zamana kadar kaç tane ölü, [br]kaç tane vaka var"

0:21:02.978,0:21:04.787
demeleri inanılmaz derecede yaygın,

0:21:04.787,0:21:08.141
orana da bakıyorlar ve birkaç hafta önce[br]bu sayı yüzde 2 değer kazandı.

0:21:08.165,0:21:10.791
Ancak bu gecikme etkisini [br]düşünecek olursanız,

0:21:10.815,0:21:13.061
o zaman bütün vakaları durdursanız bile

0:21:13.085,0:21:15.918
yine de zamanla bu ölümcül sonuçlar [br]ortaya cıkacak

0:21:15.942,0:21:18.112
ve bu yüzden bu sayı [br]da aynı düzeye gelecek.

0:21:18.112,0:21:21.617
Bu olay gripten ebolaya her [br]epidemide ortaya çıktı

0:21:21.641,0:21:23.228
ve bunu tekrar tekrar görüyoruz.

0:21:23.252,0:21:26.502
Hatta ben bir kaç kişiye [br]bu sayının yükselişe geçeceğini söyledim

0:21:26.502,0:21:28.536
çünkü Çin'deki vakalar yavaşladığı için

0:21:28.560,0:21:30.734
bu sayı yükseliyormuş [br]gibi görünecek ki bu da

0:21:30.734,0:21:32.718
istatistiksel olarak garip bir olay.

0:21:32.718,0:21:35.131
Bu değişimin arkasında [br]gerçekten de hiçbir şey yok

0:21:35.155,0:21:37.638
yani bir mutasyon veya [br]herhangi bir şey yok.

0:21:38.972,0:21:41.988
CA: Eğer yanılmıyorsam[br]ortada iki tane etki var.

0:21:41.988,0:21:45.460
Birincisi halihazırda [br]olan ölü sayıları yükselecek

0:21:45.460,0:21:50.988
ve bu da 3.4'ü fazlasıyla geçebilir.

0:21:51.658,0:21:54.412
Fakat o zaman bunu,

0:21:54.412,0:21:57.063
oldukça fazla sayıda vakanın [br]kötü test yapımı sebebiyle

0:21:57.063,0:21:59.579
saptanamamış olduğu [br]gerçeğiyle dengelemelisiniz

0:21:59.603,0:22:02.025
çünkü büyük ihtimalle

0:22:02.049,0:22:04.589
çok fazla sayıda

0:22:04.613,0:22:07.336
erken vaka sayıları yansıttılar.

0:22:07.336,0:22:08.711
Olay bu mu?

0:22:08.711,0:22:09.815
AK: Kesinlikle.

0:22:09.815,0:22:11.817
Yani bir şey sayıyı yukarıya çıkarıyorken

0:22:11.817,0:22:13.024
diğeri aşağıya indiriyor.

0:22:13.024,0:22:14.777
Bu tarz erken değerler üzerinde,

0:22:14.777,0:22:17.620
eğer ki yalnızca gecikmeyi ayarlayıp

0:22:17.620,0:22:19.913
bildirilmemiş vakaları düşünmezseniz

0:22:19.913,0:22:22.873
gerçekten fazlasıyla korkunç sayılar [br]elde etmeye başlarsınız.

0:22:22.897,0:22:24.882
Potansiyel olarak yüzde 20, 30'a çıkarsın

0:22:24.906,0:22:26.530
ki bu da bizim bu virüs için

0:22:26.530,0:22:28.771
bildiklerimizle aynı hizada değil.

0:22:29.542,0:22:30.874
CA: Pekala.

0:22:31.621,0:22:33.231
Şu an elimizde daha çok veri var.

0:22:33.231,0:22:37.065
Senin bakış açından, [br]başlangıç safhalarında

0:22:37.065,0:22:43.715
ölüm oranı yaklaşık yüzde 2 [br]gibi bir sayı mı?

0:22:44.330,0:22:45.481
AK: Bana kalırsa

0:22:45.505,0:22:48.806
yüzde 0.5 ve 2 gibi[br]bir sayı aralığı koyabiliriz

0:22:48.830,0:22:51.644
ve bu farklı veri setlerinin[br]sayısı üzerinedir.

0:22:51.668,0:22:53.668
Bu da semptomatik olan insanlar için.

0:22:53.692,0:22:56.496
Bence ortalama olarak yüzde 1 [br]çalışmak için ideal bir sayı.

0:22:56.760,0:22:58.301
CA: Tamam, yüzde 1,

0:22:58.325,0:23:01.370
grip genellikle yüzde 1 [br]olarak ifade ediliyor

0:23:01.394,0:23:06.513
öyleyse bu gripten yüzde[br]beş veya on daha tehlikeli.

0:23:06.537,0:23:09.126
Hatta bu tehlikenin yaş grupları arasında

0:23:09.126,0:23:11.395
simetrik olmadığı da çok iyi biliniyor.

0:23:11.419,0:23:14.466
Öncelikle yaşlıları etkiliyor.

0:23:14.490,0:23:16.815
AK: Evet, ortalama yüzde[br]bir olduğunu gördük,

0:23:16.839,0:23:19.458
ancak 60'lı, 70'li yaşlara baktığın zaman

0:23:19.482,0:23:21.323
bu sayı hızla yükselmeye başlıyor.

0:23:21.347,0:23:24.109
Yani yaşlı insan gruplarını[br]tahmin etmeye çalışıyoruz ki

0:23:24.133,0:23:28.879
nereden baksan yüzde beş, [br]belki yüzde on ölüm oranı demek.

0:23:29.243,0:23:31.013
Hatta bunun da üzerine

0:23:31.037,0:23:33.656
daha şiddetli ve hastanede[br]bakıma ihtiyacı olan

0:23:33.680,0:23:35.950
kişileri de eklemek lazım.

0:23:35.974,0:23:38.853
Kesinlikle bu riskler yaşlı gruplarda[br]oldukça geniş oluyor.

0:23:41.193,0:23:43.296
CA: Adam, bizim için bu sayıları toplasan.

0:23:43.320,0:23:44.470
Senin modelinde,

0:23:44.494,0:23:49.407
eğer 2 veya 3 çoğalma sayısı

0:23:49.431,0:23:53.548
ve yüzde 0,5 ile 1 arası ölüm oranını

0:23:53.572,0:23:56.062
toplayıp simulasyonu başlatırsan

0:23:56.086,0:23:57.620
nasıl görünecek?

0:23:58.699,0:24:01.517
AK: Eğer kontrol edilemeyen [br]bulaşma ile birlikte

0:24:01.541,0:24:03.900
yüzde 2 veya 3 çoğalma sayısı varsa

0:24:03.900,0:24:05.783
ve bunun için hiçbir şey yapmıyorsan,

0:24:05.807,0:24:07.480
bu salgının bitmesinin tek yolu

0:24:07.504,0:24:11.289
yeteri kadar insanın buna bağışıklık[br]oluşturmasıdır ki o zaman da

0:24:11.313,0:24:15.400
kendi kendine sona erecektir.

0:24:15.424,0:24:16.587
Bu gibi bir durumda da

0:24:16.611,0:24:19.861
nüfusun büyük bir çoğunluğuna[br]bulaşması beklenir.

0:24:19.885,0:24:21.449
Örneğin diğer kapsama girmeyen

0:24:21.473,0:24:24.019
salgınlarda gördüğümüz şey temelde bütün

0:24:24.043,0:24:26.355
popülasyonu yakıp [br]geçmesi ki çok fazla sayıda

0:24:26.379,0:24:27.856
bulaşan insan, ölüm oranı

0:24:27.880,0:24:30.869
ve hastanede tedavi [br]oranına sebebiyet verir.

0:24:30.893,0:24:35.022
Eğer bunlar olursa oldukça [br]ciddi hasarlar meydana getirebilir.

0:24:35.046,0:24:37.252
Ülke bazında kesinlikle [br]görüyoruz ki İtalya,

0:24:37.276,0:24:39.133
erken bulaşmanın saptanamaması,

0:24:39.157,0:24:41.088
hızlı büyüme

0:24:41.088,0:24:44.009
ve sağlık sisteminin [br]bir anda yenilmesi sebebiyle

0:24:44.009,0:24:47.260
şu an iyi bir örnek konumunda.

0:24:47.284,0:24:50.895
Bence bu virüsün en kötü yanı bulaşma

0:24:50.919,0:24:55.002
ve semptomlar arasında gecikme olması

0:24:55.026,0:24:57.279
ve insanları [br]sağlık sistemine yönlendirmesidir,

0:24:57.303,0:24:59.145
sağlık sisteminiz yenilse dahi

0:24:59.169,0:25:00.382
o günde bile,

0:25:00.406,0:25:02.430
tamamen bulaştırmayı durdursanız bile

0:25:02.454,0:25:05.328
çoktan maruz kalmış insanlar olacak,

0:25:05.352,0:25:07.720
vakalar ve daha şiddetli olanlar

0:25:07.720,0:25:10.180
bir kaç hafta boyunca[br]görülmeye devam edecektir.

0:25:10.204,0:25:13.149
Bu tamamen nüfusumuzun [br]sisteminden gelen bulaşmanın yığılması

0:25:13.173,0:25:16.144
ve bir yük oluşturması durumudur.

0:25:17.497,0:25:19.561
CA: O zaman anahtar bir sayı var

0:25:19.585,0:25:24.098
ve bu toplam vaka sayısı,

0:25:24.122,0:25:27.791
bir ülkenin sağlık sisteminin[br]bu vaka sayısını

0:25:27.815,0:25:30.219
işleme kapasitesiyle karşılaştırılmasıdır.

0:25:30.846,0:25:33.014
Muhtemelen bu konu,

0:25:33.038,0:25:34.235
ölüm oranı,

0:25:34.259,0:25:36.817
hastalıklarla gelen insanlar ve bunlara

0:25:36.817,0:25:40.410
yanıt verebilen bir sağlık sistemi ile[br]yenilmiş arasında büyük bir farktır.

0:25:40.434,0:25:43.363
Bu noktada ölüm oranı çok farklı olur.

0:25:43.387,0:25:46.255
AK: Birisi yoğun bakım [br]ünitesinde yatağa ihtiyaç duyuyorsa

0:25:46.255,0:25:48.300
bunu temin etmek için birkaç hafta gerekir

0:25:48.300,0:25:49.255
ve bununla birlikte

0:25:49.255,0:25:52.139
sistemden vakalar gelmeye[br]devam ettiği için çabucak zorlaşır.

0:25:52.139,0:25:54.942
CA: Bu yüzden önleme ve azaltma arasındaki

0:25:54.966,0:25:56.529
farkı konuşuyoruz.

0:25:56.553,0:25:59.895
Bunlar çokça duyduğumuz[br]birbirinden farklı terimler.

0:25:59.919,0:26:06.110
Virüsün erken dönemlerinde[br]devlet önlemeye odaklandı.

0:26:06.134,0:26:07.737
Bu ne demektir?

0:26:07.761,0:26:11.467
AK: Sınırlama, çabalarınızı vakalar [br]ve onların temasları üzerinde

0:26:11.467,0:26:13.761
çok fazla kontrole [br]odaklayabileceğiniz fikridir.

0:26:13.761,0:26:16.467
Büyük bir nüfusta bozulmaya[br]sebep olmuyorsun,

0:26:16.491,0:26:19.167
sadece bir vaka var[br]ve onları izole ediyorsun,

0:26:19.191,0:26:21.459
kimlerle iletişime geçtiklerini[br]buluyorsun,

0:26:21.483,0:26:24.550
maruz kalmış olabilenleri bulmak için [br]insanları araştırıyorsun,

0:26:24.574,0:26:26.537
belki karantina altına alıp

0:26:26.561,0:26:30.133
başka yayılma olmaması için [br]emin oluyorsun.

0:26:30.157,0:26:32.934
Bu yüzden oldukça odaklanılmış[br]ve hedeflenilmiş bir yöntem

0:26:32.934,0:26:35.304
ve SARS için son derece etkili oldu.

0:26:35.982,0:26:37.823
Ancak bence bu virüs için

0:26:37.847,0:26:41.397
bazı vakalar gözden[br]kaçacağı veya saptanamayacağı için

0:26:41.421,0:26:44.627
büyük çoğunluktaki risk altında[br]olan insanları bulmamız lazım.

0:26:44.651,0:26:46.153
Olur da bir kaçı elden kaçarsa

0:26:46.177,0:26:48.356
büyük ihtimalle bir[br]salgınla karşılaşacaksın.

0:26:48.380,0:26:49.749
CA: Peki hiç bu stratejiyi

0:26:49.773,0:26:52.979
işleme almaya başlamış [br]ve etkili olarak virüsü

0:26:52.979,0:26:55.188
kontrol altına alabilmiş ülkeler var mı?

0:26:55.212,0:27:00.330
AK: Singapur geçtiğimiz altı[br]haftadır olağanüstü bir iş başarıyor.

0:27:00.744,0:27:02.727
Bazı geniş tedbirlerin yanı sıra

0:27:02.727,0:27:04.927
temas halinde olan insanları [br]izleme konusunda

0:27:04.927,0:27:07.482
inanılmaz derecede sıkı çalışıyorlar.

0:27:08.117,0:27:09.859
CCTV kameralardan bakma,

0:27:09.859,0:27:12.869
taksileri kontrol edip [br]kimin virüs kapmış olabileceğini bulma,

0:27:12.869,0:27:14.201
kimler risk altında vs. gibi

0:27:14.201,0:27:15.450
derin takipler yapıyorlar.

0:27:15.474,0:27:18.656
Yaklaşık altı haftadır[br]yayılmayı engelliyorlar.

0:27:19.355,0:27:20.529
CA: Gerçekten muhteşem.

0:27:20.553,0:27:22.974
Öyleyse birisi ülkeye geldi,

0:27:22.998,0:27:24.553
test sonucu pozitif çıktı --

0:27:24.577,0:27:27.133
işe gidiyorlar, büyük bir takım [br]halinde çalışıyorlar

0:27:27.157,0:27:29.268
ve deyim yerindeyse

0:27:29.292,0:27:30.733
her şeyin izini sürüyorlar.

0:27:30.733,0:27:33.171
"Ah, hangi taksiye bindiğinizi[br]hatırlamıyor musunuz?

0:27:33.171,0:27:34.664
Biz sizin için buluruz."

0:27:34.688,0:27:36.926
Muhtemelen, taksi şoförünü [br]buldukları zaman

0:27:36.950,0:27:40.034
taksiye başka kimlerin bindiğini[br]de bulmak zorundalar.

0:27:40.034,0:27:43.967
AK: Öyleyse risk içinde olan yakın temas[br]halindeki herkesi bulmaya odaklanıp

0:27:43.967,0:27:47.327
gözden kaçırdıkları kişi sayısını[br]en aza indirmeye çalışıyorlar.

0:27:47.925,0:27:51.680
CA: Ancak Singapur'da bile,[br]eğer yanlış bilmiyorsam

0:27:51.704,0:27:53.824
sayılar sıfıra yaklaşmaya başladı,

0:27:53.824,0:27:56.426
ama son dönemlerde tekrardan[br]biraz yükselmeye başladı.

0:27:56.426,0:27:58.435
Önlemeyi devam ettirip[br]ettiremeyecekleri

0:27:58.459,0:28:01.617
henüz tam kesin değil.

0:28:01.641,0:28:02.801
AK: Kesinlikle.

0:28:02.825,0:28:05.029
Çoğalma sayısı hakkında konuşursak şayet

0:28:05.053,0:28:07.443
bir gibi önemli değere sahip olan sayının

0:28:07.467,0:28:09.402
0.8, 0.9 gibi sayılara düştüğünü gördük.

0:28:10.201,0:28:11.548
Bir veya iki hafta önce

0:28:11.548,0:28:14.876
biraz yükselişe geçtiği ve daha fazla[br]vakanın ortaya çıktığı görüldü.

0:28:14.876,0:28:17.632
Sanırım büyük bir çoğunluğu [br]kontrol altında tutulsa bile

0:28:17.632,0:28:19.784
Dünya şu anda bir salgınla baş ediyor

0:28:19.784,0:28:22.181
ve sürekli [br]bir bulaşma ortaya çıktığı için

0:28:22.181,0:28:25.114
aşırı seviyede durdurma[br]çabaları gitgide

0:28:25.114,0:28:26.522
daha da zorlaşıyor.

0:28:26.546,0:28:32.349
(Müzik)

0:28:47.712,0:28:49.578
CA: Bu virüs durumunda,

0:28:49.602,0:28:51.798
dünyanın birçok ülkesinde

0:28:51.798,0:28:54.172
bu şeyin gerçekleştiğine dair [br]bir uyarı vardı.

0:28:54.196,0:28:58.380
Çin'den gelen haberler çabucak kötüleşti

0:28:58.404,0:29:01.118
ve insanların hazırlanmak için[br]zamanları oldu.

0:29:01.142,0:29:04.960
Yani demek istediğim, [br]böyle bir şeyin geldiği

0:29:04.960,0:29:07.805
görüldüğünde ideal olan [br]hazırlanma nasıl olmalı

0:29:07.805,0:29:11.046
ve yayılmaya başlamadan önce [br]başarılı bir şekilde sınırlamak için

0:29:11.046,0:29:12.807
yapılması gereken şeyler vardır.

0:29:13.291,0:29:16.386
AK: Bence şu söyleyeceğim[br]iki şey çok büyük bir fark yaratır.

0:29:16.386,0:29:20.767
Birincisi mümkün olduğunca[br]kapsamlı bir takip ve tespit yapmak.

0:29:20.791,0:29:23.140
Bazı erken önlemenin [br]ne kadar etkili olduğunu

0:29:23.140,0:29:25.529
gördüğümüz analizleri [br]modellemeyi bitirdik.

0:29:25.553,0:29:29.671
Muhtemelen yüzde 70 [br]veya 80 civarında insanın

0:29:29.695,0:29:32.799
temas halinde olabileceği durumunu gördük.

0:29:32.823,0:29:35.508
Ancak bu vakaların [br]geldiğini saptayamıyorsan

0:29:35.508,0:29:38.368
bunların temas halinde[br]bulunduklarını belirleyemiyorsan --

0:29:38.392,0:29:41.948
mesela erken odaklanmanın birçoğu[br]Çin'e seyahat geçmişi üzerineydi

0:29:41.972,0:29:44.669
ve daha sonra durumun[br]değiştiği ortaya çıktı,

0:29:44.693,0:29:47.852
ancak vakayı tanımlamak adına buna

0:29:47.876,0:29:52.075
güvenildiği için tanımla eşleşen[br]diğer pek çok diğer vaka test edilmedi

0:29:52.075,0:29:54.617
çünkü potansiyel olarak risk altında [br]görünmüyorlardı.

0:29:54.641,0:29:59.227
CA: Yani demek istediğim, [br]erken teşhis anahtar,

0:29:59.251,0:30:01.131
sanıyorum ki önemli bir erken önlem,

0:30:01.155,0:30:06.268
yeterli testlerinizin olmasından[br]ve ihtiyaç halinde kullanılmasından

0:30:06.292,0:30:07.990
emin olursunuz,

0:30:08.014,0:30:09.783
böylece müdahale edebilirsiniz,

0:30:09.807,0:30:13.720
bir vaka olur olmaz harekete[br]geçmeye hazır olun,

0:30:13.744,0:30:19.029
temas halinde olduklarını[br]bulmak için hızlı olmalısınız,

0:30:19.053,0:30:21.910
bu şekilde test edip[br]kontrol altına alabilirsiniz.

0:30:21.934,0:30:23.220
AK: Kesinlikle.

0:30:23.244,0:30:26.410
Benim mesleğimde negatif bir[br]testte değer olduğunu söylüyoruz

0:30:26.434,0:30:29.760
çünkü bir şey arıyorsunuz ancak [br]aradığınız şey orada değil.

0:30:29.784,0:30:33.283
Bence insanların test edilme[br]sayısının az olması

0:30:33.307,0:30:36.315
size enfeksiyonları gözden[br]kaçırmadığınız güvenini vermez,

0:30:36.339,0:30:39.308
oysa temaslarda gerçekten[br]kapsamlı bir takip yapıyorsanız,

0:30:39.332,0:30:41.316
Kore gibi çok sayıda insanı

0:30:41.340,0:30:42.901
test eden ülkeler görebiliriz.

0:30:42.901,0:30:44.393
Halen vakalar olmasına rağmen,

0:30:44.393,0:30:46.590
bu enfeksiyonların[br]nerede oldukları konusunda

0:30:46.590,0:30:49.241
bir fikirleri olmasında onlara[br]daha fazla güven veriyor.

0:30:49.265,0:30:51.963
CA: Sen şu anda Birleşik Krallık’tasın

0:30:51.987,0:30:54.767
ben ABD’deyim.

0:30:54.791,0:30:58.952
Birleşik Krallık’ın ve ABD’nin[br]kontrol altına alma olasılıkları

0:30:58.952,0:31:02.194
sence ne kadardır?

0:31:03.162,0:31:06.625
AK: Bence her iki durumda da[br]pek olası değil.

0:31:06.649,0:31:10.051
Bence Birleşik Krallık'ın[br]bazı ek önlemler alması gerekecek.

0:31:10.075,0:31:12.410
Sanırım bu gerçekleştiğinde

0:31:12.434,0:31:13.870
biraz mevcut duruma bağlı

0:31:13.870,0:31:16.123
ancak şu anda yaklaşık[br]30.000 kişiyi test ettik.

0:31:17.403,0:31:21.165
Açıkçası, ne kadar kapsamlı[br]bulaşma olduğuna dair

0:31:21.165,0:31:25.152
kanıtlar göz önüne alındığında,[br]ABD bu noktanın ötesine geçiyor olabilir

0:31:25.152,0:31:27.808
ve ne kadar enfeksiyon olduğu

0:31:27.832,0:31:30.103
ve bu test seviyesinin [br]net bilgileri olmadan,

0:31:30.127,0:31:33.516
ABD'de şu anda durumun[br]nasıl olduğunu görmek çok zor.

0:31:35.308,0:31:39.028
CA: Yani, kesinlikle bu konuda[br]çok politik olmak istemiyorum,

0:31:39.052,0:31:40.894
ama demek istediğim -

0:31:40.918,0:31:43.875
biraz önce İngiltere'nin[br]30.000 kişiyi test ettiğini söyledin -

0:31:43.875,0:31:45.964
ABD beş veya altı kat daha büyük

0:31:45.988,0:31:48.871
ve bence buradaki toplam[br]test sayısı beş ya da altı bin,

0:31:48.871,0:31:50.458
ya da birkaç gün önce öyleydi.

0:31:50.482,0:31:52.673
Bu sana tuhaf geliyor mu?

0:31:52.697,0:31:56.644
Açıkçası enfeksiyon hastalıkları hakkında[br]çok fazla bilgiye sahip

0:31:56.668,0:31:59.460
eğitimli bir ülkede bunun[br]nasıl olduğunu anlamıyorum.

0:32:00.173,0:32:01.340
AK: Öyle ve bence orada,

0:32:01.364,0:32:05.571
lojistik ve benzeri birçok faktör var

0:32:05.571,0:32:07.649
ama bunun bir tehdit olduğu

0:32:07.649,0:32:09.902
ve bunun geldiğine dair[br]bir uyarı dönemi vardı.

0:32:09.902,0:32:12.991
Bence ülkelerin, bu ilk aşamalarda[br]gerçekten mümkün olduğunca çok

0:32:12.991,0:32:16.697
tespit yapabilme kapasitesine sahip[br]olduklarından emin olmaları gerekiyor,

0:32:16.721,0:32:20.025
çünkü bu virüsü yakalayacağınız[br]ve kontrol altına almada

0:32:20.025,0:32:22.450
daha iyi bir şansınız olacağı dönemdir.

0:32:22.474,0:32:24.752
CA: Tamam, [br]eğer kontrol altına alamazsanız,

0:32:24.776,0:32:28.090
bir tür azaltma stratejisine[br]geçmek zorundasınız.

0:32:28.114,0:32:31.495
Peki o zaman neler oluyor?

0:32:31.519,0:32:34.574
Sanırım bunu iki SOYD faktörünüze,

0:32:34.598,0:32:38.419
fırsata ve yayılma olasılığına

0:32:38.443,0:32:40.973
geri getirmek istiyorum,

0:32:40.973,0:32:42.840
çünkü virüs neyse odur gibi görünüyor,

0:32:42.840,0:32:45.986
birinin potansiyel olarak ne zaman[br]enfeksiyonlu olduğu konusunda

0:32:45.986,0:32:47.888
pek bir şey yapamayız gibi görünüyor.

0:32:47.888,0:32:49.879
Duyarlılık tarafında,

0:32:49.903,0:32:52.505
aşı olana kadar pek bir şey yapamayız.

0:32:52.529,0:32:54.760
Biraz bundan bahsedebiliriz belki.

0:32:54.784,0:32:58.451
Ancak olanak ve yayılma[br]olasılığının ortasında

0:32:58.475,0:32:59.871
bir şeyler yapabiliriz.

0:32:59.895,0:33:03.418
Belki de bunlardan, neye benzediğinden

0:33:03.442,0:33:04.665
konuşmak ister misiniz,

0:33:04.689,0:33:09.273
bir azaltma stratejisini[br]nasıl oluşturursunuz?

0:33:09.297,0:33:11.623
Yani, her şeyden önce, fırsatı düşünerek,

0:33:11.647,0:33:13.781
yayılma fırsatlarının sayısını

0:33:13.805,0:33:15.072
nasıl azaltırsınız?

0:33:15.885,0:33:17.643
AK: Bence bu açıdan bakınca,

0:33:17.667,0:33:21.328
sosyal etkileşimlerimizdeki büyük[br]değişikliklerle ilgili olacak.

0:33:21.352,0:33:23.877
Eğer çoğalma sayısını yaklaşık

0:33:23.901,0:33:26.068
iki veya üç olarak düşünürseniz,

0:33:26.092,0:33:28.297
bu sayıyı bir değerin altına almak için

0:33:28.297,0:33:30.763
bu aktarımın bir yönünü bir veya altına,

0:33:30.787,0:33:33.652
üçte iki oranında azaltmanız gerekir.

0:33:34.017,0:33:35.747
Böylece,

0:33:35.771,0:33:38.128
virüsü yayabilecek fırsatlara[br]ihtiyaç duyulur,

0:33:38.152,0:33:40.101
bu nedenle ortalama olarak

0:33:40.125,0:33:41.989
popülasyondaki herkesin,

0:33:41.989,0:33:44.863
bu etkileşimleri kontrol altına[br]almak için potansiyel olarak

0:33:44.863,0:33:47.966
üçte iki oranında bu tür yakın[br]temasları azaltması gerekecektir.

0:33:47.990,0:33:50.704
Bu, evden çalışarak,[br]değişen yaşam tarzından,

0:33:50.728,0:33:52.735
kalabalık yerlere

0:33:52.759,0:33:56.102
ve yemeklerde nereye gittiğinizden[br]kaynaklanıyor olabilir.

0:33:56.653,0:33:59.490
Elbette okulların kapanması[br]gibi şeyler sadece bir nüfusun

0:33:59.514,0:34:01.577
sosyal karışımını azaltmaya çalışan

0:34:01.601,0:34:03.386
diğer önlemlerdir.

0:34:03.712,0:34:06.513
CA: Okulların kapanması[br]hakkında daha fazla konuşalım,

0:34:06.537,0:34:08.934
çünkü doğru hatırlıyorsam,

0:34:08.958,0:34:15.307
geçmişteki pandemilere kesinlikle anahtar[br]bir önlem olarak atıfta bulunulursa,

0:34:15.331,0:34:18.597
okullar bu tür insanlarla[br]bir araya gelmeyi temsil eder,

0:34:18.621,0:34:21.454
genellikle çocuklar -

0:34:21.478,0:34:24.275
kesinlikle grip ve soğuk algınlığı[br]söz konusu olduğunda -

0:34:24.275,0:34:25.425
taşıyıcılardır.

0:34:25.569,0:34:27.188
Ancak bu durumda,

0:34:27.212,0:34:31.093
çocuklar virüsten dolayı hastalanmıyor

0:34:31.117,0:34:33.958
veya en azından çok azı hastalanıyor.

0:34:34.371,0:34:39.301
Bulaştırıcı olup olamayacaklarını[br]biliyor muyuz?

0:34:39.325,0:34:41.896
İstenmeyen taşıyıcılar olabilirler.

0:34:41.920,0:34:45.342
Ya da aslında, okulların kapanmasının[br]diğerlerinde olduğu kadar

0:34:45.366,0:34:48.659
bu örnekte de önemli[br]olmayabileceğine dair kanıt var mı?

0:34:49.093,0:34:52.356
AK: İşte bu noktada [br]çocukların oynadığı rol çok önemli

0:34:52.363,0:34:54.680
ve o konuda hala iyi bir kanıt yok.

0:34:54.704,0:34:56.942
Vakaların temaslarını takiben,

0:34:56.966,0:34:59.617
şimdi çocukların enfekte[br]olduğuna dair kanıtlar var,

0:34:59.641,0:35:01.974
bu yüzden test ederken,[br]maruz kalıyorlar,

0:35:01.998,0:35:05.629
bir şekilde sadece enfeksiyonu[br]almıyor değiller,

0:35:05.653,0:35:09.117
ama dediğin gibi belirtileri[br]aynı şekilde göstermiyorlar.

0:35:09.141,0:35:11.445
Özellikle grip için,

0:35:11.469,0:35:14.201
okulların kapanmasının[br]etkilerine baktığımızda,

0:35:14.225,0:35:17.120
2009'da domuz gribi[br]sırasında bile İngiltere'de,

0:35:17.144,0:35:19.954
okullar tatil edildiğinde[br]salgında bir düşüş oldu,

0:35:19.978,0:35:21.883
salgın eğrisini görebiliyordunuz,

0:35:21.907,0:35:25.319
yazın düşer ve sonbaharda yükselir.

0:35:25.343,0:35:28.403
Ancak elbette, 2009'da yaşlı gruplarda [br]bağışıklık oluşmuştu.

0:35:28.427,0:35:31.537
Bu tür yayılma gençlere[br]daha fazla geçiş yaptı.

0:35:31.561,0:35:34.832
Bu gerçekten anlamaya[br]çalıştığımız bir şey.

0:35:34.856,0:35:37.703
Açıkçası, okulların kapanmasıyla[br]etkileşimleri azaltacaktır,

0:35:37.703,0:35:39.749
ancak daha sonra ikincil[br]sosyal etkiler var,

0:35:39.773,0:35:42.280
kalabalıkta gelecek olan[br]ikincil değişiklikler var,

0:35:42.280,0:35:45.373
belki de büyükler ve rolleri,[br]ebeveynlerin çalışması gerekiyorsa

0:35:45.373,0:35:47.913
alternatif bakıcılar açısından [br]değişiklikler var.

0:35:47.913,0:35:50.720
Bu yüzden bence dikkate alınması[br]gereken birçok şey var.

0:35:52.101,0:35:56.865
CA: Demek istediğim, gördüğünüz[br]tüm farklı kanıtlara dayanarak,

0:35:56.889,0:35:58.166
eğer size kalmışsa,

0:35:58.190,0:36:01.579
bu noktada çoğu ülkenin kapsamlı[br]bir önlem olarak okulların kapanmasına

0:36:01.603,0:36:05.878
ihtiyati tedbirler olarak[br]bakmasını tavsiye eder misiniz,

0:36:05.902,0:36:14.388
bunu iki, üç, dört, beş aylık yorucu[br]strateji olarak yapmaya değer mi?

0:36:14.528,0:36:16.163
Ne önerirsiniz?

0:36:16.187,0:36:17.959
AK: Sanırım riskin yaş dağılımı

0:36:17.959,0:36:20.684
ve yaşlı grupların ciddiyeti[br]göz önüne alındığında,

0:36:20.708,0:36:25.489
enfeksiyonu bu gruplara getiren[br]etkileşimleri azaltmamız gerek.

0:36:25.513,0:36:28.975
Sonra herkes arasında etkileşimleri[br]mümkün olduğunca azaltın.

0:36:28.999,0:36:30.602
Bence asıl önemli olan,

0:36:30.626,0:36:34.473
60 yaş ve üstü grupta hastalık[br]yükünün çok fazla olması,

0:36:34.497,0:36:37.990
sadece etkileşimden kaçınmaya çalışan

0:36:38.014,0:36:39.180
herkesle ilgili değil,

0:36:39.204,0:36:40.510
aynı zamanda bu gruplara

0:36:40.510,0:36:43.147
enfeksiyonları sürükleyecek[br]türden davranışlarla ilgili.

0:36:44.448,0:36:47.264
CA: Yani bu, yaşlı bir insanın evinde

0:36:47.288,0:36:50.464
veya bir konut tesisinde sevilen birini

0:36:50.488,0:36:55.454
ziyaret etmeden önce insanların[br]iki kez düşünmesi anlamına mı geliyor?

0:36:55.478,0:36:58.661
Bunun gibi, sadece buna[br]çok dikkat etmeliyiz,

0:36:58.661,0:37:01.795
tüm bu tesisler kimleri kabul ettikleri,[br]sıcaklıklarına bakmaları

0:37:01.795,0:37:03.200
ve semptomları

0:37:03.200,0:37:06.910
ya da bunun gibi şeyleri kontrol ettikleri[br]konusunda büyük özen göstermeli mi?

0:37:06.934,0:37:09.832
AK: Bence bunların kesinlikle[br]dikkate alınması gerekiyor.

0:37:09.856,0:37:11.948
Birleşik Krallık'ta, bu yaşlı gruplar için

0:37:11.948,0:37:13.863
enfeksiyon getirebilecek insanlarla

0:37:13.887,0:37:15.516
etkileşimleri deneyebildiğimiz

0:37:15.516,0:37:17.550
ve yapabildiğimiz kadar durdurmak için

0:37:17.550,0:37:18.582
bir potansiyel olarak

0:37:18.582,0:37:21.847
koza stratejisi olarak bilinen[br]stratejiye yönelik planlar yapıyoruz.

0:37:22.202,0:37:24.879
Nihayetinde, dediğin gibi,

0:37:24.903,0:37:27.371
yayılmanın diğer yönlerini[br]hedefleyemiyoruz,

0:37:27.395,0:37:30.331
bu sadece bu gruplarda[br]maruz kalma riskini azaltıyor

0:37:30.355,0:37:32.419
ve bu yüzden insanların bireysel olarak

0:37:32.419,0:37:36.321
risklerini azaltmalarını sağlamak için[br]yapabileceğiniz her şeyi düşünüyorum,

0:37:36.345,0:37:39.385
yaşlı ya da diğer[br]risk gruplarında olsalar da

0:37:39.409,0:37:40.561
bence çok önemli.

0:37:40.585,0:37:43.020
Genel düzeyde daha fazla

0:37:43.044,0:37:47.077
büyük ölçekli önlemler etkileşimleri[br]azaltmaya yardımcı olabilecek,

0:37:47.101,0:37:49.226
ancak bu azalmalar oluyorsa

0:37:49.226,0:37:51.389
ve ciddi hastalıklara yakalanmaları[br]konusunda

0:37:51.389,0:37:53.244
giden insanlar için riski azaltmıyorsa,

0:37:53.268,0:37:56.912
yine de bu gerçekten ciddi[br]psikolojik yükle getirecek.

0:37:58.107,0:38:02.621
CA: Yani, insanlar bu şeyleri düşünürken

0:38:02.621,0:38:04.901
bu çift lensi uygulamak zorunda mı?

0:38:04.925,0:38:07.292
Hayatınızla ilgili baktığımızda,

0:38:07.316,0:38:09.348
bu hastalığı yakalama riskiniz var.

0:38:09.657,0:38:12.839
Ancak, istemeden çok daha[br]fazla acı çekecek

0:38:12.863,0:38:15.897
birine kasıtsız olarak taşıyıcı olma[br]riskiniz de vardır.

0:38:15.921,0:38:19.569
Bu iki şeyin de şu anda[br]akılda tutulması gerekiyor.

0:38:19.593,0:38:22.388
AK: Evet ve bu sadece[br]kimin elini sıktığınla alakalı değil,

0:38:22.388,0:38:24.434
onun kimin elini sıktığı ile ilgili.

0:38:24.458,0:38:26.863
Sanırım bu ikinci derece[br]adımları düşünmeliyiz,

0:38:26.863,0:38:28.749
düşük riskiniz olduğunu

0:38:28.749,0:38:31.331
ve daha genç bir grupta[br]olduğunuzu düşünebilirsiniz,

0:38:31.355,0:38:33.820
ancak çoğu zaman bu hastalığın

0:38:33.820,0:38:37.053
daha fazla etkileyeceği birinden[br]bir adım ötede olabilirsiniz.

0:38:37.101,0:38:39.744
Bence gerçekten sosyal yönden[br]duyarlı olmalıyız

0:38:39.768,0:38:43.082
ve bunun davranış değişikliği açısından[br]oldukça etkileyici olabilir,

0:38:43.106,0:38:44.765
ancak potansiyel olarak

0:38:44.789,0:38:47.238
karşı karşıya olduğumuz[br]etkiyi azaltması gerekiyor.

0:38:48.556,0:38:51.135
CA: Yani fırsat sayısını,

0:38:51.159,0:38:53.805
sadece diğer insanlarla olan[br]fiziksel temaslarımızı

0:38:53.829,0:38:55.532
azaltarak düşürüyoruz.

0:38:55.556,0:38:58.810
Peki yayılım olasılık[br]sayısını tahmin ediyorum,

0:38:58.834,0:39:01.334
bunu nasıl azaltabiliriz?

0:39:01.358,0:39:03.562
Bu, nasıl etkileşim içinde[br]olduğumuzu etkiler.

0:39:03.562,0:39:05.002
El sıkışmasından bahsettiniz,

0:39:05.002,0:39:07.010
sanırım el sıkışmasına hayır diyeceksiniz.

0:39:07.010,0:39:08.910
AK: Evet, bu tür değişiklikler.

0:39:08.934,0:39:10.341
Bence bir diğeri, el yıkama

0:39:10.365,0:39:12.026
daha önce yaptığımız aktiviteleri

0:39:12.050,0:39:16.363
önceden yapıyor olabileceğimiz[br]şekilde yönetiyor,

0:39:16.387,0:39:20.601
ancak el yıkama, bir etkileşimden diğerine[br]enfeksiyon yayma olasılığını azaltır,

0:39:20.625,0:39:22.172
enfeksiyonu yayıyor olabiliriz,

0:39:22.196,0:39:23.947
bu yüzden bütün bu önlemlere rağmen,

0:39:23.947,0:39:26.338
bu risklere maruz kalıyor olsak bile,

0:39:26.362,0:39:29.655
herhangi bir yayılımın gerçekleşmemesi[br]için ek adımlar atıyoruz.

0:39:30.346,0:39:32.822
CA: Bence çoğu insan[br]bu şeyin yayıldığı yolu

0:39:32.846,0:39:34.886
tam olarak anlamıyor

0:39:34.910,0:39:38.886
veya net bir modeli yok.

0:39:38.910,0:39:40.879
Yani kesinlikle insanların öksüren

0:39:40.903,0:39:42.664
veya hapşırmış birinin

0:39:42.688,0:39:46.941
su damlacıklarını nefesle birlikte[br]almadığınızı anladığını düşünüyorsunuz.

0:39:46.965,0:39:49.117
O zaman nasıl yayılıyor?

0:39:49.141,0:39:51.403
Yüzeylere bulaşır. Nasıl?

0:39:51.427,0:39:54.586
Sadece hasta insanların [br]nefes vermeleriyle,

0:39:54.586,0:39:56.818
ağızlarına veya bunun gibi[br]bir şeye dokunmaları

0:39:56.818,0:39:59.110
ve sonra bir yüzeye dokunmaları[br]sonucu mu oluyor?

0:39:59.134,0:40:01.022
Peki aslında yüzeylerde nasıl duruyor?

0:40:01.046,0:40:03.164
AK: Bence çoğunun eline öksürmesi

0:40:03.164,0:40:05.497
ve bir yüzeye dokunması ile oluyor.

0:40:05.871,0:40:09.565
Ama bence asıl zorluk, yayılımın[br]nasıl gerçekleştiği ile ilgili

0:40:09.589,0:40:10.947
bu soruların çözülmesidir.

0:40:10.971,0:40:12.789
Evinizde yayılım olabilir,

0:40:12.813,0:40:15.163
birisi öksürebilir [br]ve virüs yüzeye geçebilir,

0:40:15.163,0:40:17.032
doğrudan temasla, el sıkışmasıyla

0:40:17.032,0:40:19.513
hatta grip gibi şeyler için[br]olan şeylerle olabilir,

0:40:19.513,0:40:22.014
bu, denemek ve çözmek için[br]çok çalıştığımız bir şey,

0:40:22.014,0:40:25.764
sosyal davranış enfeksiyon riskine nasıl[br]karşılık veriyor çözmeye çalışıyoruz.

0:40:25.764,0:40:28.627
Çünkü bunun önemli olduğu belli,[br]ama belirtmek gerçekten zor.

0:40:29.228,0:40:31.982
CA: Neredeyse bu şeylerin

0:40:31.982,0:40:34.990
çoğunu bilmediğimiz ve hepimizin[br]aynı ihtimaller denizinde

0:40:35.014,0:40:38.855
olduğumuz gerçeğini kucaklamak gibi.

0:40:39.156,0:40:42.117
Bana göre matematik burada çok önemli.

0:40:42.141,0:40:48.148
Bunu, birbirleri üzerinde birlikte çalışan

0:40:48.172,0:40:49.887
bu çoklu sayılar olarak düşünürsek,

0:40:49.911,0:40:51.545
hepsinin kendi rolleri vardır.

0:40:51.569,0:40:56.562
Yüzde olarak düşürebileceğiniz[br]herhangi biri,

0:40:56.586,0:40:58.062
sadece size değil,

0:40:58.086,0:41:00.807
herkese de katkıda bulunuyor olabilir.

0:41:00.831,0:41:04.309
İnsanlar sayıların nasıl bir araya[br]geldiğini ayrıntılı olarak bilmiyorlar,

0:41:04.309,0:41:06.728
ama muhtemelen hepsinin[br]önemli olduğunu biliyorlar.

0:41:06.752,0:41:11.664
Neredeyse bir şekilde, insanların[br]bu belirsizliği kucaklamasına

0:41:11.688,0:41:16.799
ve sonra her bir parçasıyla çalışarak[br]memnun etmeye çalışmaları gerekiyor.

0:41:16.823,0:41:19.869
AK: Bence bu, ortalama olarak [br]üç kişiyi enfekte ediyorsanız,

0:41:19.869,0:41:21.597
bunu neyin yönlendirdiğini

0:41:21.597,0:41:24.695
ve bu sayıyı nasıl aşağı çekebileceğimizi [br]düşünüyoruz.

0:41:24.719,0:41:26.123
Ellerinizi yıkıyorsanız,

0:41:26.147,0:41:29.403
el sıkışmaları açısından bu kurtulma[br]ne kadar gerçekleşir,

0:41:29.427,0:41:32.006
virüs almış olabilirsiniz ve artık yoktur

0:41:32.030,0:41:35.744
veya sosyal davranışınızı belirli[br]bir şekilde değiştirmeniz

0:41:35.768,0:41:37.903
birkaç etkileşimi mi uzaklaştırıyor,

0:41:37.927,0:41:39.475
bu yarısından mı kurtarıyor?

0:41:39.475,0:41:42.584
Bu sayıyı olabildiğince nasıl bölersiniz?

0:41:43.698,0:41:47.807
CA: Etkileşimlerimizde [br]bu iletim olasılığını

0:41:47.807,0:41:51.693
nasıl azaltabileceğimiz hakkında [br]söyleyecek başka bir şey var mı?

0:41:51.717,0:41:54.525
Mesela, eğer yapabilirsek,

0:41:54.549,0:42:00.140
diğer insanlardan uzak durmanın[br]akıllıca olduğu fiziksel mesafe nedir?

0:42:00.665,0:42:02.680
AK: Bence tam olarak tespit etmek zor,

0:42:02.704,0:42:06.216
ama akılda tutulması gereken bir şey,[br]bunun bir tür aerosol olduğuna

0:42:06.240,0:42:08.871
ve mesafenin gerçekten çok fazla[br]olmadığını düşünüyorum-

0:42:08.895,0:42:10.428
oldukça kısa mesafeler.

0:42:10.452,0:42:12.933
Birinden birkaç metre [br]uzakta oturduğunuzda

0:42:12.933,0:42:14.846
virüsün bir şekilde

0:42:14.870,0:42:17.028
aktarılacağını sanmıyorum.

0:42:17.735,0:42:19.085
Yakın etkileşimlerde oluyor

0:42:19.109,0:42:22.096
ve bu yüzden yemeğe gitmek[br]ve gerçekten sıkı gruplar gibi

0:42:22.120,0:42:25.906
şeylerde çok fazla iletim olayı[br]meydana geldiğini görüyoruz.

0:42:25.930,0:42:28.055
Çünkü bir virüsün yüzeylerden ellere

0:42:28.055,0:42:30.310
ve yüzlere bulaşabileceğini hayal edin,

0:42:30.334,0:42:31.882
bu gerçekten daha fazla

0:42:31.906,0:42:36.031
düşünmemiz gereken bir durum.

0:42:37.818,0:42:39.024
CA: Yani bir bakıma,

0:42:39.048,0:42:41.993
insanların sebep olduğu bazı[br]korkular abartılmış olabilir,

0:42:42.017,0:42:44.720
örneğin, bir uçağın ortasındasınız

0:42:44.744,0:42:47.268
ve önünüzdeki biri hapşırıyor,

0:42:47.292,0:42:49.077
sinir bozucu bir durum

0:42:49.101,0:42:53.458
ama aslında aşırı korkmanız[br]gereken bir şey değil.

0:42:53.482,0:42:57.220
Sağlığınıza dikkat etmenin[br]çok daha akıllı yolları var.

0:42:57.244,0:43:00.447
AK: Evet, kızamık olsaydı[br]ve uçak duyarlı insanlarla dolu olsaydı,

0:43:00.447,0:43:02.847
sonrasında çok daha fazla[br]enfeksiyon görürdünüz.

0:43:02.871,0:43:05.779
Bence, bunun, ortalama olarak,[br]iki veya üç kişiyi enfekte eden

0:43:05.779,0:43:07.598
insanlar olduğunu düşünüyorum,

0:43:07.598,0:43:11.029
bu yüzden bir hafta boyunca belki de[br]50 etkileşiminiz söz konusu değil,

0:43:11.053,0:43:12.982
bu insanların hepsi risk altında.

0:43:13.006,0:43:16.603
Ancak, iletimin gerçekleştiği [br]yerlerden bazıları,

0:43:16.649,0:43:19.331
özellikle de yakın temaslar olacak.

0:43:19.355,0:43:21.498
CA: Öyleyse bir tür

0:43:21.522,0:43:25.632
ulusal strateji açısından konuşalım.

0:43:25.656,0:43:29.863
"Eğriyi düzleştirme" ihtiyacı hakkında[br]çok fazla konuşma var.

0:43:29.887,0:43:31.212
Bu ne demek?

0:43:31.236,0:43:35.516
AK: Bence bu, sağlık[br]sistemleriniz için tüm vakaların

0:43:35.516,0:43:38.641
aynı anda görünmesini istemediğiniz[br]fikrine atıfta bulunuyor.

0:43:38.665,0:43:40.712
Eğer arkamıza yaslanıp [br]hiçbir şey yapmazsak

0:43:40.712,0:43:42.424
ve salgının büyümesine izin verirsek

0:43:42.424,0:43:44.625
ve şu anda bazı yerlerde belki de

0:43:44.649,0:43:46.380
üç ile dört gün gibi görünen

0:43:46.404,0:43:48.550
bu büyüme oranı iki katına çıkar.

0:43:48.574,0:43:51.222
Yani her üç veya dört günde bir[br]salgın ikiye katlanıyor.

0:43:51.222,0:43:52.988
Birdenbire yükselecek ve aynı anda

0:43:52.988,0:43:55.982
hastane bakımı gerektiren

0:43:56.006,0:43:58.042
bir sürü ciddi hastalığa yakalanacaksınız

0:43:58.066,0:44:00.029
ve bunun için kapasiteniz olmayacak.

0:44:00.053,0:44:03.204
Yani eğriyi düzleştirme fikri[br]şanzımanı yavaşlatabilme,

0:44:03.228,0:44:05.276
o üreme numarasını azaltabilmedir,

0:44:05.300,0:44:07.164
yine de bir salgın olabilir,

0:44:07.188,0:44:08.545
ancak çok daha düz olacak,

0:44:08.569,0:44:09.736
daha uzun olacak

0:44:09.760,0:44:12.054
ve daha az ciddi vakalar olacak,

0:44:12.078,0:44:14.759
yani ihtiyaç duyulan sağlık hizmetleri[br]sağlanabilecek.

0:44:16.220,0:44:23.220
CA: Genel olarak daha az vaka[br]olacağı anlamına mı geliyor?

0:44:24.323,0:44:26.776
Eğrinin nasıl düzleştiğini[br]gösteren insanların

0:44:26.800,0:44:28.577
gerçek görüntülerine baktığınızda,

0:44:28.601,0:44:31.879
neredeyse grafiğin altında aynı[br]alana sahipmişsiniz gibi görünüyor,

0:44:31.903,0:44:34.855
yani aynı sayıda insan[br]eninde sonunda enfekte olur,

0:44:34.879,0:44:37.672
ancak daha uzun bir sürede olur.

0:44:37.696,0:44:40.264
Genelde böyle mi olur?

0:44:40.288,0:44:45.247
Tüm bu sosyal mesafe[br]ve el yıkama vb. stratejilerini

0:44:45.271,0:44:49.006
benimsemiş olsanız bile,

0:44:49.030,0:44:51.829
umabileceğiniz en iyi şey,[br]işi yavaşlatmanız mıdır?

0:44:51.829,0:44:54.910
yoksa sonunda olabildiğince[br]çok sayıda insana mı bulaştırırsınız?

0:44:54.934,0:44:57.792
AK: Mutlaka değil - bu,[br]alınan önlemlere bağlıdır.

0:44:57.816,0:45:00.212
Seyahatin yasaklanması gibi[br]genellikle yayılmayı

0:45:00.236,0:45:03.418
azaltmaktan ziyade geciktiren[br]bazı önlemler vardır.

0:45:03.442,0:45:05.719
Yani yine aynı salgınlar olacak,

0:45:05.743,0:45:07.845
ancak sürelerini uzatıyorsunuz.

0:45:08.338,0:45:09.783
Ama başka önlemler de var.

0:45:09.807,0:45:12.032
Etkileşimleri azaltma hakkında konuşursak,

0:45:12.032,0:45:13.568
üreme sayınız daha düşükse,

0:45:13.592,0:45:15.849
genel olarak daha az vaka[br]bekleyebilirsiniz.

0:45:16.384,0:45:18.183
Nihayetinde, popülasyonunuzda,

0:45:18.207,0:45:20.111
başka yerlerde olup bitenlerin yanı sıra

0:45:20.135,0:45:21.734
bileşenleri düşünürseniz,

0:45:21.734,0:45:24.243
duyarlılığı azaltırsanız[br]size yardımcı olacak

0:45:24.267,0:45:26.553
bir bağışıklık artışı elde edersiniz.

0:45:26.577,0:45:29.164
Bu yüzden bunların birlikte[br]çalışmasını umut ediyoruz.

0:45:29.848,0:45:33.727
CA: Pekala, son hamlenin ne olduğunu[br]anlamama yardım et.

0:45:34.904,0:45:37.117
Örneğin Çin’i ele alalım.

0:45:38.967,0:45:42.570
Verilerin erken bastırılması vb.

0:45:42.570,0:45:43.923
nasıl yorumlarsanız artık,

0:45:43.923,0:45:47.713
bu durum orada oldukça[br]rahatsız edici görünüyor.

0:45:47.737,0:45:53.426
Cevabın yoğunluğu ocak ayı gibi geliyor

0:45:53.450,0:45:57.449
ve ülkenin bu devasa alanının[br]kapatılmasının

0:45:57.473,0:45:59.356
aslında etkili olmuş olduğu görünüyor.

0:45:59.380,0:46:04.879
Bazı durumlarda şok edici derecede[br]yüksek bir oranda düşen vaka sayısı var.

0:46:04.903,0:46:06.791
Neredeyse sıfıra düştü.

0:46:06.815,0:46:09.966
Bunu anlayamıyorum.

0:46:09.990,0:46:14.115
1,4 milyar insanın olduğu[br]bir ülkeden bahsediyorsunuz.

0:46:14.139,0:46:16.242
Orada çok sayıda vaka var

0:46:16.266,0:46:19.718
ama aslında nüfusun[br]küçük bir kısmı hastalandı.

0:46:19.742,0:46:23.583
Yine de sayıları aşağıya indirdiler.

0:46:24.637,0:46:29.458
Çin'deki herkesin bir şekilde bağışıklık[br]geliştirmiş olması söz konusu değil.

0:46:29.482,0:46:33.396
Seyahatin durdurulması konusunda

0:46:33.420,0:46:37.507
kesinlikle disiplinliler mi[br]ve bir şekilde gerçekten

0:46:37.531,0:46:43.335
tersine döndü mü, herhangi bir sorunun

0:46:43.359,0:46:46.363
herhangi bir belirtisinde[br]kitlesel olarak test edildi de

0:46:46.387,0:46:50.065
bu yüzden kelimenin tam anlamıyla,[br]Çin'in çoğu bölgesinde

0:46:50.089,0:46:52.272
kontrol altına alma moduna[br]geri mi döndüler?

0:46:52.296,0:46:54.603
Tam olarak anlayamıyorum,[br]lütfen yardımcı olun.

0:46:54.603,0:46:57.527
AK: Şöyle ki, ocak ayının[br]son iki haftasında

0:46:57.527,0:46:59.125
bu önlemler alındığı zaman,

0:46:59.125,0:47:02.014
üreme sayısının yaklaşık [br]2.4'ten 1.1'e düştüğünü düşündük.

0:47:02.038,0:47:04.403
Yani bir ya da iki hafta içinde

0:47:04.427,0:47:06.418
yayılımda yaklaşık yüzde 60 düşüş var.

0:47:06.442,0:47:08.919
Bu dikkate değer,

0:47:08.943,0:47:13.490
gerçekten ve birçoğu sosyal[br]davranışta köklü değişiklik,

0:47:13.514,0:47:14.801
geniş sosyal mesafe,

0:47:14.825,0:47:16.262
gerçekten yoğun takip,

0:47:16.286,0:47:19.055
yoğun testlerle yönlendirilecektir.

0:47:20.166,0:47:21.540
Düşüşe neden olmak için

0:47:21.564,0:47:25.077
üreme sayısının [br]yeterli olduğu noktaya geldi

0:47:25.077,0:47:28.166
ve şimdi, elbette, birçok alanda,

0:47:28.190,0:47:30.863
bu tür bir çevreden daha[br]fazlasına bir geçiş görüyoruz,

0:47:30.887,0:47:33.257
çünkü daha az vaka var,[br]daha iyi yönetilebilir.

0:47:34.320,0:47:37.347
Ayrıca bir zorluk ile karşı[br]karşıya olduklarını görüyoruz,

0:47:37.347,0:47:40.312
çünkü bu şehirlerin çoğu [br]altı hafta boyunca kilitlendi

0:47:41.531,0:47:43.974
ve bunu yapmanın bir limiti vadır.

0:47:43.998,0:47:47.164
Böylece bu önlemlerin bazıları[br]yavaş yavaş kaldırılmaya başlıyor,

0:47:47.188,0:47:48.806
bu da elbette diğer ülkelerden

0:47:48.830,0:47:51.570
ortaya çıkan vakaların daha sonra gelip

0:47:51.594,0:47:54.708
bulaşmayı yeniden başlatabileceği[br]riskini yaratıyor.

0:47:57.610,0:48:00.847
CA: Ancak virüsün ne kadar bulaşıcı olduğu

0:48:00.871,0:48:05.371
ve Wuhan'daki insanlar arasında,[br]kapanmada,

0:48:05.395,0:48:09.053
ya da göreceli olarak kapanmada

0:48:09.077,0:48:10.371
veya bulaşmanın olduğu

0:48:10.395,0:48:13.173
bazı bölgeler ve ülkenin[br]geri kalanının bulunduğu yerlerde

0:48:13.173,0:48:17.470
kaç tane teorik yol ve bağlantı noktası[br]olduğu göz önüne alındığında,

0:48:17.470,0:48:21.009
bu eğrinin neredeyse sıfıra[br]düşmesi sizi şaşırtıyor mu?

0:48:21.865,0:48:23.016
AK: Evet.

0:48:23.040,0:48:28.544
İlk birkaç gün içinde vakaların[br]durgunlaştığını gördüğümüzde,

0:48:28.566,0:48:31.398
test kapasitesinde sadece bir sınıra[br]ulaşıp ulaşmadıklarını

0:48:31.398,0:48:33.673
ve sahip oldukları tüm kitler[br]bunlar olduğundan

0:48:33.673,0:48:36.109
günde 1000 rapor verip[br]vermediklerini merak ettik.

0:48:36.133,0:48:38.371
Ama neyse ki devam etti

0:48:38.395,0:48:41.490
ve salgını bu müdahale seviyesiyle[br]tersine çevirmenin

0:48:41.514,0:48:43.276
mümkün olduğunu gösteriyor.

0:48:43.300,0:48:46.573
Sanırım şimdi anahtar şey, diğer[br]ortamlarda nasıl çalıştığını görmek.

0:48:46.573,0:48:51.221
İtalya şimdi gerçekten çarpıcı[br]müdahalelerde bulunuyor.

0:48:51.245,0:48:53.293
Ancak, elbette, bu gecikme[br]etkisi nedeniyle,

0:48:53.317,0:48:54.896
onları bugüne getirirseniz,

0:48:54.920,0:48:57.094
bir iki hafta daha vakalar üzerindeki

0:48:57.118,0:48:58.277
etkileri görmezsiniz.

0:48:58.301,0:49:00.418
Bunun nasıl bir etki yarattığını düşünmek,

0:49:00.442,0:49:02.519
diğer ülkelerin bunu atlatmalarına

0:49:02.519,0:49:04.140
yardımcı olmanın anahtarı olacak.

0:49:04.711,0:49:06.045
CA: Adam, bunun önümüzdeki

0:49:06.069,0:49:09.990
bir iki ay içinde nasıl oynanacağına dair[br]bir resim elde etmek için,

0:49:10.014,0:49:13.585
bize kafandaki birkaç senaryodan bahset.

0:49:14.560,0:49:17.315
AK: Bence iyimser senaryo,

0:49:17.339,0:49:20.465
İtalya gibi maalesef çok sert[br]bir şekilde vurulan yerlerden

0:49:20.489,0:49:22.532
çok şey öğreneceğimizdir.

0:49:22.556,0:49:25.176
Ülkeler bunu çok ciddiye alacaklar

0:49:25.200,0:49:27.688
ve bu devamlı büyüme bir gün bitecek

0:49:27.712,0:49:29.337
ve tamamen sona erecek,

0:49:29.361,0:49:33.138
bunu zamanla yavaşlatabileceğiz,

0:49:33.162,0:49:35.409
çok sayıda vakamız olacak,

0:49:35.433,0:49:38.210
muhtemelen çok fazla ciddi vaka olacak

0:49:38.234,0:49:40.035
ama bu daha yönetilebilir olacak,

0:49:40.059,0:49:41.951
bu bir tür iyimser senaryo.

0:49:41.975,0:49:45.660
Bence İran şu anda

0:49:45.698,0:49:49.171
geniş çaplı bulaşmanın olduğu en yakın yer

0:49:49.171,0:49:51.389
ve yanıt verildiği zaman,

0:49:51.413,0:49:55.411
bu enfeksiyonlar zaten sistemdedir,

0:49:55.411,0:49:58.495
bunlar da vaka

0:49:58.519,0:50:01.480
ve ciddi hastalık olarak

0:50:01.504,0:50:05.884
ortaya çıkacaktır.

0:50:06.337,0:50:08.202
Bu noktada olmadığımızı umuyorum,

0:50:08.226,0:50:10.209
ancak şu anda,

0:50:10.233,0:50:13.217
potansiyel olarak bu yörüngedeki

0:50:13.217,0:50:16.043
İtalya ile aynı görünüme sahip[br]yaklaşık 10 ülke var.

0:50:16.043,0:50:19.188
Önümüzdeki birkaç hafta içinde[br]olacaklar gerçekten çok önemli.

0:50:19.811,0:50:25.006
CA: Bu yıl, bazı ülkelerde bu virüsten[br]mevsimsel gripten olduğundan

0:50:25.006,0:50:27.901
çok daha fazla ölümün [br]gerçekleşmesi konusunda

0:50:27.901,0:50:30.774
gerçek bir ihtimal var mı?

0:50:31.942,0:50:34.609
AK: Bence bazı ülkeler için,[br]evet var.

0:50:34.633,0:50:36.817
Kontrol mümkün değilse olabilir

0:50:36.841,0:50:38.759
ve bunun Çin'de gerçekleştiğini gördük,

0:50:38.783,0:50:43.116
ama bu gerçekten daha önce benzeri[br]görülmemiş bir müdahale seviyesiydi.

0:50:43.140,0:50:45.632
Gerçekten sadece sosyal[br]dokuyu değiştiriyordu.

0:50:45.656,0:50:51.767
Bence birçoğumuz, ilk bakışta,[br]etkileşimlerinizi bu ölçüde azaltmanın

0:50:51.791,0:50:53.022
ne anlama geldiğini

0:50:53.046,0:50:55.780
gerçekten farkında değiliz.

0:50:55.804,0:50:58.968
Bence birçok ülke bunu[br]başaramayacak.

0:51:00.559,0:51:03.410
CA: Demokrasiler için neredeyse[br]bir meydan okuma, değil mi?

0:51:03.434,0:51:07.936
"Tamam, bu tür bir gaddar kontrol[br]olmadan neler yapabileceğinizi gösterin.

0:51:07.960,0:51:10.065
Eğer bu düşünceden hoşlanmıyorsanız,

0:51:10.089,0:51:13.356
hadi vatandaşlar, adım atın, [br]bize neler yapabileceğinizi gösterin,

0:51:13.356,0:51:15.213
bu konuda ne kadar akıllı

0:51:15.213,0:51:17.450
ve öz disiplinli olduğunuzu gösterin

0:51:17.474,0:51:19.863
ve lanet virüsün önüne geçin."

0:51:19.887,0:51:21.291
AK: Evet.

0:51:21.315,0:51:25.117
CA: Yani, bu konuda kişisel olarak[br]süper iyimser değilim

0:51:25.141,0:51:29.805
çünkü pek çok farklı yerde[br]çelişkili mesajlar çıkıyor

0:51:29.829,0:51:35.753
ve insanlar kısa süreli fedakârlık[br]yapmaktan hoşlanmıyorlar.

0:51:35.777,0:51:38.177
Demek istediğim, neredeyse bir vaka var -

0:51:38.673,0:51:40.580
yani, sizce medya burada

0:51:40.604,0:51:43.098
yararlı bir rol mü oynamış

0:51:43.098,0:51:44.763
yoksa yararsız bir rol mü?

0:51:44.787,0:51:46.575
Aslında, bazı yönlerden, aksine,

0:51:46.599,0:51:50.529
endişeyi, korkuyu abartmak[br]ve insanları biraz

0:51:50.553,0:51:53.212
paniğe yöneltmek yardımcı olur mu?

0:51:53.236,0:51:55.617
AK: Bence yapması gerçekten[br]zor bir denge,

0:51:55.641,0:51:58.133
çünkü elbette, başlangıçta[br]vakalarınız yoksa,

0:51:58.157,0:52:01.464
potansiyel basınç kanıtı yoksa,

0:52:01.488,0:52:05.029
eğer çok abartıyorsanız bu mesajı almak[br]ve insanları ciddiye almalarına

0:52:05.053,0:52:06.260
ikna etmek çok zor.

0:52:06.284,0:52:08.728
Ama aynı şekilde, eğer[br]çok uzun süre bekliyorsanız

0:52:08.752,0:52:11.783
ve henüz bir endişe olmadığını[br]söylüyorsanız,

0:52:11.807,0:52:14.207
birçok insan bunun sadece[br]grip olduğunu düşünür.

0:52:14.553,0:52:17.711
Söylediğim gibi, asıl olay sonrası,

0:52:17.735,0:52:20.855
haftalarca aşırı yüklenilmiş[br]bir sağlık sisteminiz olacak,

0:52:20.879,0:52:23.591
çünkü size müdahale edilse bile

0:52:23.591,0:52:26.555
meydana gelen enfeksiyonları[br]kontrol etmek için artık çok geç.

0:52:26.555,0:52:28.851
Bu yüzden ince bir çizgi[br]olduğunu düşünüyorum

0:52:28.851,0:52:30.516
ve umarım iletide bir artış vardır,

0:52:30.540,0:52:33.015
şimdi insanların İtalya gibi[br]somut örnekleri var,

0:52:33.039,0:52:36.220
ciddiye almazlarsa[br]ne olacağını görebiliyorlar.

0:52:37.038,0:52:39.469
Ama kesinlikle,[br]meslektaşlarımın birçoğu

0:52:39.469,0:52:41.975
benden yaşça daha büyüktürler

0:52:41.975,0:52:44.276
ve diğer hastalıkların anılarına sahiptir

0:52:44.300,0:52:47.042
fakat bu gördüğüm hastalıklar[br]arasında en korkunç olanı

0:52:47.042,0:52:49.326
ve müdahale etmemiz[br]gerektiğini düşünüyorum.

0:52:49.680,0:52:52.311
CA: Gördüğün en korkunç hastalık.

0:52:53.042,0:52:54.192
Vay be.

0:52:54.216,0:52:57.752
Twitter'daki arkadaşlarımdan[br]sana bazı sorular var.

0:52:58.756,0:53:03.813
Herkes bu konuda çok çalışıyor.

0:53:04.997,0:53:06.536
Varsayımsal olarak,

0:53:06.560,0:53:09.052
eğer herkes üç hafta boyunca evde kalırsa,

0:53:09.076,0:53:11.791
virüs etkili bir şekilde[br]ortadan kalkar mı?

0:53:11.815,0:53:14.831
Kendimizi sosyal olarak bundan[br]uzaklaştırmanın bir yolu var mı?

0:53:15.352,0:53:20.296
AK: Evet, bence oldukça küçük hane[br]halkı büyüklüğü olan bazı ülkelerde,

0:53:20.320,0:53:23.617
sanırım Birleşik Krallık'ta ve ABD'de[br]ortalama yaklaşık iki buçuk,

0:53:23.617,0:53:26.785
bu yüzden hane halkı içinde bir[br]enfeksiyon geçirmiş olsanız bile,

0:53:26.785,0:53:28.019
muhtemelen yok edecektir.

0:53:28.043,0:53:29.270
İkincil olarak,

0:53:29.294,0:53:31.677
diğer birkaç enfeksiyonu da[br]yok edebilirsiniz.

0:53:31.677,0:53:33.358
Kızamık sadece insanlarda gezer,

0:53:33.372,0:53:35.149
bu yüzden elbette mümkün olan

0:53:35.173,0:53:37.529
bazı ikincil etkilere sahip olabilirsiniz.

0:53:37.553,0:53:41.743
CA: Demek istediğim, bunun ekonomiye[br]çok büyük bir etkisi olacak

0:53:41.767,0:53:46.043
ve bir bakıma, buradaki[br]temel zorluklardan biri

0:53:46.067,0:53:49.561
hem ekonomik sağlık hem de[br]bir virüsle mücadele için

0:53:49.585,0:53:54.946
kamu politikasını optimize edememeniz.

0:53:54.970,0:53:57.628
Mesela, bu iki şey bir dereceye[br]kadar uyuşmazlık içinde

0:53:57.652,0:54:01.565
ya da en azından kısa vadeli ekonomik[br]sağlıkta ve bir virüsle savaşıyor.

0:54:01.589,0:54:03.565
Bu iki şey uyuşmazlık içinde, değil mi?

0:54:03.589,0:54:06.503
Toplumların birini seçmesi gerekiyor.

0:54:06.988,0:54:10.486
AK: İnsanları bu dengeye ikna etmek zor,

0:54:10.486,0:54:12.910
her zaman salgın planlamasında[br]söylediğimiz şey,

0:54:12.934,0:54:14.833
bu şeyleri şimdi yerine koymak kolaydır

0:54:14.833,0:54:17.218
aksi takdirde ceremesini [br]daha sonra çekersiniz.

0:54:18.207,0:54:20.781
Ancak ne yazık ki, bununla[br]birlikte gördüğümüz gibi

0:54:20.781,0:54:22.849
müdahale için hazırda çok para yoktu.

0:54:23.341,0:54:26.746
Görünüşe göre sadece pahalı olduğunda

0:54:26.770,0:54:30.725
ve insanlar bu miktarı vermekten[br]mutlu olduğunda etkili olacak.

0:54:31.612,0:54:33.652
CA: Tamam, Twitter'dan başka sorular var.

0:54:33.676,0:54:36.438
Önümüzdeki haftalarda[br]ve aylarda yükselen sıcaklık

0:54:36.462,0:54:39.215
COVID-19 yayılımını yavaşlatacak mı?

0:54:39.784,0:54:42.109
AK: Sıcaklığa sahip[br]güçlü bir düzen olduğuna dair

0:54:42.133,0:54:44.490
ikna edici bir kanıt görmedim

0:54:44.514,0:54:48.768
ve diğer enfeksiyonlar için[br]bu mevsimsel düzeni gördük

0:54:48.792,0:54:52.937
ancak bence yaygın salgınların[br]olması tanımlanmasını zorlaştırıyor

0:54:52.937,0:54:53.895
ve elbette,

0:54:53.919,0:54:55.355
olan başka şeyler de var.

0:54:55.379,0:54:58.930
Dolayısıyla, bir ülke diğerinde olduğu[br]kadar büyük bir salgın olmasa bile,

0:54:58.930,0:55:01.241
bu kontrol önlemlerinden,[br]sosyal davranışlardan,

0:55:01.241,0:55:04.100
fırsatlardan ve bunlardan da[br]etkilenecektir.

0:55:04.124,0:55:07.045
Bu durumda bu gerçekten[br]güven verici olurdu,

0:55:07.069,0:55:09.323
ama henüz bu konumda [br]olduğumuzu sanmıyorum.

0:55:10.038,0:55:11.760
CA: Twitter'dan devam ediyorum,

0:55:11.784,0:55:15.366
yani, tüm ülkeler için bunun[br]nasıl yapılacağı konusunda

0:55:15.390,0:55:18.281
standart bir küresel öneri var mı?

0:55:18.389,0:55:19.723
Eğer yoksa neden yok?

0:55:20.628,0:55:23.454
AK: Sanırım insanlar ilk önce[br]neyin işe yaradığı konusunda

0:55:23.478,0:55:25.039
hemfikir olmaya çalışıyorlar.

0:55:25.345,0:55:28.490
Sadece son birkaç haftada,

0:55:28.514,0:55:32.695
bu şeyin bu ölçüde müdahalelerle[br]kontrol edilebileceği hissine sahibiz,

0:55:32.695,0:55:35.864
ancak elbette, tüm ülkeler Çin'in[br]yaptıklarını yapamaz,

0:55:35.864,0:55:37.338
bu önlemlerin bazıları

0:55:37.338,0:55:42.487
nüfus üzerinde sosyal, ekonomik [br]ve psikolojik bir yük oluşturmakta.

0:55:42.925,0:55:44.734
Elbette, zaman sınırı var.

0:55:44.738,0:55:46.734
Çin'de altı hafta boyunca yaptılar

0:55:46.744,0:55:48.078
ve bunu sürdürmek zor

0:55:48.122,0:55:49.942
bu yüzden insanlardan

0:55:49.966,0:55:52.799
yapmalarını isteyebileceğimiz [br]tüm takasları,

0:55:52.823,0:55:56.696
aslında yükü azaltmada en çok[br]neyin etkisi olacak, bunu düşünmeliyiz.

0:55:57.807,0:55:59.006
CA: Başka bir soru:

0:55:59.030,0:56:02.008
Bu nasıl oldu ve tekrar [br]olması muhtemel mi?

0:56:03.295,0:56:07.544
AK: Bu muhtemelen yarasaların etrafında[br]dönen virüsle ortaya çıktı

0:56:07.568,0:56:11.807
ve muhtemelen bir şekilde[br]başka bir türden insanlara geçti,

0:56:12.069,0:56:14.934
bunun etrafında çok fazla kanıt var,

0:56:14.958,0:56:16.910
tek ve net bir hikâye yok,

0:56:16.934,0:56:18.925
ama hatta SARS için genomiklerin

0:56:18.949,0:56:22.253
tam olarak gerçekleştiği yolu bir araya[br]getirmeleri birkaç yıl aldı.

0:56:22.277,0:56:25.331
Ama kesinlikle, tekrar olabileceğinin[br]olası olduğunu düşünüyorum.

0:56:25.355,0:56:27.876
Doğa bu virüsleri sürekli dışarı atıyor.

0:56:28.419,0:56:31.005
Birçoğu insanlara iyi adapte değil,

0:56:31.029,0:56:32.601
size bulaşmaz,

0:56:32.601,0:56:35.547
birkaç yıl önce böyle[br]bir virüs olmuş olabilir,

0:56:35.547,0:56:38.121
sadece herhangi [br]bir teması olmayan birine bulaştı

0:56:38.121,0:56:40.054
ve daha ileri gitmedi.

0:56:40.078,0:56:42.046
Sanırım bu şeylerle yüzleşeceğiz

0:56:42.070,0:56:44.474
ve az sayıda vakadan bahsettiğimiz aşamada

0:56:44.498,0:56:46.801
nasıl erken davranacağımızı[br]düşünmemiz gerekiyor

0:56:46.801,0:56:48.993
ve böyle bir şey bile sahip[br]olduğumuz durumdan

0:56:48.993,0:56:50.869
daha fazla kontrol edilebilir.

0:56:50.869,0:56:53.379
CA: Görünüşe göre,

0:56:53.403,0:56:56.709
bu virüs ilk bir yaban eti pazarında [br]ortaya çıkmış gibi görünmüyor.

0:56:57.664,0:57:00.346
Filmlerde kesinlikle öyle oluyor.[br](Gülüşmeler)

0:57:00.370,0:57:03.029
Bence Çin bu kez bunu[br]sonlandırmaya çalışmak için

0:57:03.053,0:57:05.696
zaten bazı adımlar attı.

0:57:05.720,0:57:08.505
Sanırım bu düzgün bir şekilde[br]muhafaza edilebilirse,

0:57:08.529,0:57:11.656
gelecek için potansiyel[br]olarak büyük bir sorun.

0:57:11.680,0:57:13.569
AK: Aynen ve örneğin,

0:57:13.593,0:57:15.633
H7N9 kuş gribini

0:57:15.657,0:57:19.759
2013'te son birkaç yıldır bunu büyük[br]bir endişe kaynağı olarak gördük

0:57:19.783,0:57:22.347
ve Çin, pazarlarını [br]nasıl işlettiklerini değiştirme

0:57:22.347,0:57:24.489
ve kuşların aşılanması konusunda

0:57:24.513,0:57:26.571
çok kapsamlı bir müdahalede bulundu

0:57:26.571,0:57:29.791
ve bu tehdidi ortadan[br]kaldırmış gibi görünüyor.

0:57:29.815,0:57:33.585
Bu yüzden bu önlemler erken teşhis[br]durumunda etkili olabilir.

0:57:34.323,0:57:35.847
CA: Aşılar hakkında konuşalım.

0:57:35.871,0:57:37.744
Bu, denkleminizdeki

0:57:37.768,0:57:41.170
duyarlılık faktörünü değiştirmek[br]için anahtar önlemdir.

0:57:44.720,0:57:49.053
Açıkçası bu aşıları ortaya[br]koymak için bir yarış var,

0:57:49.077,0:57:51.687
bazı aday aşılar var.

0:57:51.711,0:57:54.047
Sence bu nasıl olacak?

0:57:55.099,0:57:58.647
AK: Bence şu anda ümit verici[br]bir gelişme yaşanıyor

0:57:58.671,0:58:00.686
ama bunların zaman çizelgeleri,

0:58:00.710,0:58:03.797
yaygın halde kullanılabilir[br]hale gelmeden önce

0:58:03.821,0:58:05.608
belki bir yıl, 18 ay olacak.

0:58:05.608,0:58:08.666
Bildiğiniz üzere aşı için birkaç[br]deneme süreci olması gerekiyor

0:58:08.690,0:58:11.125
ve bu da zaman alan bir şey,[br]yani yıl sonunda

0:58:11.149,0:58:13.491
uygun ve işe yarar bir şey üretsek bile

0:58:13.515,0:58:15.831
herkese ulaşması biraz zaman alacak.

0:58:16.225,0:58:18.784
CA: Aslında bu benim[br]aklımı çok karıştırıyor

0:58:18.808,0:58:21.760
ve bir matematikçi olarak sana[br]bunu sormayı çok isterim.

0:58:21.784,0:58:27.765
Şu anda olası aşıya [br]sahip olduğunu belirten şirketler var.

0:58:28.061,0:58:31.839
Söylediğine göre test etmek[br]bir ömür sürüyor.

0:58:32.909,0:58:37.552
Testlerin tamamlanması

0:58:37.576,0:58:42.553
ve güvenlik hesaplamalarının [br]yapılması konusunda

0:58:42.577,0:58:45.279
bir yanlışlık yapıyor olma [br]ihtimalimiz var mı?

0:58:45.303,0:58:48.613
Yeni bir ilaç [br]veya başka bir şey üretirken,

0:58:48.613,0:58:51.835
hiçbir yan etkisi olmadığından emin[br]olmak için test,

0:58:51.835,0:58:53.681
kontrol denemeleri

0:58:53.681,0:58:55.589
ve diğer bazı şeyleri yapana kadar

0:58:55.589,0:58:58.482
uzun bir süre geçebilir.

0:58:58.506,0:59:00.482
Eğer küresel bir acil durum olursa

0:59:00.506,0:59:02.994
hem matematiksel hem de etik açısından

0:59:03.018,0:59:04.903
şöyle bir durum olmaz mı,

0:59:04.927,0:59:07.276
farklı bir hesaplama olmalı

0:59:07.300,0:59:13.644
ve soru ‘’Bu aşının zarar verebilmesi gibi[br]muhtemel bir durum var mı?’’ değil,

0:59:13.831,0:59:15.855
kesinlikle ‘’Net ihtimallerde,

0:59:15.855,0:59:19.105
bunu bir ölçekte piyasaya sürmek,

0:59:19.105,0:59:26.988
bunu virüsü durdurmak için[br]kullanma durumumuz var mı?’’ olmalı.

0:59:27.274,0:59:30.170
Böyle düşünürken neyi gözden kaçırıyorum?

0:59:30.654,0:59:32.885
AB: Bunu başka durumlarda görüyoruz,

0:59:32.909,0:59:36.751
örneğin 2015’te ebola aşısı[br]birkaç ay içerisinde

0:59:36.775,0:59:39.720
insan denemelerinin ara sonuçlarında

0:59:39.744,0:59:43.911
ve umut verici kanıtlarında

0:59:43.911,0:59:47.000
insanlarda etkili olduğunu gösterdi.

0:59:47.000,0:59:50.434
Tamamen lisanslı olmamasına rağmen,

0:59:50.458,0:59:53.141
sonraki salgınlarda insani amaçlı olarak

0:59:53.165,0:59:54.680
bilinen şey için kullanıldı.

0:59:54.704,0:59:56.605
Dolayısıyla aşıların bu şekilde

0:59:56.629,0:59:59.469
hızlı takip edilebileceği bazı[br]mekanizmalar vardır.

0:59:59.934,1:00:03.221
Ama elbette, şu anda bunların[br]herhangi bir şey yapıp yapmayacağını

1:00:03.245,1:00:05.172
bilmediğimiz bir durumdayız.

1:00:05.196,1:00:07.531
Bu yüzden bunun [br]bir etkisi olabileceğine dair

1:00:07.531,1:00:09.561
yeterli kanıt toplamamız gerekiyor,

1:00:09.561,1:00:12.566
ancak açıkçası, bunu olabildiğince[br]hızlı takip etmeliyiz.

1:00:13.780,1:00:16.946
CA: Ama içimdeki şüpheci hala[br]bunu tam olarak anlamıyor.

1:00:17.439,1:00:19.439
Neden bunun üzerine

1:00:19.463,1:00:24.786
daha cesur düşünmek için enerji[br]harcanmıyor anlamıyorum.

1:00:24.810,1:00:27.302
Herkes, genel riske rağmen,

1:00:27.302,1:00:31.212
cevabın nasıl oluşturulacağı konusunda[br]aşırı derecede riskten uzak görünüyor.

1:00:31.759,1:00:33.588
AK: Bununla ilgili birçok iyi soru var

1:00:33.588,1:00:35.625
ve bazıları çalışma[br]alanımın biraz dışında,

1:00:35.625,1:00:37.981
ancak zaman çizelgelerini[br]denklemden çıkarmak için

1:00:38.005,1:00:40.822
daha fazlasını yapmamız[br]gerektiğine katılıyorum.

1:00:40.846,1:00:42.316
Her zaman alıntıladığım örnek,

1:00:42.316,1:00:45.771
mevsimsel bir grip tarzı seçmenin[br]ve aşıları insanlara ulaştırmamızın

1:00:45.771,1:00:47.039
altı ay sürmesi.

1:00:47.063,1:00:51.085
Daima hangi türlerin yayılacağını[br]önceden tahmin etmeye çalışmalıyız.

1:00:51.109,1:00:54.132
Bu, nasıl yapılacağını bildiğimiz

1:00:54.132,1:00:55.997
ve uzun zamandır üretilen bir şey için.

1:00:56.212,1:00:58.651
Dolayısıyla, bu zaman[br]çizelgelerini kısaltmak için

1:00:58.651,1:01:00.514
yapılması gereken daha çok şey var.

1:01:00.538,1:01:02.620
Ama bence, özellikle de güvenli olduğundan

1:01:02.644,1:01:05.788
ve potansiyel olarak bir fayda[br]sağlayacağından emin olmak için

1:01:05.812,1:01:08.081
çok sayıda insanı bir şeye[br]maruz bırakıyorsak

1:01:08.105,1:01:10.580
bunu dengelemek zorundayız.

1:01:12.546,1:01:14.903
CA: Son olarak, Adam,

1:01:14.927,1:01:18.019
konuyu biraz ilerletiyoruz-

1:01:18.942,1:01:22.772
aynı zamanda dünyanın[br]her yerinde meydana gelen

1:01:22.772,1:01:24.362
başka bir dizi bulaşıcı şey var,

1:01:24.386,1:01:28.124
bu da fikirler ve bu şeyin[br]etrafındaki iletişim.

1:01:28.148,1:01:33.800
Gerçekten çok dinamik, etkileşimli[br]iki bulaşıcılık sisteminde

1:01:33.824,1:01:36.998
çok zararlı bilgiler var.

1:01:37.022,1:01:41.829
Bunu, güvenilir bilgi[br]ve hataya karşı önlemler

1:01:41.853,1:01:44.045
ve sadece kötü bilgi savaşı olarak

1:01:44.069,1:01:47.505
düşünmek adil mi -

1:01:47.505,1:01:50.149
Burada düşünmemiz gereken şeylerden biri,

1:01:50.173,1:01:55.022
bir şeyleri nasıl bastıracağınız[br]ve diğerini nasıl artıracağınızdır,

1:01:55.046,1:01:56.705
aslında diğerini tetikler eder.

1:01:56.729,1:01:58.109
Bunu nasıl düşünmeliyiz?

1:01:58.133,1:02:01.184
AK: Sanırım bunu dikkatimiz için[br]bir rekabet olarak düşünebiliriz

1:02:01.184,1:02:02.793
ve benzer şekilde, hastalıklarda,

1:02:02.793,1:02:06.416
hassas konakçılara bulaşmak için rekabet[br]eden virüsleriniz olduğunu görüyoruz

1:02:06.440,1:02:08.227
Şimdi görüyoruz,

1:02:08.251,1:02:11.331
sanırım son birkaç yıldır[br]sahte haberler, yanlış bilgiler

1:02:11.355,1:02:12.904
ve farkındalığın ortaya çıkması,

1:02:12.928,1:02:14.101
daha farklı durumlardaki

1:02:14.125,1:02:16.733
insanlar olsaydı bu hassaslığı[br]nasıl azaltabileceğimizi

1:02:16.757,1:02:19.391
ve bilgi ile nasıl daha iyi deneyebilir

1:02:19.415,1:02:21.876
ve hazırlanırdık diye[br]düşünmeye geçiş oldu.

1:02:21.900,1:02:24.292
Bence bir salgınla mücadele[br]şu anda çok yeni,

1:02:24.316,1:02:28.423
çok az iyi bilgiye sahibiz[br]ve bu boşluğu doldurmak

1:02:28.423,1:02:30.844
ve güven için çok kolay.

1:02:30.868,1:02:32.971
Bence bu bile bir şey -

1:02:33.320,1:02:35.813
platformların insanları[br]daha önce iyi bilgilere

1:02:35.813,1:02:38.106
maruz bırakabilmemiz için[br]çalıştığını biliyorum,

1:02:38.130,1:02:40.867
umarım onları başka şeylere[br]karşı koruyabiliriz.

1:02:41.830,1:02:44.924
CA: Önümüzdeki yıl benim için[br]büyük bilinmeyenlerden biri -

1:02:44.924,1:02:47.925
diyelim ki önümüzdeki yıl,[br]birçok kişiyi

1:02:47.949,1:02:50.195
çok daha fazla bir şekilde

1:02:50.195,1:02:52.657
ev karantinası bekliyor.

1:02:52.681,1:02:57.728
Her yerde çalışabilecek olan[br]şanslılarımız için bir seçenek bu.

1:02:57.752,1:02:59.434
Yani, evde kalabilecek olanlar.

1:02:59.458,1:03:01.807
Bu arada, bu kadar çok insanın[br]bunu yapamayacağı

1:03:01.831,1:03:06.291
ve geçimine devam edemediği bu[br]durumun adaletsizliği, eminim,

1:03:06.315,1:03:10.331
önümüzdeki yıl büyük bir olay olacak

1:03:10.355,1:03:16.122
ve ölüm oranları ikinci grupta,[br]önceki gruptan

1:03:16.146,1:03:17.502
ve özellikle de ABD gibi

1:03:17.526,1:03:19.493
ikinci grupta uygun sağlık sigortasına

1:03:19.517,1:03:22.577
sahip olmayan bir ülkede[br]ortaya çıkan ölüm oranları

1:03:22.601,1:03:24.326
çok daha yüksek olacak.

1:03:25.342,1:03:30.610
Sanki oluyormuş gibi hissettiriyor, bu[br]sadece büyük bir tartışma olabilir,

1:03:30.634,1:03:33.754
umarım bir düzeyde büyük[br]bir değişim kaynağı olabilir.

1:03:33.778,1:03:36.084
AK: Bence bu inanılmaz[br]derecede önemli bir nokta,

1:03:36.108,1:03:37.730
çünkü çok kolay -

1:03:37.754,1:03:41.164
uzaktan çalışmanın oldukça[br]kolay olduğu bir işim var

1:03:41.188,1:03:44.987
ve sadece sosyal etkileşimleri[br]durdurmamızı söylemek çok kolay,

1:03:45.011,1:03:48.276
ama elbette insanlar,[br]seçimler ve sahip olabilecekleri

1:03:48.300,1:03:51.100
rutin üzerindeki etkisi [br]çok büyük olabilir.

1:03:51.124,1:03:53.583
Bunların hem şimdi hem de[br]etkinin birkaç ay boyunca

1:03:53.643,1:03:57.035
nasıl görüneceğinin hesaba [br]katılması gerektiğini düşünüyorum.

1:03:57.283,1:03:59.255
CA: Sonuç olarak,

1:03:59.255,1:04:03.783
dünyanın geçmişte aslında çok ciddi[br]sorunlarla karşılaştığını söylemek

1:04:03.807,1:04:04.958
doğru olur mu,

1:04:04.982,1:04:08.069
herhangi bir senaryoda,

1:04:08.093,1:04:11.762
önümüzdeki 18 ayın bir noktasında,[br]aşı geliştirildi diyelim

1:04:11.786,1:04:16.095
ve her yere dağıtılıyor,

1:04:16.119,1:04:22.101
bu sorunu yönetmek için birçok[br]yol öğrenmiş olur muyuz?

1:04:22.125,1:04:24.257
Ama bir noktada, muhtemelen gelecek yıl,

1:04:24.281,1:04:30.412
dünya bununla baş edemeyecek

1:04:30.436,1:04:31.839
ve hayatına devam edecek.

1:04:31.863,1:04:33.602
Bunun olması muhtemel mi

1:04:33.626,1:04:36.990
yoksa yok olma olasılığı daha yüksek mi,[br]biliyorsunuz,

1:04:37.014,1:04:42.061
şimdi her yıl şu anda grip[br]tarafından ölenden

1:04:42.085,1:04:44.634
çok daha fazla insanı seçiyor.

1:04:44.658,1:04:47.481
Biraz daha uzun vadeli bir bakış açısıyla

1:04:47.505,1:04:49.550
ilerlemenin olası yolları nelerdir?

1:04:49.574,1:04:52.589
AK: Bence potansiyel olarak olacakların[br]hepsini görebilmenin

1:04:52.613,1:04:54.204
akla yatkın yolları var.

1:04:54.228,1:04:58.838
Bence en akla yatkın olanı muhtemelen[br]bu yıl çok hızlı bir büyüme

1:04:58.862,1:05:03.464
ve mutlaka tekrarlamayan[br]birçok büyük salgın göreceğiz.

1:05:03.488,1:05:07.152
Ancak, farklı yerlerde bu tür çok[br]yıllı salgınlarla sonuçlanabilecek

1:05:07.152,1:05:09.233
ve yeniden ortaya çıkabilen

1:05:09.233,1:05:10.925
potansiyel bir olaylar dizisi var.

1:05:10.949,1:05:12.826
Ama çoğu yayılımın

1:05:12.850,1:05:15.701
önümüzdeki yıl yoğunlaşacağını[br]görmemiz büyük bir ihtimal.

1:05:15.725,1:05:18.531
Sonrasında, tabii ki,[br]eğer bir aşı bulunursa,

1:05:18.531,1:05:21.338
bunu atlatabilir ve umarım[br]bundan bir şeyler öğrenebiliriz.

1:05:21.362,1:05:24.554
Bence buna çok güçlü[br]müdahale eden birçok ülke

1:05:24.578,1:05:26.006
SARS tarafından çok zorlandı.

1:05:26.030,1:05:29.156
Singapur, Hong Kong'da[br]gerçekten bir etki bıraktı

1:05:29.180,1:05:31.100
ve bence bu, onların müdahalesinde

1:05:31.100,1:05:33.276
çok yoğun bir şekilde [br]kullandıkları bir şey.

1:05:33.300,1:05:34.458
CA: Pekala.

1:05:34.482,1:05:37.157
O zaman belki de insanları [br]içlerindeki matematikçilerle

1:05:37.181,1:05:39.101
bağlantı kurmaya teşvik ederek

1:05:39.125,1:05:44.414
ve özellikle de değiştirmeye[br]yardımcı olabilecekleri fırsatları

1:05:44.438,1:05:48.358
ve yayılma olasılıklarını[br]düşünerek tamamlayalım.

1:05:48.382,1:05:52.360
Bize insanların yaptıklarını görmek[br]isteyeceğiniz ilk üç,

1:05:52.360,1:05:54.719
dört, beş veya altı şeyi[br]hatırlatmanız yeterli.

1:05:54.743,1:05:56.865
AK: Bence bireysel düzeyde,[br]etkileşimleriniz

1:05:56.865,1:05:58.690
ve enfeksiyon riskinizi

1:05:58.690,1:06:00.871
ve tabii ki, nerelere dokunduğunuza,

1:06:00.871,1:06:03.345
elinize bulaşan şeyin [br]yüzünüze de bulaşmasına

1:06:03.345,1:06:06.718
ve potansiyel anlamda diğerleri için [br]oluşturduğunuz riske dikkat edin.

1:06:06.718,1:06:09.037
Ayrıca, karşılıklı etkileşim ve belki de

1:06:09.061,1:06:13.896
temas etmeniz gerekmeyen şeyler gibi[br]etkileşimler açısından da düşünüyorum.

1:06:13.920,1:06:16.697
Bunları mümkün olduğunca[br]en aza nasıl indirebiliriz.

1:06:16.721,1:06:19.134
Eğer her biri iki ya da[br]üç kişiye aktarıyorsa,

1:06:19.158,1:06:22.371
bu sayıyı davranışlarımızla[br]nasıl bire indirebiliriz.

1:06:22.395,1:06:26.204
Sonrasında, toplantılar, konferanslar,[br]yayılma için çok fazla fırsatın olduğu

1:06:26.228,1:06:29.169
diğer yerler açısından

1:06:29.193,1:06:31.827
daha büyük ölçekli müdahalelere

1:06:31.851,1:06:33.220
ihtiyacımız olacak.

1:06:33.244,1:06:35.877
Gerçekten, bu bireysel[br]seviyenin birleşiminin,

1:06:35.877,1:06:39.227
eğer hastaysanız ya da[br]potansiyel olarak hastalanacaksanız,

1:06:39.251,1:06:40.519
bu riski azaltabilirsiniz,

1:06:40.519,1:06:41.366
ama aynı zamanda,

1:06:41.366,1:06:44.038
bu gruplara girmesini[br]önlemek için birlikte çalışıyoruz

1:06:44.038,1:06:45.900
ve eğer kontrolsüz olmaya devam ederse

1:06:45.900,1:06:48.392
bazı insanları gerçekten çok,[br]çok sert etkileyebilir.

1:06:49.434,1:06:52.784
CA: Evet, yavaş yavaş bırakmamız gereken

1:06:52.784,1:06:54.299
birçok şey var.

1:06:54.323,1:06:58.553
Belki de en iyi yönlerini yeniden[br]keşfetmeye çalışabiliriz.

1:06:59.077,1:07:00.418
Çok teşekkür ederim.

1:07:00.442,1:07:03.235
İnsanlar seni takip etmek istiyorsa,

1:07:03.259,1:07:05.974
her şeyden önce[br]mesela Twitter'da takip edebilirler.

1:07:05.998,1:07:07.347
Twitter adresin nedir?

1:07:07.371,1:07:09.680
AK: @AdamJKucharski, hepsi bir kelime.

1:07:09.680,1:07:12.838
CA: Adam, zaman ayırdığın için[br]çok teşekkür ederim, sağlıklı kal.

1:07:12.838,1:07:13.928
AK: Teşekkürler.

1:07:13.952,1:07:20.952
(Müzik)

1:07:29.263,1:07:32.533
CA: Doçent ve TED Fellow Adam Kucharski.

1:07:33.149,1:07:35.824
Bu bonus bölüm hakkında ne[br]düşündüğünüzü duymak isteriz.

1:07:35.824,1:07:39.023
Lütfen bize Apple Podcast'lerde[br]veya favori podcast uygulamanızda

1:07:39.023,1:07:40.847
derecelendirip puan vererek bildirin.

1:07:41.244,1:07:43.167
Bu incelemeler gerçekten etkili.

1:07:43.167,1:07:44.617
Her birini kesinlikle okuyoruz

1:07:44.641,1:07:46.791
ve geri bildirimleriniz için minnettarız.

1:07:46.815,1:07:48.768
(Müzik)

1:07:48.792,1:07:52.592
Bu haftanın bölümü Dan O'Donnell[br]tarafından Transmitter Media'da yapıldı.

1:07:52.616,1:07:54.647
Üretim müdürümüz Roxanne Hai Lash,

1:07:54.671,1:07:56.988
bilgileri doğrulayan kişi Nicole Bode.

1:07:57.012,1:07:59.290
Bu bölüm Sam Bair [br]tarafından birleştirildi.

1:07:59.314,1:08:01.355
Tema müziğimizi[br]Allison Layton-Brown seçti.

1:08:01.379,1:08:03.926
Meslektaşım Michelle Quint'e[br]özel teşekkürler.

1:08:04.252,1:08:06.679
TED Interview'ı dinlediğiniz için[br]teşekkür ederiz.

1:08:06.679,1:08:07.998
Bu baharda, büyük akıllarla

1:08:08.022,1:08:11.370
derin dalışlara değer[br]yeni bir sezonla geri döneceğiz.

1:08:11.759,1:08:14.934
Umarım hayat normale[br]dönse de dönmese de beğenirsiniz.

1:08:15.634,1:08:16.850
Ben Chris Anderson,

1:08:16.874,1:08:19.169
dinlediğiniz için teşekkürler, [br]sağlıklı kalın.