WEBVTT

00:00:06.826 --> 00:00:11.744
Juana Ramírez de Asbaje zasiadła
przed zespołem znakomitych teologów,

00:00:11.744 --> 00:00:14.254
prawników i matematyków.

00:00:14.254 --> 00:00:18.288
Wicekról Nowej Hiszpanii zaprosił ich,
żeby ocenili wiedzę tej młodej kobiety,

00:00:18.288 --> 00:00:21.478
zadając jej możliwie
najtrudniejsze pytania.

00:00:21.478 --> 00:00:24.408
Juana na każde z nich
odpowiadała prawidłowo,

00:00:24.408 --> 00:00:28.118
od skomplikowanych równań matematycznych
po dociekania filozoficzne.

00:00:28.118 --> 00:00:30.308
Obserwatorzy porównali tę scenę

00:00:30.308 --> 00:00:33.628
do "królewskiego okrętu wojennego
odpierającego atak kilku czółen".

NOTE Paragraph

00:00:33.628 --> 00:00:38.225
Kobieta, którą poddano temu przesłuchaniu,
urodziła się w połowie XVII wieku.

00:00:38.225 --> 00:00:42.708
Wówczas Meksyk od ponad stu lat
był kolonią hiszpańską,

00:00:42.708 --> 00:00:46.118
dążącą do złożonego,
wielowarstwowego systemu klasowego.

00:00:46.118 --> 00:00:49.018
Dziadkowie Juany od strony matki
urodzili się w Hiszpanii,

00:00:49.018 --> 00:00:52.448
dzięki czemu należeli w Meksyku
do najbardziej poważanej klasy.

00:00:52.448 --> 00:00:57.317
Jednak Juana była nieślubnym dzieckiem
a jej ojciec, hiszpański kapitan wojskowy,

00:00:57.317 --> 00:01:01.855
zostawił jej matkę, Doñę Isabel,
by sama wychowała Juanę i jej siostrę.

00:01:01.855 --> 00:01:04.905
Na szczęście przyzwoite
zasoby finansowe dziadka

00:01:04.905 --> 00:01:07.205
zapewniły rodzinie wygodne życie.

00:01:07.205 --> 00:01:10.815
Doña Isabel była dla swoich córek
przykładem silnej kobiety,

00:01:10.815 --> 00:01:13.905
która z powodzeniem zarządzała
jedną z dwóch posiadłości ojca,

00:01:13.905 --> 00:01:17.605
pomimo braku wykształcenia
i wbrew ówczesnej nienawiści do kobiet.

NOTE Paragraph

00:01:17.605 --> 00:01:21.892
Być może dzięki temu precedensowi
Juana była tak pewna siebie.

00:01:21.892 --> 00:01:25.986
W wieku trzech lat w tajemnicy
poszła za siostrą do szkoły.

00:01:25.986 --> 00:01:29.606
Kiedy później dowiedziała się,
że studia są tylko dla mężczyzn,

00:01:29.606 --> 00:01:32.956
błagała matkę, żeby pozwoliła jej
studiować w przebraniu.

00:01:32.956 --> 00:01:37.747
Nie otrzymawszy zgody, Juana znalazła
ukojenie w prywatnej bibliotece dziadka.

00:01:37.747 --> 00:01:42.195
Jako młoda dziewczyna opanowała
dysputy filozoficzne, łacinę

00:01:42.195 --> 00:01:45.245
i język Azteków, nahuatl.

NOTE Paragraph

00:01:45.245 --> 00:01:47.625
Nad wiek rozwinięty intelekt Juany

00:01:47.625 --> 00:01:49.865
przyciągnął uwagę
dworu królewskiego w Meksyku.

00:01:49.865 --> 00:01:51.565
W wieku 16 lat

00:01:51.565 --> 00:01:55.788
została przyjęta przez wicekróla
i jego żonę jako dwórka.

00:01:55.788 --> 00:02:00.818
Na dworze jej sztuki teatralne i wiersze
raz budziły podziw, a raz oburzenie.

00:02:00.818 --> 00:02:03.278
Jej prowokacyjny wiersz "Głupcy"

00:02:03.278 --> 00:02:06.408
bezecnie krytykował seksistowskie,
obłudne zachowania mężczyzn,

00:02:06.408 --> 00:02:10.928
którzy deprawują kobiety,
jednocześnie obwiniając je o niemoralność.

00:02:10.928 --> 00:02:14.808
Choć kontrowersyjne,
jej dzieła wzbudzały podziw

00:02:14.808 --> 00:02:16.478
i liczne oświadczyny.

00:02:16.478 --> 00:02:19.618
Jednak Juana bardziej ceniła sobie
wiedzę od małżeństwa.

00:02:19.618 --> 00:02:22.168
W ówczesnym patriarchalnym społeczeństwie

00:02:22.168 --> 00:02:25.048
tylko w jednym miejscu mogła to znaleźć.

NOTE Paragraph

00:02:25.048 --> 00:02:29.039
Kościół, choć nadal pod wielkim wpływem
inkwizycji hiszpańskiej,

00:02:29.039 --> 00:02:32.849
pozwoliłby Juanie zachować
niezależność i szacunek

00:02:32.849 --> 00:02:34.659
pomimo panieństwa.

00:02:34.659 --> 00:02:39.079
W wieku 20 lat wstąpiła
do klasztoru Hieronimitów św. Pauli

00:02:39.079 --> 00:02:43.409
i przyjęła nowe imię:
Sor Juana Inés de la Cruz.

NOTE Paragraph

00:02:43.409 --> 00:02:47.651
Przez lata Sor Juana
była uważana za skarb kościoła.

00:02:47.651 --> 00:02:52.184
Pisała dramaty, komedie i traktaty
na tematy filozoficzne i matematyczne.

00:02:52.184 --> 00:02:54.604
Tworzyła też muzykę sakralną oraz poezję.

00:02:54.604 --> 00:02:56.654
Zgromadziła wielkie zbiory biblioteczne

00:02:56.654 --> 00:02:59.244
i była często odwiedzana
przez prominentnych uczonych.

00:02:59.244 --> 00:03:02.094
Pełniąc rolę klasztornego
skarbnika i archiwisty,

00:03:02.094 --> 00:03:05.684
chroniła też majątek
swoich siostrzenic i sióstr

00:03:05.684 --> 00:03:07.804
przed tymi, którzy chcieliby go pozyskać.

NOTE Paragraph

00:03:07.804 --> 00:03:12.435
Jenak otwartość Sor Juany doprowadziła ją
do konfliktu z jej dobroczyńcami.

00:03:12.435 --> 00:03:18.889
W 1690 roku biskup opublikował
jej prywatną krytykę cenionego kazania.

00:03:18.889 --> 00:03:20.199
W tej publikacji

00:03:20.199 --> 00:03:25.122
namawiał Sor Juanę, by raczej
poświęciła się modlitwie niż debacie.

00:03:25.122 --> 00:03:28.062
Odpowiedziała na to,
że Bóg nie dałby kobietom intelektu,

00:03:28.062 --> 00:03:30.302
gdyby nie chciał, aby go wykorzystały.

00:03:30.302 --> 00:03:34.507
To przykuło uwagę
konserwatywnego arcybiskupa Meksyku.

00:03:34.507 --> 00:03:37.907
Sor Juanę powoli obdzierano
ze zdobytego poważania

00:03:37.907 --> 00:03:40.827
i zmuszono do sprzedaży
swoich dzieł i porzucenia pisania.

00:03:40.827 --> 00:03:44.827
Wściekła na taką cenzurę, ale również
niechętna, by porzucić kościół,

00:03:44.827 --> 00:03:46.867
z rozgoryczeniem odnowiła swoje śluby.

00:03:46.867 --> 00:03:50.047
W ostatnim akcie buntu
podpisała się pod nimi własną krwią:

00:03:50.047 --> 00:03:53.487
"Ja, najgorsza ze wszystkich".

NOTE Paragraph

00:03:53.487 --> 00:03:57.661
Pozbawiona stypendium, Sor Juana
poświęciła się pracy charytatywnej.

00:03:57.661 --> 00:04:03.198
W 1695 roku zaraziła się od sióstr,
którymi się opiekowała i zmarła.

00:04:03.198 --> 00:04:08.535
Sor Juana jest obecnie uznawana
za pierwszą feministkę obu Ameryk.

00:04:08.535 --> 00:04:12.741
Jest tematem niezliczonych powieści,
filmów dokumentalnych oraz oper.

00:04:12.741 --> 00:04:15.961
Jej wizerunek jest widoczny
na banknocie o nominale 200 peso.

00:04:15.961 --> 00:04:19.221
Jak powiedział noblista Octavio Paz:

00:04:19.221 --> 00:04:23.329
"Nie wystarczy powiedzieć,
że dorobek Sor Juany to produkt historii.

00:04:23.329 --> 00:04:27.849
Należy dodać, że historia
jest dziełem jej dorobku".