[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:06.89,0:00:11.22,Default,,0000,0000,0000,,Głęboko pod gejzerami\Ni gorącymi źródłami Kaldery Yellowstone
Dialogue: 0,0:00:11.22,0:00:13.08,Default,,0000,0000,0000,,znajduje się komora magmy
Dialogue: 0,0:00:13.08,0:00:16.18,Default,,0000,0000,0000,,utworzona przez plamy gorąca\Nw płaszczu Ziemi.
Dialogue: 0,0:00:16.18,0:00:20.25,Default,,0000,0000,0000,,Podczas ruchu ku powierzchni Ziemi\Nmagma się krystalizuje,
Dialogue: 0,0:00:20.25,0:00:23.34,Default,,0000,0000,0000,,tworząc młode, gorące skały magmowe.
Dialogue: 0,0:00:23.34,0:00:27.39,Default,,0000,0000,0000,,Ciepło tych skał wypycha wody gruntowe\Nw kierunku powierzchni.
Dialogue: 0,0:00:27.39,0:00:29.13,Default,,0000,0000,0000,,W miarę stygnięcia wody
Dialogue: 0,0:00:29.13,0:00:32.88,Default,,0000,0000,0000,,jony wytrącają się w postaci\Nkryształów mineralnych,
Dialogue: 0,0:00:32.88,0:00:36.88,Default,,0000,0000,0000,,w tym kryształów kwarcu z krzemu i tlenu,
Dialogue: 0,0:00:36.88,0:00:41.89,Default,,0000,0000,0000,,skalenia z potasu, glinu, krzemu i tlenu
Dialogue: 0,0:00:41.89,0:00:45.13,Default,,0000,0000,0000,,i galeny z ołowiu i siarki.
Dialogue: 0,0:00:45.13,0:00:47.74,Default,,0000,0000,0000,,Wiele z tych kryształów\Nma charakterystyczne kształty -
Dialogue: 0,0:00:47.74,0:00:52.86,Default,,0000,0000,0000,,weźmy kaskadę spiczastego kwarcu\Nlub stos kostek galeny.
Dialogue: 0,0:00:52.86,0:00:57.32,Default,,0000,0000,0000,,Ale co sprawia, że ciągle\Nprzybierają takie kształty?
Dialogue: 0,0:00:57.32,0:01:00.01,Default,,0000,0000,0000,,Część odpowiedzi leży w ich atomach.
Dialogue: 0,0:01:00.01,0:01:04.93,Default,,0000,0000,0000,,Atomy każdego kryształu są ułożone\Nw zorganizowany, zwielokrotniony wzór.
Dialogue: 0,0:01:04.93,0:01:08.51,Default,,0000,0000,0000,,który charakteryzuje kryształy,
Dialogue: 0,0:01:08.51,0:01:10.52,Default,,0000,0000,0000,,ale nie ogranicza się do minerałów.
Dialogue: 0,0:01:10.52,0:01:15.76,Default,,0000,0000,0000,,Piasek, lód, cukier, czekolada,\Nceramika, metale, DNA,
Dialogue: 0,0:01:15.76,0:01:19.68,Default,,0000,0000,0000,,a nawet niektóre płyny\Nmają krystaliczne struktury.
Dialogue: 0,0:01:19.68,0:01:22.46,Default,,0000,0000,0000,,Układ atomowy każdego\Nmateriału krystalicznego
Dialogue: 0,0:01:22.46,0:01:25.70,Default,,0000,0000,0000,,należy do jednej z sześciu rodzin:
Dialogue: 0,0:01:25.70,0:01:32.32,Default,,0000,0000,0000,,sześciennej, tetragonalnej, rombowej,\Njednoskośnej, trójskośnej i sześciokątnej.
Dialogue: 0,0:01:32.32,0:01:34.36,Default,,0000,0000,0000,,W odpowiednich warunkach
Dialogue: 0,0:01:34.36,0:01:37.01,Default,,0000,0000,0000,,kryształy urosną w geometryczne kształty,
Dialogue: 0,0:01:37.01,0:01:39.70,Default,,0000,0000,0000,,które odzwierciedlą układ ich atomów.
Dialogue: 0,0:01:39.70,0:01:44.58,Default,,0000,0000,0000,,Weźmy galenę o sześciennej strukturze\Nzłożonej z atomów ołowiu i siarki.
Dialogue: 0,0:01:44.58,0:01:46.62,Default,,0000,0000,0000,,Względnie duże atomy ołowiu
Dialogue: 0,0:01:46.62,0:01:50.93,Default,,0000,0000,0000,,są ułożone w trójwymiarowej siatce\Npod kątem 90 stopni względem siebie,
Dialogue: 0,0:01:50.93,0:01:55.66,Default,,0000,0000,0000,,podczas gdy stosunkowo małe atomy siarki\Nwpasowują się po środku.
Dialogue: 0,0:01:55.66,0:02:00.17,Default,,0000,0000,0000,,W miarę jak kryształ rośnie,\Ntakie miejsca przyciągają atomy siarki,
Dialogue: 0,0:02:00.17,0:02:03.66,Default,,0000,0000,0000,,podczas gdy ołów ma tendencję\Ndo wiązania się z tymi miejscami.
Dialogue: 0,0:02:03.66,0:02:07.10,Default,,0000,0000,0000,,Ostatecznie uzupełnią siatkę\Npołączonych atomów.
Dialogue: 0,0:02:07.10,0:02:11.24,Default,,0000,0000,0000,,Oznacza to, że 90-stopniowy wzór\Nsiatki krystalicznej struktury galeny
Dialogue: 0,0:02:11.24,0:02:14.59,Default,,0000,0000,0000,,odbija się w widocznym\Nkształcie kryształu.
Dialogue: 0,0:02:14.59,0:02:17.97,Default,,0000,0000,0000,,Kwarc ma sześciokątną\Nkrystaliczną strukturę.
Dialogue: 0,0:02:17.97,0:02:22.10,Default,,0000,0000,0000,,To znaczy, że na jednej płaszczyźnie\Njego atomy układają się w sześciokąty.
Dialogue: 0,0:02:22.10,0:02:27.63,Default,,0000,0000,0000,,W trzech wymiarach sześciokąty\Nskładają się z wielu splecionych piramid
Dialogue: 0,0:02:27.63,0:02:31.79,Default,,0000,0000,0000,,składających się z jednego atomu\Nkrzemu i czterech atomów tlenu.
Dialogue: 0,0:02:31.79,0:02:34.17,Default,,0000,0000,0000,,Charakterystyczny kształt kryształu kwarcu
Dialogue: 0,0:02:34.17,0:02:39.57,Default,,0000,0000,0000,,to sześciokątna kolumna\Nze spiczastymi końcami.
Dialogue: 0,0:02:39.57,0:02:41.69,Default,,0000,0000,0000,,W zależności od warunków otoczenia
Dialogue: 0,0:02:41.69,0:02:46.11,Default,,0000,0000,0000,,większość kryształów może uformować\Nwiele geometrycznych kształtów.
Dialogue: 0,0:02:46.11,0:02:50.04,Default,,0000,0000,0000,,Przykładowo diamenty,\Npowstające głęboko w płaszczu Ziemi,
Dialogue: 0,0:02:50.04,0:02:56.26,Default,,0000,0000,0000,,mają sześcienną krystaliczną strukturę\Ni rosną w kostki lub ośmiościany.
Dialogue: 0,0:02:56.26,0:02:58.86,Default,,0000,0000,0000,,Kształt, w jaki wyrasta dany diament,
Dialogue: 0,0:02:58.86,0:03:01.15,Default,,0000,0000,0000,,zależy od warunków jego wzrostu,
Dialogue: 0,0:03:01.15,0:03:05.45,Default,,0000,0000,0000,,w tym ciśnienia, temperatury\Ni środowiska chemicznego.
Dialogue: 0,0:03:05.45,0:03:09.13,Default,,0000,0000,0000,,Choć nie możemy obserwować\Nich wzrostu w płaszczu Ziemi,
Dialogue: 0,0:03:09.13,0:03:11.87,Default,,0000,0000,0000,,eksperymenty laboratoryjne\Nczęściowo dowiodły,
Dialogue: 0,0:03:11.87,0:03:15.84,Default,,0000,0000,0000,,że diamenty mają tendencję formowania\Nkostek w niższych temperaturach
Dialogue: 0,0:03:15.84,0:03:19.03,Default,,0000,0000,0000,,i ośmiościanów w wyższych temperaturach.
Dialogue: 0,0:03:19.03,0:03:23.50,Default,,0000,0000,0000,,Śladowe ilości wody, krzemu,\Ngermanu lub magnezu
Dialogue: 0,0:03:23.50,0:03:26.65,Default,,0000,0000,0000,,mogą też wpływać na kształt diamentu.
Dialogue: 0,0:03:26.65,0:03:31.26,Default,,0000,0000,0000,,Diamenty nigdy nie wyrastają w naturze\Nw kształty spotykane w biżuterii.
Dialogue: 0,0:03:31.26,0:03:36.47,Default,,0000,0000,0000,,Przycina się je tak, żeby uwidocznić\Nich blask i przejrzystość.
Dialogue: 0,0:03:36.47,0:03:41.62,Default,,0000,0000,0000,,Warunki środowiskowe mogą też wpłynąć\Nna to, czy w ogóle tworzą się kryształy.
Dialogue: 0,0:03:41.62,0:03:44.13,Default,,0000,0000,0000,,Szkło składa się ze stopionego\Npiasku kwarcowego,
Dialogue: 0,0:03:44.13,0:03:45.69,Default,,0000,0000,0000,,ale nie jest krystaliczne.
Dialogue: 0,0:03:45.69,0:03:48.71,Default,,0000,0000,0000,,Jest tak dlatego, że szkło\Nochładza się dość szybko,
Dialogue: 0,0:03:48.71,0:03:51.65,Default,,0000,0000,0000,,a atomy nie mają czasu\Nna uporządkowanie się
Dialogue: 0,0:03:51.65,0:03:54.58,Default,,0000,0000,0000,,w strukturę kryształu kwarcu.
Dialogue: 0,0:03:54.58,0:03:58.35,Default,,0000,0000,0000,,Zamiast tego losowe rozmieszczenie\Natomów w stopionym szkle
Dialogue: 0,0:03:58.35,0:04:00.91,Default,,0000,0000,0000,,zostaje utrwalone podczas chłodzenia.
Dialogue: 0,0:04:00.91,0:04:03.55,Default,,0000,0000,0000,,Wiele kryształów nie tworzy\Ngeometrycznych kształtów,
Dialogue: 0,0:04:03.55,0:04:08.15,Default,,0000,0000,0000,,bo rośnie bardzo blisko innych kryształów.
Dialogue: 0,0:04:08.15,0:04:10.81,Default,,0000,0000,0000,,Skały takie jak granit\Nsą pełne kryształów,
Dialogue: 0,0:04:10.81,0:04:13.38,Default,,0000,0000,0000,,ale żaden z nich nie ma\Nrozpoznawalnych kształtów.
Dialogue: 0,0:04:13.38,0:04:15.54,Default,,0000,0000,0000,,Gdy magma stygnie i krystalizuje,
Dialogue: 0,0:04:15.54,0:04:18.68,Default,,0000,0000,0000,,wiele minerałów krystalizuje jednocześnie
Dialogue: 0,0:04:18.68,0:04:21.25,Default,,0000,0000,0000,,i szybko zaczyna im brakować miejsca.
Dialogue: 0,0:04:21.25,0:04:23.88,Default,,0000,0000,0000,,Niektóre kryształy, takie jak turkus,
Dialogue: 0,0:04:23.88,0:04:28.89,Default,,0000,0000,0000,,nie formują żadnych wyraźnych kształtów\Nw większości warunków środowiskowych,
Dialogue: 0,0:04:28.89,0:04:31.01,Default,,0000,0000,0000,,nawet przy wystarczającej przestrzeni.
Dialogue: 0,0:04:31.01,0:04:34.20,Default,,0000,0000,0000,,Struktura atomowa każdego kryształu\Nma unikalne właściwości.
Dialogue: 0,0:04:34.20,0:04:39.13,Default,,0000,0000,0000,,Choć właściwości te mogą nie zaspokajać\Nludzkich potrzeb emocjonalnych,
Dialogue: 0,0:04:39.13,0:04:44.20,Default,,0000,0000,0000,,mają potężne zastosowanie\Nw materiałoznawstwie i medycynie.