Hitler and the Nazis come to power

1924-cü ildə Hitler həbsdə idi,

onun 1923-cü ildə baş verən məşhur dövlət çevrilişi,

Münhendə Pivə qiyamı

uğursuz oldu.

O həbsdəykən "Mayn Kampf" (Mənim mübarizəm) kitabını yazdı.

O, həbsdə olduğu zaman, Nasist partiyasına qadağa qoyulur və hökumətin devrilməsi

ehtimalını artıran bir çox

iqtisadi qarışıqlıqlar baş verir,

həmçinin 20-ci illərin əvvəllərində,

Hitler həbsdən çıxana qədər,

nəzarət altında olan Veymarda hiperinflyasiya

qeydə alınır.

Onlar yeni valyuta buraxmışdılar, o, daha sabit idi.

Müəyyən dərəcədə nasistlər və

Hitler sıfırdan başlamışdılar. Baxmayaraq ki,

hətta bu nöqtədə Hitlerin getdikcə təsiri artırdı.

O, məşhur natiq idi,

onu tanıyanlar və izləyənlər

getdikcə artırdı.

Növbəti bir neçə il ərzində

onun kitabı nəşr olunur və on minlərlə nüsxə satılır,

lakin əksər

hallarda o, hələ də Almaniya siyasətində
nisbətən kiçik bir rol oynayır.

20-ci illərin sonlarına irəlilədikcə,

nasistlər müəyyən nüfuz qazanır,

lakin sonra

1929-cu ildə dünya

iqtisadiyyatı üçün qlobal

dəyişiklik yaranır və bu,

Böyük Böhranın başlanğıcı idi.

Xüsusilə, Böyük Böhranın

yaxınlaşdığına dair ilk əlamət, 1929-cu

ilin oktyabrında, məşhur

Qara Çərşənbə axşamında ABŞ
birjalarının çökməsidir.

Bu, təkcə Amerikanın deyil,

qlobal böhranın

başlanğıcının əlaməti idi.

Beləliklə, bütün dünya böhrana girir.

İqtisadi böhranlar

olan zaman

radikal sağçı

və

solçu

partiyalar,

nasist

partiyaları

güclənir.

Beləliklə, 1930-cu

il parlament seçkiləri

zamanı Almaniyada parlament Reyxstaq idi.

--

--

Reyxstaq seçkilərində Nasist partiyası,

ilk dəfə əhəmiyyətli bir nəticə göstərdi.

Bu partiya 18% səs və Parlamentdə

yarı təmsilçiliyi qazanır.

Bu nasistlərin Almaniya

siyasətində əhəmiyyətli fiqurlara dönməsinin

başlanğıcı oldu.

1932-ci ilə doğru iqtisadiyyat yaxşılaşmır,

daha da

pisləşir.

Adolf Hitler prezidentliyə namizədliyini irəli sürür.

O vaxt prezident

Paul fon Hindenburq

idi, Hindenburq xətti ilə, daha sonra Zeppelin fəlakəti ilə

məşhur oldu.

O, Birinci Dünya Müharibəsi zamanı Alman

hərbi qüvvələrinin iki liderindən biri olan Ludendorff
ilə birlikdə idi.

O, 1925-ci ildən Veymar Respublikasının prezidenti

olur və 1932-ci ildə yenidən seçilə bilir,

lakin Hitler kifayət qədər yaxşı nəticələr göstərir.

Hitler prezident seçkilərində 35%

səs

toplayır.

Veymar Respublikasında qəribə
sistem var idi.

Bu sistem Birləşmiş Ştatlarda olan

prezident sistemindən və hazırda Almaniyada

olan sistemdən fərqli idi.

Prezident müstəqil şəkildə seçilirdi və

müəyyən səlahiyyətlərə malik idi.

Parlament də müstəqil şəkildə seçilirdi.

Daha sonra hakim hökumətə sahib olmaq

üçün koalisiyalar qurmağa çalışırdı.

1932-ci ildə Hitler əsas fiqur idi və Nasistlərə parlamentdə

çox yer

ayrılmışdı.

1932-ci ildə bir neçə parlament seçkiləri qeydə alındı

və biz onlardan ikisini

müzakirə etdik.

Hökümətin parlament , Nazirlər Kabineti yaratması,

mahiyyətcə Baş Nazir

olan Kansler təyin etməsi üçün

seçkilər keçirilir və müxtəlif partiyalar fərqli

sayda səs toplayır.

Əgər heç bir partiya toplanan səs sayı baxımından

çoxluq təşkil etmirsə, o zaman partiyalar koalisiya yaradır.

Partiyalar arasında koalisiya yaradaraq

Daxili İşlər Naziri, Kansler

kimi pozisiyaları tutmaq,

höküməti idarə etməklə

bağlı çoxlu sövdələşmələr,

danışıqlar

olurdu.

Lakin iki Parlament seçkisində

koalisiya qeydə alınmır.

İki seçki.

Beləki, bu Parlament seçkisidir.

Beləki, bu Prezident seçkilərində

Hİndenburq hələ də prezidentdir,

lakin Hitler yaxşı nəticələr göstərir

iki Parlament seçkisində.

Parlament və ya Reyxstaq

seçkiləri zamanı

koalisiya çoxluğu

nəzərə alınmır.

Nasist partiyası Reyxstaqın

içində əsas fiqur olmağa

davam edir.

--

1933-cü ilin əvvəlində böhran

qeydə alınır.

O dövrdə hökumət,

Kansler, icraçı

Nazirlər Kabineti,

koalisiyalar yox idi.

Veymar Konstitusiyası qəribə bir hala icazə verdi,

belə ki Prezidentə hökuməti,

Nazirlər kabinetini, Parlamentdə baş

verənləri belə təmsil edə bilməyən

kansleri təyin etmə hüququ verdi.

Paul fon Hindenburq əmin idi ki, o

Hitlerin pərəstişkarı deyildi və onun rəqibi idi, lakin

Hitler müvəqqəti hökümət başçısı, Nazirlər Kabinetinin

başçısı olsa, milli birlik yaratmaq,

Parlament seçkiləri keçirib

koalisiya yaratmaq,

qanuni

hökuməti

ələ

keçirmək

mümkün olar.

Belə ki, Paul fon Hindenburq

nasist partiyası

azlıq təşkil etsə

də və heç bir

koalisiyanın

hissəsi olmasa da Hitleri Kansler təyin edir.

Bu hadisə yanvarda baş verdi.

Yanvar ayında Hitler Kansler təyin olundu,

və bu mahiyyətcə

Alman Reyxstaqının

Baş Naziri demək idi.

Fevral ayında daha

maraqlı hadisələlər baş verir.

1933-cü ilin fevralında Berlində Reyxstaqın

binasında yanğın baş verdi.

Bu Reyxstaqın binasıdır

və yanır.

Marius van der Lub

Alman kommunisti idi.

Bu hadisə kommunist inqilabının başlanğıcı kimi

qəbul

edildi.

Bu hadisədən bəhanə kimi istifadə etdilər.

Hitler Paul fon Hindenburqa Prezident kimi fövqəladə səlahiyyətlərdən istifadə etməyi tövsiyyə edirdi və

bu Veymar Konstitusiyasının daha bir qəribə qaydalarından biri idi, eyni zamanda qeyd olunan konstitusiya

fövqəladə şərtlər

altında vətəndaş

hüquqlarının dayandırılmasına

Prezident icazə verirdi.

Bu fövqəladə vəziyyət idi və

Paul fon Hindenburq bunu edir.

Paul fon Hindenburq

nasistlər tərəfindən

Reyxstaqın Yanğın Fərmanını

qəbul etməyə inandırılır.

Yanğın haqqında fərman hökumətə fövqəladə

səlahiyyətlər verir və

vətəndaş azadlıqlarını

məhdudlaşdırır - bütün bunlara

Veymar Konstitusiyası tərəfindən

icazə verilirdi.

Vətəndaş azadlıqlarını məhdudlaşdırır.

Heç bir koalisiya olmadığından,

koalisiyanın formalaşması ümidi ilə mart ayında

başqa bir parlament seçkisi olur,

lakin mart seçkiləri,

xüsusən də

vətəndaş

azadlıqlarını məhdudlaşdırdı.

Nasist

hərbi qoşunları

digər

partiyaları

qorxudurdu.

Mart seçkiləri nasistlərin xeyrinə

əhəmiyyətli dərəcədə

dəyişməyə başlayır, buna görə də mart

seçkilərində onlar 44% səs toplaya bilirlər ki,

bu da hələ də təkbaşına hökumət qurmaq üçün kifayət deyil.

Onlar çoxluq təşkil etmirdi,

lakin onlar Reyxstaqın,

Parlamentin böyük bir hissəsini təşkil edirdi.

Onlar artıq çoxluq

koalisiyası yaradıb

və hədə-qorxu

ilə seçilərək,

hökumət

qurdular. Hitler

isə kansler olaraq qalır.

Lakin sonra, bu yeni Parlament

mart ayında Səlahiyyətlər Aktı qəbul edir.

Veymar konstitusiyasına düzəliş olan

Səlahiyyətlər Aktı Nazirlər

Kabinetinin rəhbəri

Kanslerə növbəti

dörd il üçün

məhdudiyyətsiz qanunvericilik

səlahiyyətləri verir.

Beləliklə, o, qanunvericilik

səlahiyyətlərini verir. Unutmayın ki,

vətəndaş hüquqları məhdud idi.

Deməli, Reyxstaq

qanunvericilik

səlahiyyətlərini,

faktiki olaraq Hitlerə olan kanslerə verir.

Prezident buna inanır,

lakin növbəti il vəfat edir.

Vətəndaş hüquqlarının məhdudlaşdırılması və

ardından da Səlahiyyətlər

Aktının qəbul edilməsindən

sonra Hitler və nasistlər əslində

Almaniya hökumətinə tam nəzarət edirlər.

Bu məqamda Hitler Almaniyanın

diktatoru olur.

Nasistlər sürətlə hərəkət etməyə,

digər partiyaları qorxutmağa başlayırlar, zorakılıq

tətbiq edirlər və

insanları həbs edirlər.

1933-cü ilin iyuluna qədər nasistlər yeganə qanuni partiya idilər.

Bu partiya mahiyyət etibarı

ilə tam nəzarətə malik idi.

Hitler hakimiyyətə belə gəldi və

yəqin ki, beyninizdə

“Bu yanğını kim etdi?” sualı dolanır.

Hitlerin artıq kansler olmağına baxmayaraq,

bu yanğın nasistlərin daha güclü olmasına səbəb oldu.

Baxmayaraq ki, onlar başqa yolla da hakimiyyəti

ələ keçirə bilərdilər. Yanğın Marinus

fon der Lub

tərəfindən

törədildiyinə dair sübutlar olsa da,

kommunistlər

günahlandırıldı.

Bu açıq sualdır,

tarixin böyük açıq

suallarından biridir.

Bəziləri hesab edir ki, bəlkə bu, sadəcə, kommunist planı idi, bəlkə də

Marinus fon der Lub təkbaşına hərəkət

etmişdi. Ya da sonradan Hitlerin əlinə keçdi və

onlar bundan istifadə edə bildilər.

Digər tarixçilər isə deyirlər ki, bu,

əslində nasistlərin

bu fövqəladə vəziyyəti yaratmaq planı idi və

Marinus van der Lub bütün bu süjetdə bir növ kukla idi.

Beləliklə, tarixin açıq sualı,

lakin 1919-cu ildən 1933-cü ilə

qədər Hitler kifayət qədər naməlum bir şəxsdən Almaniyanın tam diktatoruna çevrilir.