SOSYAL PSİKOLOJİ I - Ünite 4 Konu Anlatımı 1

İnsanlar toplumsal yaşamla ilgili hemen her
konuda o zamana kadar edindikleri ya da

benimsedikleri tutumları doğrultusunda yaklaşırlar
ve gerektiğinde davranış gösterirler.

Toplumsal yaşamda olaylar, olgular, insanlar, gruplar ve
nesnelere ilişkin kabaca onların yanında ya da

karşısında bir
konum alırız.

Tutum da sosyal psikolojide bu konumu ifade
eden bir kavram olarak karşımıza çıkar.

Tutum araştırmaları insanların çok
çeşitli konulardaki görüşlerini ya da

tercihlerini saptamaya
ve ölçmeye çalışır.

Ancak tutum kavramının bu kadar basit
ve açık olduğunu düşünmek yanıltıcıdır.

Tarihsel ve kültürel bir bağlamı göz
önünde bulundurmak gerekir.

sorularına yanıt
bulabileceksiniz.

İngilizcedeki tutum teriminin tarihi, 15. ve
16. yüzyılda resim ve heykel sanatında,

figürlerin fiziksel duruşunu ifade etmek için
kullanılmasına kadar geriye gider.

Sosyal psikoloji
disiplininde tutum konusu,

1920’lerde Thurstone ve arkadaşları tarafından
geliştirilen tutum ölçümleriyle başlamıştır.

Sosyal psikolojide tutumun
nasıl tanımlanacağı tartışmalıdır.

1990’lara kadar ABC modeli adı
verilen tanımda tutumlar duygusal,

bilişsel ve davranışsal eğilimden oluşan
üçlü bir yapı olarak betimlenir.

1990’lardan itibaren büyük ölçüde
terkedilen bu tanımın yerine tutum,

çok daha basit bir biçimde, tutum nesnesine
ilişkin değerlendirme olarak tanımlanır.

En genel anlamda tutum,
bir tutum nesnesi hakkında bilişsel,

duygusal ve davranışsal bilgiye dayalı
olarak yapılan genel bir değerlendirmedir.

Tutumları bir zihinsel yapı ya da temsil olarak tanımlayabilmek
için tutumu tutum yapan özellikleri bilmek gereklidir.

Tutumun başlıca
yapısal özellikleri;

Tutumlar genelde tek boyutlu tanımlanırken
aslında farklı boyutlu tutumlar da mevcuttur.

Tek boyutlu tutum; tutum nesnesinin tek bir boyut
üzerinde olumlu veya olumsuz değerlendirilmesidir.

İki boyutlu tutum bir tutum
nesnesinin iki ayrı boyut üzerinde olumlu veya

olumsuz olarak
değerlendirilmesidir.

Çelişkili tutum ise bir kişinin bir tutum
nesnesini hem sevmesi hem de sevmemesidir.

Tutumların iki temel
işlevi vardır. Bunlar;

Kişiye bilgi sağlayan tutumlar,
içsel değerleri ifade etmeye yarar.

Aynı zamanda egoyu
koruma işlevi vardır.

Kişinin edindiği bazı tutumlar birer savunma mekanizması
olarak işlev görerek, kaygısını azaltmaya hizmet eder.

Peki tutum ve davranış
arasında bir ilişki var mıdır?

Evet bazı durumlarda tutumlar davranışı
yaratır ancak bu her zaman için geçerli değildir.

Tutumlar ancak belli koşullar altında
davranışı yordayabilir.

Bu koşullar;

Denklik hipotezi tutumların ölçülmesi ve
tutuma ilişkin davranış gözleminin genellik

spesifiklik düzeylerinin
karşılıklılığını ifade eder.

Tutumların gücüne bakıldığında, güçlü
tutumlar davranışı belirler ve dirençli kılar.

Tutumun erişilebilirliği, tutumun zihinsel temsiline
ne kadar hızlı ve kolay erişilebildiğini ifade eder.

Eğer bir tutum erişilebilirse kolayca geri çağırılabilir
ve akla kendiliğinden gelebilir.

Bu yüzden de bu tutumların davranışı
etkileme olasılığı çok yüksektir.

Doğrudan deneyimin
rolü de etkilidir.

Deneyimler kişinin tutumunun kesinliğini ve tutum
nesnesi hakkındaki bilgisini arttırır.

Tutum ve davranış arasındaki ilişkiyi etkileyen
bir başka faktör benlik-farkındalığıdır.

Özel benlik-farkındalığı yüksek olan kişiler
davranışı gerçekleştirmede kişisel standartlara,

kamusal benlik-farkındalığı yüksek olan
kişiler kamusal standartlara daha fazla dikkat ederler.

Davranışa yönelik niyet,
tutumla davranış arasında aracılık yapar.

Planlanmış davranış teorisine göre
davranışın en dolaysız nedeni tutum değil,

davranışın sonuçlarına göre eyleme
geçip geçmemeyi belirleyen niyettir.

Bu teorik modelde bir davranışa yönelik niyetin ortaya
çıkması için tutuma ek olarak iki bileşene daha ihtiyaç vardır.

Dolayısıyla niyeti ortaya
çıkaran üç temel bileşen;

davranışa yönelik tutum, öznel
normlar ve algılanan davranışsal kontroldür.

Planlanmış davranış teorisyenleri bir davranışı gerçekleştirmeye
yönelik tutumun oluşturulmasının oldukça rasyonel bir süreç olduğuna ve

bu tutumun iki faktörün ürünü
olduğuna inanırlar:

Belirli bir davranışın sonuçlarına ilişkin kişinin inancı,
Kişinin olası sonuçlara ilişkin değerlendirmesi.

Buna göre örneğin evli ve çocuksuz bir kadının çocuk
sahibi olmaya yönelik tutumunu ona sorarak öğrenebiliriz.

Bu teoriye göre, hamile kalmaya niyetli olanlar, olmayanlara
göre hamileliğin daha olumlu sonuçları olduğuna inanacaklardır.

Teorinin diğer bir
bileşeni öznel normdur.

Öznel norm, kişinin çevresindeki diğer insanların onun belirli
bir davranışını onaylayıp onaylamayacaklarına dair yargısıdır.

Tutumlar gibi öznel norm de iki
faktörün ürünü olarak ortaya çıkar:

Kişi için önemli olan insanların algılanan beklentileri,
Kişinin bu beklentilere uyma motivasyonu.

Pek çok durumda tutumlar ve öznel normlar davranışa
yönelik niyetin ortaya çıkması için yeterlidir.

Ancak bazen öyle durumlar olabilir ki, kişi hala
“bu davranışı gerçekten yapabilir miyim” sorusunu sorar.

Bu yüzden araştırmacılar teorilerine sonradan üçüncü
bir bileşeni; algılanan davranışsal kontrolü eklemişlerdir.

Bu, kişinin gerçekleştireceği davranışın ne kadar zor
ya da ne kadar kolay olduğuna ilişkin algısıdır.

Teoriye göre, insanlar yapmayı planladıkları davranış için yeterli
olmadıklarına inanıyorlarsa davranış yönelik tutumları ve

öznel normlarına rağmen davranışa
yönelik niyet oluşmayacaktır.

Tutum, tutum nesnesine
ilişkin değerlendirmedir.

Tutumların başlıca yapısal özellikleri;
tutumların olumlu ya da olumsuz oluşu,

tek kutuplu veya çift kutuplu oluşu, tek ya da
çok boyutluluğu, çelişkili olması ve gücüdür.

Tutumların; bilgiyi örgütlemeye,
yaklaşmaya kaçınmaya rehberlik etmek ve

yüksek psikolojik ihtiyaçlara
hizmet etmek işlevleri vardır.

Tutumlar her zaman değil ancak bazı
koşullarda davranışları yordayabilirler.

Bu koşullar, denklik hipotezi,
tutumun gücü, tutumun erişilebilirliği,

direkt deneyimin rolü, kamusal ve özel benlik-farkındalığının
etkisi ve davranışa yönelik niyettir.

Bunlar
arasında özellikle

davranışa yönelik niyetin tutumlarla davranış arasında aracılık
yaptığını ileri süren bir bakışla teori üretilmiş olması önemlidir.

Planlanmış davranış teorisi
davranışa yönelik niyeti;

davranışa yönelik tutum, öznel norm ve algılanan
davranışsal kontrol bileşenlerinin ortaya çıkardığını söyler.

sorularına
değinildi.

Konuyla ilgili daha ayrıntılı bilgi Sosyal Psikoloji I
ders kitabının 4. ünitesinde yer almaktadır.