Ταπεινά φυτά που κρύβουν εκπληκτικά μυστικά

Σ' αυτή τη γοητευτική ομιλία, η βιολόγος Αμίνα Γκούριμπ-Φακίμ μας παρουσιάζει σπάνια είδη φυτών από απομονωμένα νησιά και μέρη της Αφρικής. Γνωρίστε το μπενζουάν που μεταφορφώνεται, το μπόμ ντελ ιλ πλατε που μπορεί να είναι μια νέα θεραπεία για το άσθμα, και το θρυλικό δένδρο μπαομπάμπ που ίσως έχει τη λύση για την τροφή του μέλλοντος. Επιπλέον: τα μήλα των πιθήκων.

Ξέρετε, είναι προνόμιο για μένα

να εργάζομαι σε μια από τις περιοχές
μεγάλης βιοποικιλότητας στον κόσμο

τα νησιά Μασκαρίν στον Ινδικό Ωκεανό.

Αυτά τα νησιά, -ο Μαυρίκιος,
το Ροντρίγκεζ, το Ρεϊνιόν-

μαζί με το νησί της Μαδαγασκάρης,

είναι ευλογημένα με μοναδικά φυτά

που δεν βρίσκεις πουθενά αλλού στον κόσμο.

Σήμερα θα σας μιλήσω για πέντε από αυτά

και τα ειδικά χαρακτηριστικά τους

και γιατί αυτά είναι τόσο μοναδικά.

Κοιτάξτε αυτό το φυτό.

το λέμε μπενζουάν στην τοπική διάλεκτο

και το βοτανικό του όνομα
είναι Τερμινάλια Μπέντζοε

του υποείδους Μπέντζοε.

Το συγκεκριμένο υποείδος
είναι ενδημικό του Μαυρίκιου

και το ειδικό του χαρακτηριστικό

είναι η ετεροφυλία του.

Τι εννοώ με τον όρο ετεροφυλία;

Είναι ότι το ίδιο φυτό

φέρει φύλλα διαφόρων μορφών και μεγεθών.

Αυτά τα φυτά εξελίχθηκαν

πολύ μακριά από ηπειρωτικές περιοχές

και σε συγκεκριμένα οικοσυστήματα.

Συχνά αυτά τα ειδικά χαρακτηριστικά

εξελίχθηκαν σαν αντίδραση σε απειλές

από την τοπική πανίδα,

στην περίπτωσή μας,
τις χελώνες που ψάχνουν τροφή.

Είναι γνωστό ότι
οι χελώνες έχουν αδύναμη όραση

και γι' αυτό αποφεύγουν φυτά

που δεν αναγνωρίζουν.

Έτσι αυτό το εξελιγμένο φύλλωμα
διαφυλάσσει το φυτό

από αυτά τα αρκετά συμπαθή ζώα,

το προστατεύει
και φυσικά εξασφαλίζει την επιβίωσή του.

Τώρα πιθανόν αναρωτιέστε,

γιατί μας τα λέει όλα αυτά;

Ο λόγος είναι ότι τείνουμε να παραβλέπουμε

την πολυμορφία και την ποικιλία
στο φυσικό κόσμο.

Αυτά τα συγκεκριμένα περιβάλλοντα
είναι μοναδικά

και φιλοξενούν πολυάριθμα φυτά.

Δεν συνειδητοποιούμε πόσο αξιόλογοι

και πολύτιμοι είναι αυτοί οι πόροι,

και όμως, με την απερισκεψία μας

συνεχίζουμε να τα καταστρέφουμε.

Όλοι μας γνωρίζουμε

τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις
της αστικοποίησης,

της κλιματικής αλλαγής,
της υπερεκμετάλλευσης πόρων,

αλλά όταν το τελευταίο φυτό,

ή ομοίως ζώο,

όταν το τελευταίο δείγμα του είδους

εξαφανιστεί από το πρόσωπο της Γης,

θα έχουμε απωλέσει ένα ολόκληρο υποσύνολο

από τη βιολογία της Γης,

και μαζί με αυτό,
σημαντικά φυτά με ιαματικό δυναμικό,

ή που πιθανόν έχουν συστατικά

απαραίτητα για τους τομείς καλλυντικών,

διατροφής, φαρμακευτικής,

ακόμα και εθνοκτηνιατρικής,

θα έχουν εξαφανιστεί για πάντα.

Έδώ έχουμε ως γλαφυρό παράδειγμα

το πασίγνωστο ντόντο,
που ζούσε στο νησί του Μαυρικίου

και φυσικά το γνωρίζουμε
ως σύμβολο εξάλειψης είδους.

Ξέρουμε ότι τα φυτά παίζουν βασικό ρόλο.

Κατ' αρχάς είναι τροφή για εμάς

και επίσης μας δίνουν το οξυγόνο
που αναπνέουμε,

αλλά τα φυτά είναι επίσης

πηγή σημαντικών και
βιολογικά ενεργών συστατικών

που θα πρέπει να μελετήσουμε
πολύ προσεκτικά,

καθώς οι ανθρώπινες
κοινωνίες επί χιλιετίες

έχουν αναπτύξει σημαντικές γνώσεις,

πολιτιστικές παραδόσεις,

και σημαντικούς φαρμακευτικούς πόρους
φυτικής προέλευσης.

Ορίστε και κάποιοι δείκτες δεδομένων:

Το 1,4% της συνολικής ηπειρωτικής έκτασης

φιλοξενεί το 40% των ειδών
των ανωτέρων φυτών,

το 35% των ειδών των σπονδυλωτών ζώων,

και αυτό το 1,4%

αποτελείται τις 25 περιοχές
μεγάλης βιοποικιλότητας σε όλο τον κόσμο,

και αυτό το 1,4%
της συνολικής ηπειρωτικής επιφάνειας

ήδη μας παρέχει το 35%

των υπηρεσιών του οικοσυστήματος

από τις οποίες εξαρτάται
η ευάλωτη ανθρωπότητα.

'Οπως μπορείτε να δείτε,

το νησί του Μαυρικίου,

όπου εργάζομαι και όπου ζω,

ανήκει σε περιοχή μεγάλης βιοποικιλότητας

και μελετώ τα μοναδικά φυτά του νησιού

για τις βιοϊατρικές τους εφαρμογές.

Τώρα ας επιστρέψουμε

στο πρώτο φυτό που σας έδειξα,

φυσικά εκείνο με τα φύλλα
διαφόρων μορφών και μεγεθών,

το Τερμινάλια Μπέντζοε

του υποείδους Μπέντζοε,

φυτό που συναντάται μόνο στον Μαυρίκιο.

Οι ντόπιοι χρησιμοποιούσαν

ένα αφέψημα φτιαγμένο από τα φύλλα

ενάντια στις μολυσματικές νόσους.

Η δική μας δουλειά,

που είναι η επιστημονική αξιολόγηση
πατροπαράδοτων πληροφοριών,

έχει αποδείξει ότι
αυτό ακριβώς το εκχύλισμα των φύλλων

εμφανίζει έντονη δραστικότητα

σε ένα ευρύ φάσμα βακτηρίων

που μπορεί να είναι παθογόνα
για τους ανθρώπους.

Μπορεί λοιπόν το φυτό αυτό
να αποτελέσει λύση

για την αντίσταση στα αντιβιοτικά;

Γνωρίζετε ότι η αντίσταση στην αντιβίωση

εξελίσσεται σε παγκόσμια πρόκληση.

Δεν το λέμε με βεβαιότητα
αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο:

δεν θέλουμε αυτό το φυτό να εξαφανιστεί.

Όμως, η σκληρή πραγματικότητα είναι

ότι το συγκεκριμένο φυτό

θεωρείται πραγματικά ευάλωτο

μέσα στο ίδιο του το φυσικό περιβάλλον.

Πράγμα που με φέρνει σε άλλο παράδειγμα.

Αυτός εδώ ο θάμνος είναι γνωστός
ως baume de l'ile plate

στην τοπική διάλεκτο.

Η βοτανική του ονομασία είναι
Ψιάντια Άργκουτα.

Είναι ένα σπάνιο φυτό

που είναι ενδημικό στον Μαυρίκιο.

Συνήθιζε να φύεται στην ηπειρωτική χώρα

αλλά από τις έντονες πιέσεις
της αστικοποίησης

εκδιώχθηκε από εκεί,

και καταφέραμε να το επαναφέρουμε

από το χείλος της εξαφάνισης

εξελίσσοντας εργαστηριακά φυτά

που μεγαλώνουν τώρα ελεύθερα.

Ένα όμως πράγμα
που πρέπει να τονίσω άμεσα

είναι ότι δεν μπορούν όλα τα φυτά

να εξελιχθούν στο εργαστήριο.

Όπως οι άνθρωποι
νιώθουμε άνετα στο δικό μας χώρο,

έτσι και γι' αυτά τα φυτά απαιτείται

να διατηρηθεί το οικοσύστημά τους,

και δεν αντιδρούν --

τα ενδημικά φυτά δεν αντιδρούν
σε βίαιες αλλαγές του οικοσυστήματος

και όμως γνωρίζουμε τις δοκιμασίες

που η κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα,
επιφέρει σ' αυτά τα φυτά.

Οι ντόπιοι χρησιμοποιούν ξανά τα φύλλα

στην παραδοσιακή ιατρική

ενάντια στα αναπνευστικά προβλήματα.

Η προκαταρκτική μας εργαστηριακή έρευνα

στο εκχύλισμα των φύλλων έδειξε

ότι αυτά ακριβώς τα φύλλα
περιέχουν συστατικά

που προσεγγίζουν πάρα πολύ,
σε επίπεδο χημικής σύστασης,

εκείνα τα φάρμακα

που πωλούνται στα φαρμακεία

κατά του άσθματος.

Ποιος λοιπόν ξέρει

σε τι θα ωφεληθεί η ανθρωπότητα

εάν αυτό το φυτό αποφασίσει
να αποκαλύψει τα μυστικά του.

Προέρχομαι από τον αναπτυσσόμενο κόσμο

όπου μόνιμα μας απασχολεί το πρόβλημα

της πληθυσμιακής έκρηξης.

Η Αφρική είναι μια ήπειρος που ξανανιώνει,

και κάθε φορά που κάποιος μιλάει
για πληθυσμιακή έκρηξη

εννοεί το θέμα της επισιτιστικής ασφάλειας

ως την άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος.

Αυτό εδώ λοιπόν το φυτό, το μπαομπάμπ,

μπορεί να είναι μέρος της λύσης.

Ένα παραμελημένο φυτό που χρησιμοποιείται
ελάχιστα για παροχή τροφής.

Καθορίζει το τοπίο της Δυτικής Αφρικής,

όπου είναι γνωστό ως το δένδρο της ζωής,

και αργότερα θα σας πω γιατί

οι Αφρικανοί το θεωρούν δένδρο της ζωής.

Είναι ενδιαφέρον το πόσοι πολλοί μύθοι

είναι συνδεδεμένοι με αυτό το φυτό.

Εξαιτίας του μεγάλου μεγέθους του,

ήθελε να κυριαρχεί στα μικρότερα φυτά,

έτσι ο Θεός αποδοκίμασε την αλαζονεία του,

το ξερίζωσε και το φύτεψε ανάποδα,

εξού και η χαρακτηριστική μορφή του.

Αν δείτε ξανά αυτό το δένδρο

μέσα στην αφρικανική κουλτούρα,

στη Δυτική Αφρική,
είναι γνωστό ως δένδρο της φλυαρίας,

επειδή φιλοξενεί
μεγάλες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Αν έχεις ένα πρόβλημα με την κοινότητα,

η συνάντηση
κάτω από το δένδρο της φλυαρίας

με φυλάρχους ή άλλα μέλη της φυλής,

είναι συνώνυμο
του να προσπαθείς να βρεις λύση

στο συγκεκριμένο πρόβλημα,

και επίσης της ενίσχυσης
της εμπιστοσύνης και του σεβασμού

ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας.

Από επιστημονική άποψη,

υπάρχουν οκτώ είδη μπαομπάμπ στον κόσμο.

Υπάρχει ένα από την Αφρική,

ένα από την Αυστραλία,

και έξι είναι ενδημικά

του νησιού της Μαδαγασκάρης.

Αυτό που σας έδειξα

είναι από την Αφρική,

η Αντανσόνια Ντιτζιτάτα.

Το άνθος του,
αυτό το πανέμορφο λευκό άνθος

ανοίγει τη νύχτα,
γονιμοποιείται από τις νυχτερίδες,

και μας δίνει το φρούτο

που είναι περιέργως γνωστό

ως το μήλο των πιθήκων.

Οι πίθηκοι δεν είναι χαζά ζώα.

Ξέρουν τι τους κάνει καλό.

Αν ανοίξετε το φρούτο του μπαομπάμπ

θα δείτε έναν λευκό αλευρώδη πολτό

που είναι πολύ πλούσιος
σε θρεπτικά συστατικά

και περιέχει περισσότερη πρωτεΐνη,

περισσότερη από το ανθρώπινο γάλα.

Ναι, καλά ακούσατε:

περισσότερη πρωτεΐνη
από το ανθρώπινο γάλα.

Αυτός είναι ένας από τους λόγους

που οι εταιρείες διατροφής του κόσμου

χρειάζονται αυτό το φρούτο για να παρέχουν

τα γνωστά σ' εμάς εμπλουτισμένα τρόφιμα.

Οι σπόροι δίνουν ένα πολύ σταθερό έλαιο

που είναι περιζήτητο
στη βιομηχανία των καλλυντικών

για την παρασκευή λοσιόν σώματος,
για παράδειγμα.

Αν δούμε τον κορμό,

αυτός φυσικά κρατάει φυλαγμένο νερό

που συχνά θα πιει ο διψασμένος διαβάτης,

και τα φύλλα είναι παραδοσιακά φάρμακο

ενάντια στις μολυσματικές νόσους.

Τώρα καταλαβαίνετε γιατί οι Αφρικανοί

το θεωρούν ως δένδρο της ζωής.

Είναι ένα πλήρες φυτό

και στην πραγματικότητα
το μέγεθος αυτών των δένδρων

κρύβει τεράστιο δυναμικό,

όχι μόνο για τις βιομηχανίες φαρμάκων,
διατροφής και καλλυντικών.

Αυτό που σας έδειξα εδώ

είναι μόνο το Αφρικανικό είδος,

η Αντανσόνια Ντιτζιτάτα.

Έχουμε άλλα έξι είδη στη Μαδαγασκάρη

και δεν γνωρίζουμε τις δυνατότητες
αυτού του φυτού

αλλά αυτό που ξέρουμε είναι ότι η χλωρίδα

θεωρείται απειλούμενη με εξαφάνιση.

Ας σας ξαναπάω στην Αφρική

και να σας συστήσω
σ' ένα από τα αγαπημένα μου,

το φυτό της ανάστασης.

Εδώ θα δείτε ότι

ακόμη και ο Χριστός βρίσκει ανταγωνισμό.

(Γέλια)

Αυτό εδώ το φυτό έχει αναπτύξει

αξιοσημείωτη αντοχή στη ξηρασία,

που του δίνει τη δυνατότητα να αντέξει

έως 98% αφυδάτωση μια ετήσια περίοδο

χωρίς να πάθει κάτι,

αντιθέτως, μπορεί να αναγεννηθεί
σχεδόν πλήρως εν μια νυκτί

σε διάστημα 24 ωρών και να ανθίσει.

Εμείς οι θνητοί άνθρωποι

πάντα αναζητούσαμε το ελιξίριο της νιότης.

Δεν θέλουμε να γεράσουμε
και με το δίκιο μας.

Γιατί άλλωστε, ειδικά αν μπορούμε
να πληρώσουμε γι' αυτό;

Αυτό σας δίνει μια ιδέα

του πώς μοιάζει το φυτό πριν.

Αν είστε ένας ένας αρχάριος κηπουρός,

το πρώτο που θα κάνετε μέσα στον κήπο

είναι να ξεριζώσετε το φυτό
επειδή έχει μαραθεί.

Αν το ποτίσετε όμως, να τι θα έχετε.

Απόλυτα εκπληκτικό.

Αν εξετάσουμε τη διαδικασία γήρανσης
του ανθρώπου,

αυτή η διαδικασία είναι ουσιαστικά
η απώλεια νερού

από το ανώτερο στρώμα της επιδερμίδας,
με αποτέλεσμα τις ρυτίδες

που γνωρίζουμε, ειδικά οι γυναίκες,

και που μας προβληματίζουν τόσο πολύ.

Αυτό το φυτό, πρακτικά,
δίνει στους χημικούς κοσμετολόγους

πολύ σημαντικά συστατικά

που πραγματικά βρίσκουν τρόπους

να επιβραδύνουν τη διαδικασία γήρανσης

και ταυτόχρονα να ισχυροποιήσουν τα κελιά

ενάντια στη σφαγή
από τις τοξίνες του περιβάλλοντος.

Αυτά τα τέσσερα παραδείγματα

που μόλις σας έδωσα

είναι μια ελάχιστη υπενθύμιση

για το πώς η υγεία μας

και η επιβίωσή μας σχετίζονται άμεσα

με την υγεία και την ανθεκτικότητα

του οικοσυστήματός μας,

και γιατί θα πρέπει
να είμαστε πολύ προσεκτικοί

με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Κάθε φορά που αποψιλώνεται ένα δάσος,

κάθε φορά που αποξηραίνεται ένας βάλτος,

ένα εν δυνάμει εργαστήριο
καταστρέφεται μαζί του,

το οποίο ουδέποτε θα επανέλθει.

Ξέρω τι σας λέω,

γιατί κατάγομαι από το Μαυρίκιο
και μου λείπουν τα ντόντο.

Επιτρέψτε μου να τελειώσω
με ένα μόνο τελευταίο παράδειγμα.

Τα προβλήματα επιβίωσης συνήθως απειλούν

τα σπάνια ενδημικά φυτά,

αλλά και αυτά που αποκαλούμε εξωτικά φυτά,

εκείνα δηλαδή που φύονται
σε διάφορα περιβάλλοντα ανά τον κόσμο,

επίσης πρέπει να τα λάβουμε υπ' όψιν.

Ξέρετε γιατί; Επειδή το περιβάλλον

παίζει πολύ σημαντικό ρόλο

στην τροποποίηση της σύστασης του φυτού.

Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά
σ' αυτό εδώ το φυτό,

τη Σεντέλα Ασιάτικα.
Είναι αγριόχορτο.

Εμείς το λέμε αγριόχορτο.

Η Σεντέλα Ασιάτικα φύεται σε όλο τον κόσμο

σε διάφορα φυσικά περιβάλλοντα
-στην Αφρική, στην Ασία-

και αυτό το φυτό έπαιξε καίριο ρόλο

στην παροχή λύσης για τη φοβερή αρρώστια
που ονομαζόταν λέπρα

στη Μαδαγασκάρη τη δεκαετία του '40.

Ενώ όμως η Σεντέλα
βρίσκεται σε όλο τον κόσμο

-στην Αφρική, στην Ασία-

η καλύτερης ποιότητας Σεντέλα
προέρχεται από τη Μαδαγασκάρη.

επειδή εκείνη η Σεντέλα περιέχει
τα τρία ζωτικά συστατικά

και που είναι σε υψηλή ζήτηση

από εταιρείες φαρμάκων και καλλυντικών.

Οι εταιρείες καλλυντικών
ήδη τη χρησιμοποιούν

στην παρασκευή κρέμας αναγέννησης.

Υπάρχει ένα αρχαίο ρητό

ότι για κάθε γνωστή αρρώστια
του ανθρώπινου είδους

υπάρχει ένα φυτό που τη θεραπεύει.

Ίσως βέβαια να μην πιστεύετε
στα αρχαία ρητά.

Ίσως τα θεωρείτε παρωχημένα

στην εποχή που η επιστήμη
και η τεχνολογία είναι τόσο ισχυρές.

Έτσι μπορεί να θεωρείτε τη Σεντέλα

ως ασήμαντο ταπεινό αγριόχορτο,

το οποίο δεν θα μας λείψει αν εξαφανιστεί.

Ξέρετε όμως, δεν υπάρχουν αγριόχορτα.

Είναι βασικά ένα φυτό.

Είναι ένα ζωντανό βιολογικό εργαστήριο

που μπορεί κάλλιστα να έχει απαντήσεις

στις πιθανές μας ερωτήσεις

αλλά πρέπει να εξασφαλίσουμε

ότι έχει το δικαίωμα να ζήσει.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)