[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:07.17,0:00:10.03,Default,,0000,0000,0000,,Światło to najszybsza rzecz, jaką znamy.
Dialogue: 0,0:00:10.03,0:00:13.11,Default,,0000,0000,0000,,Jest tak szybkie, że mierzymy\Nnieprawdopodobne odległości,
Dialogue: 0,0:00:13.11,0:00:16.32,Default,,0000,0000,0000,,licząc, ile czasu zajmuje światłu\Nich przebycie.
Dialogue: 0,0:00:16.32,0:00:20.40,Default,,0000,0000,0000,,W ciągu roku to blisko \N9,5 biliona kilometrów,
Dialogue: 0,0:00:20.40,0:00:22.92,Default,,0000,0000,0000,,to właśnie rok świetlny.
Dialogue: 0,0:00:22.92,0:00:25.27,Default,,0000,0000,0000,,By pokazać wam, jak to daleko,
Dialogue: 0,0:00:25.27,0:00:29.20,Default,,0000,0000,0000,,Księżyc, na który astronauci Apollo\Nlecieli przez cztery dni,
Dialogue: 0,0:00:29.20,0:00:32.28,Default,,0000,0000,0000,,to tylko jedna sekunda świetlna.
Dialogue: 0,0:00:32.28,0:00:36.70,Default,,0000,0000,0000,,Tymczasem Proxima Centauri,\Ngwiazda najbliższa Słońcu,
Dialogue: 0,0:00:36.70,0:00:39.73,Default,,0000,0000,0000,,jest 4,24 lata świetlne stąd.
Dialogue: 0,0:00:39.73,0:00:44.28,Default,,0000,0000,0000,,Droga Mleczna mierzy \N100 000 lat świetlnych.
Dialogue: 0,0:00:44.28,0:00:46.88,Default,,0000,0000,0000,,Najbliższa nam galaktyka, Andromeda,
Dialogue: 0,0:00:46.88,0:00:49.86,Default,,0000,0000,0000,,jest około 2,5 miliona\Nlat świetlnych stąd.
Dialogue: 0,0:00:49.86,0:00:52.62,Default,,0000,0000,0000,,Wszechświat jest niewyobrażalnie wielki.
Dialogue: 0,0:00:52.62,0:00:56.96,Default,,0000,0000,0000,,Ale zaraz, skąd wiadomo,\Njak daleko są gwiazdy i galaktyki?
Dialogue: 0,0:00:56.96,0:01:01.23,Default,,0000,0000,0000,,Patrząc w niebo, widzimy płaski, \Ndwuwymiarowy obraz.
Dialogue: 0,0:01:01.23,0:01:05.32,Default,,0000,0000,0000,,Wskazując palcem na gwiazdę,\Nnie wiemy, jak jest daleko.
Dialogue: 0,0:01:05.32,0:01:08.68,Default,,0000,0000,0000,,Jak astrofizycy do tego dochodzą?
Dialogue: 0,0:01:08.68,0:01:10.92,Default,,0000,0000,0000,,Dla bliskich obiektów
Dialogue: 0,0:01:10.92,0:01:14.78,Default,,0000,0000,0000,,możemy użyć metody \Nparalaksy trygonometrycznej.
Dialogue: 0,0:01:14.78,0:01:16.55,Default,,0000,0000,0000,,To całkiem proste.
Dialogue: 0,0:01:16.55,0:01:17.96,Default,,0000,0000,0000,,Zróbmy eksperyment.
Dialogue: 0,0:01:17.96,0:01:21.29,Default,,0000,0000,0000,,Wystaw kciuk i zamknij lewe oko.
Dialogue: 0,0:01:21.29,0:01:24.89,Default,,0000,0000,0000,,Teraz otwórz je i zamknij prawe.
Dialogue: 0,0:01:24.89,0:01:26.88,Default,,0000,0000,0000,,Wydaje się, że kciuk się poruszył,
Dialogue: 0,0:01:26.88,0:01:31.07,Default,,0000,0000,0000,,a dalsze obiekty pozostały na miejscu.
Dialogue: 0,0:01:31.07,0:01:33.89,Default,,0000,0000,0000,,To samo dotyczy obserwacji gwiazd,
Dialogue: 0,0:01:33.89,0:01:38.08,Default,,0000,0000,0000,,ale są one znacznie, znacznie dalej\Nniż twoje wyciągnięte ramię.
Dialogue: 0,0:01:38.08,0:01:39.93,Default,,0000,0000,0000,,Ziemia nie jest zbyt duża,
Dialogue: 0,0:01:39.93,0:01:43.08,Default,,0000,0000,0000,,więc nawet teleskopy\Npo różnych stronach równika
Dialogue: 0,0:01:43.08,0:01:45.90,Default,,0000,0000,0000,,nie zauważą dużego przesunięcia obiektu.
Dialogue: 0,0:01:45.90,0:01:51.23,Default,,0000,0000,0000,,Dlatego badamy zmianę \Npozycji gwiazdy przez pół roku,
Dialogue: 0,0:01:51.23,0:01:55.64,Default,,0000,0000,0000,,połowie drogi Ziemi po orbicie.
Dialogue: 0,0:01:55.64,0:01:58.81,Default,,0000,0000,0000,,Mierzenie względnej \Npozycji gwiazd w lecie,
Dialogue: 0,0:01:58.81,0:02:02.84,Default,,0000,0000,0000,,a potem znowu w zimie,\Nto jakby patrzenie drugim okiem.
Dialogue: 0,0:02:02.84,0:02:05.44,Default,,0000,0000,0000,,Pobliskie gwiazdy \Nporuszają się względem tła
Dialogue: 0,0:02:05.44,0:02:08.33,Default,,0000,0000,0000,,złożonego z dalszych gwiazd i galaktyk.
Dialogue: 0,0:02:08.33,0:02:13.09,Default,,0000,0000,0000,,Dotyczy to tylko obiektów \Noddalonych o kilka tysięcy lat świetlnych.
Dialogue: 0,0:02:13.09,0:02:15.78,Default,,0000,0000,0000,,Poza naszą galaktyką \Nodległości są tak wielkie,
Dialogue: 0,0:02:15.78,0:02:20.81,Default,,0000,0000,0000,,że paralaksa jest zbyt mała,\Nnawet przy najlepszych instrumentach.
Dialogue: 0,0:02:20.81,0:02:23.72,Default,,0000,0000,0000,,Tutaj musimy polegać na innej metodzie,
Dialogue: 0,0:02:23.72,0:02:27.46,Default,,0000,0000,0000,,używając wskaźników nazywanych \Nświecami standardowymi.
Dialogue: 0,0:02:27.46,0:02:32.08,Default,,0000,0000,0000,,Świece standardowe to obiekty,\Nktórych rzeczywista jasność
Dialogue: 0,0:02:32.08,0:02:34.38,Default,,0000,0000,0000,,jest nam dobrze znana.
Dialogue: 0,0:02:34.38,0:02:37.43,Default,,0000,0000,0000,,Na przykład, wiedząc,\Njak jasna jest dana żarówka,
Dialogue: 0,0:02:37.43,0:02:40.81,Default,,0000,0000,0000,,kiedy damy ją komuś do ręki\Ni każemy odejść,
Dialogue: 0,0:02:40.81,0:02:43.74,Default,,0000,0000,0000,,wiemy, że ilość światła
Dialogue: 0,0:02:43.74,0:02:47.15,Default,,0000,0000,0000,,będzie się zmniejszać proporcjonalnie\Ndo kwadratu odległości.
Dialogue: 0,0:02:47.15,0:02:49.59,Default,,0000,0000,0000,,Porównując ilość otrzymanego światła
Dialogue: 0,0:02:49.59,0:02:51.93,Default,,0000,0000,0000,,do rzeczywistej jasności żarówki,
Dialogue: 0,0:02:51.93,0:02:55.03,Default,,0000,0000,0000,,można określić, \Njak daleko jest osoba z żarówką.
Dialogue: 0,0:02:55.03,0:02:58.28,Default,,0000,0000,0000,,W astronomii takimi żarówkami\Nsą pewne konkretne gwiazdy,
Dialogue: 0,0:02:58.28,0:03:00.79,Default,,0000,0000,0000,,zwane cefeidami.
Dialogue: 0,0:03:00.79,0:03:03.03,Default,,0000,0000,0000,,Są to niestabilne gwiazdy zmienne,
Dialogue: 0,0:03:03.03,0:03:06.100,Default,,0000,0000,0000,,zachowują się jak na przemian\Nrozdęty i spuszczony balon.
Dialogue: 0,0:03:06.100,0:03:10.69,Default,,0000,0000,0000,,Z powodu rozszerzania i kurczenia\Nich jasność zmienia się.
Dialogue: 0,0:03:10.69,0:03:15.21,Default,,0000,0000,0000,,Możemy obliczyć ich jasność,\Nmierząc cykl tych zmian,
Dialogue: 0,0:03:15.21,0:03:19.16,Default,,0000,0000,0000,,jaśniejsze gwiazdy zmieniają się wolniej.
Dialogue: 0,0:03:19.16,0:03:21.53,Default,,0000,0000,0000,,Porównując światło tych gwiazd
Dialogue: 0,0:03:21.53,0:03:24.45,Default,,0000,0000,0000,,do rzeczywistej jasności,\Nktórą obliczyliśmy w ten sposób,
Dialogue: 0,0:03:24.45,0:03:26.94,Default,,0000,0000,0000,,możemy określić ich odległość.
Dialogue: 0,0:03:26.94,0:03:30.24,Default,,0000,0000,0000,,Niestety, to jeszcze nie wszystko.
Dialogue: 0,0:03:30.24,0:03:34.80,Default,,0000,0000,0000,,Możemy obserwować pojedyncze gwiazdy\Noddalone o 40 000 000 lat świetlnych,
Dialogue: 0,0:03:34.80,0:03:37.89,Default,,0000,0000,0000,,dalej stają się zbyt niewyraźne.
Dialogue: 0,0:03:37.89,0:03:41.08,Default,,0000,0000,0000,,Na szczęście mamy inny rodzaj\Nświecy standardowej:
Dialogue: 0,0:03:41.08,0:03:44.46,Default,,0000,0000,0000,,słynna supernowa typu 1a.
Dialogue: 0,0:03:44.46,0:03:49.75,Default,,0000,0000,0000,,Supernowe to gigantyczne eksplozje gwiazd,\Njeden ze sposobów ich śmierci.
Dialogue: 0,0:03:49.75,0:03:51.58,Default,,0000,0000,0000,,Są one tak jasne,
Dialogue: 0,0:03:51.58,0:03:54.51,Default,,0000,0000,0000,,że ich blask przewyższa jasność galaktyk.
Dialogue: 0,0:03:54.51,0:03:57.70,Default,,0000,0000,0000,,Nawet jeśli nie widzimy samych gwiazd,
Dialogue: 0,0:03:57.70,0:04:00.84,Default,,0000,0000,0000,,wciąż możemy dostrzec supernowe.
Dialogue: 0,0:04:00.84,0:04:05.01,Default,,0000,0000,0000,,Supernowe typu 1a działają \Njak świece standardowe,
Dialogue: 0,0:04:05.01,0:04:08.64,Default,,0000,0000,0000,,bo ich jasność rzeczywista\Nmaleje wolniej niż innych.
Dialogue: 0,0:04:08.64,0:04:10.92,Default,,0000,0000,0000,,Dzięki zrozumieniu związku
Dialogue: 0,0:04:10.92,0:04:13.14,Default,,0000,0000,0000,,pomiędzy jasnością,\Na stopniem jej zanikania,
Dialogue: 0,0:04:13.14,0:04:15.56,Default,,0000,0000,0000,,wykorzystujemy supernowe \Njako mierniki odległości,
Dialogue: 0,0:04:15.56,0:04:18.74,Default,,0000,0000,0000,,oddalone nawet o miliardy lat świetlnych.
Dialogue: 0,0:04:18.74,0:04:23.55,Default,,0000,0000,0000,,Dlaczego to takie ważne,\Nby widzieć tak dalekie obiekty?
Dialogue: 0,0:04:23.55,0:04:26.66,Default,,0000,0000,0000,,Pamiętamy, jak szybko podróżuje światło.
Dialogue: 0,0:04:26.66,0:04:30.62,Default,,0000,0000,0000,,Światło Słońca dociera do nas\Nw osiem minut,
Dialogue: 0,0:04:30.62,0:04:36.57,Default,,0000,0000,0000,,to znaczy, że widzimy je takim,\Njakim było osiem minut temu.
Dialogue: 0,0:04:36.57,0:04:38.20,Default,,0000,0000,0000,,Patrząc na Wielki Wóz,
Dialogue: 0,0:04:38.20,0:04:41.75,Default,,0000,0000,0000,,widzimy, jak wyglądał 80 lat temu.
Dialogue: 0,0:04:41.75,0:04:43.43,Default,,0000,0000,0000,,A te rozmyte galaktyki?
Dialogue: 0,0:04:43.43,0:04:45.68,Default,,0000,0000,0000,,Są miliony lat świetlnych stąd.
Dialogue: 0,0:04:45.68,0:04:49.39,Default,,0000,0000,0000,,Ich światło docierało do nas\Nprzez miliony lat.
Dialogue: 0,0:04:49.39,0:04:54.68,Default,,0000,0000,0000,,Wszechświat to w pewnym sensie\Nwielki wehikuł czasu.
Dialogue: 0,0:04:54.68,0:04:59.25,Default,,0000,0000,0000,,Im dalej się oglądamy, \Ntym młodszy wszechświat badamy.
Dialogue: 0,0:04:59.25,0:05:02.30,Default,,0000,0000,0000,,Astrofizycy próbują \Nodczytać jego historię.
Dialogue: 0,0:05:02.30,0:05:06.06,Default,,0000,0000,0000,,Chcą zrozumieć, \Njak powstaliśmy i skąd pochodzimy.
Dialogue: 0,0:05:06.06,0:05:10.87,Default,,0000,0000,0000,,Wszechświat za pomocą światła \Nnieustanie przesyła nam informacje.
Dialogue: 0,0:05:10.87,0:05:13.74,Default,,0000,0000,0000,,Nam pozostaje tylko je rozszyfrować.