0:00:07.166,0:00:10.034
Światło to najszybsza rzecz, jaką znamy.

0:00:10.034,0:00:13.113
Jest tak szybkie, że mierzymy[br]nieprawdopodobne odległości,

0:00:13.113,0:00:16.321
licząc, ile czasu zajmuje światłu[br]ich przebycie.

0:00:16.321,0:00:20.397
W ciągu roku to blisko [br]9,5 biliona kilometrów,

0:00:20.397,0:00:22.915
to właśnie rok świetlny.

0:00:22.915,0:00:25.270
By pokazać wam, jak to daleko,

0:00:25.270,0:00:29.196
Księżyc, na który astronauci Apollo[br]lecieli przez cztery dni,

0:00:29.196,0:00:32.276
to tylko jedna sekunda świetlna.

0:00:32.276,0:00:36.698
Tymczasem Proxima Centauri,[br]gwiazda najbliższa Słońcu,

0:00:36.698,0:00:39.731
jest 4,24 lata świetlne stąd.

0:00:39.731,0:00:44.276
Droga Mleczna mierzy [br]100 000 lat świetlnych.

0:00:44.276,0:00:46.882
Najbliższa nam galaktyka, Andromeda,

0:00:46.882,0:00:49.857
jest około 2,5 miliona[br]lat świetlnych stąd.

0:00:49.857,0:00:52.616
Wszechświat jest niewyobrażalnie wielki.

0:00:52.616,0:00:56.959
Ale zaraz, skąd wiadomo,[br]jak daleko są gwiazdy i galaktyki?

0:00:56.959,0:01:01.234
Patrząc w niebo, widzimy płaski, [br]dwuwymiarowy obraz.

0:01:01.234,0:01:05.321
Wskazując palcem na gwiazdę,[br]nie wiemy, jak jest daleko.

0:01:05.321,0:01:08.684
Jak astrofizycy do tego dochodzą?

0:01:08.684,0:01:10.915
Dla bliskich obiektów

0:01:10.915,0:01:14.776
możemy użyć metody [br]paralaksy trygonometrycznej.

0:01:14.776,0:01:16.550
To całkiem proste.

0:01:16.550,0:01:17.962
Zróbmy eksperyment.

0:01:17.962,0:01:21.289
Wystaw kciuk i zamknij lewe oko.

0:01:21.289,0:01:24.894
Teraz otwórz je i zamknij prawe.

0:01:24.894,0:01:26.882
Wydaje się, że kciuk się poruszył,

0:01:26.882,0:01:31.069
a dalsze obiekty pozostały na miejscu.

0:01:31.069,0:01:33.890
To samo dotyczy obserwacji gwiazd,

0:01:33.890,0:01:38.075
ale są one znacznie, znacznie dalej[br]niż twoje wyciągnięte ramię.

0:01:38.075,0:01:39.926
Ziemia nie jest zbyt duża,

0:01:39.926,0:01:43.079
więc nawet teleskopy[br]po różnych stronach równika

0:01:43.079,0:01:45.902
nie zauważą dużego przesunięcia obiektu.

0:01:45.902,0:01:51.230
Dlatego badamy zmianę [br]pozycji gwiazdy przez pół roku,

0:01:51.230,0:01:55.638
połowie drogi Ziemi po orbicie.

0:01:55.638,0:01:58.809
Mierzenie względnej [br]pozycji gwiazd w lecie,

0:01:58.809,0:02:02.839
a potem znowu w zimie,[br]to jakby patrzenie drugim okiem.

0:02:02.839,0:02:05.440
Pobliskie gwiazdy [br]poruszają się względem tła

0:02:05.440,0:02:08.327
złożonego z dalszych gwiazd i galaktyk.

0:02:08.327,0:02:13.090
Dotyczy to tylko obiektów [br]oddalonych o kilka tysięcy lat świetlnych.

0:02:13.090,0:02:15.782
Poza naszą galaktyką [br]odległości są tak wielkie,

0:02:15.782,0:02:20.811
że paralaksa jest zbyt mała,[br]nawet przy najlepszych instrumentach.

0:02:20.811,0:02:23.719
Tutaj musimy polegać na innej metodzie,

0:02:23.719,0:02:27.459
używając wskaźników nazywanych [br]świecami standardowymi.

0:02:27.459,0:02:32.079
Świece standardowe to obiekty,[br]których rzeczywista jasność

0:02:32.079,0:02:34.377
jest nam dobrze znana.

0:02:34.377,0:02:37.434
Na przykład, wiedząc,[br]jak jasna jest dana żarówka,

0:02:37.434,0:02:40.809
kiedy damy ją komuś do ręki[br]i każemy odejść,

0:02:40.809,0:02:43.736
wiemy, że ilość światła

0:02:43.736,0:02:47.153
będzie się zmniejszać proporcjonalnie[br]do kwadratu odległości.

0:02:47.153,0:02:49.588
Porównując ilość otrzymanego światła

0:02:49.588,0:02:51.932
do rzeczywistej jasności żarówki,

0:02:51.932,0:02:55.034
można określić, [br]jak daleko jest osoba z żarówką.

0:02:55.034,0:02:58.284
W astronomii takimi żarówkami[br]są pewne konkretne gwiazdy,

0:02:58.284,0:03:00.791
zwane cefeidami.

0:03:00.791,0:03:03.028
Są to niestabilne gwiazdy zmienne,

0:03:03.028,0:03:06.997
zachowują się jak na przemian[br]rozdęty i spuszczony balon.

0:03:06.997,0:03:10.689
Z powodu rozszerzania i kurczenia[br]ich jasność zmienia się.

0:03:10.689,0:03:15.214
Możemy obliczyć ich jasność,[br]mierząc cykl tych zmian,

0:03:15.214,0:03:19.159
jaśniejsze gwiazdy zmieniają się wolniej.

0:03:19.159,0:03:21.534
Porównując światło tych gwiazd

0:03:21.534,0:03:24.450
do rzeczywistej jasności,[br]którą obliczyliśmy w ten sposób,

0:03:24.450,0:03:26.936
możemy określić ich odległość.

0:03:26.936,0:03:30.245
Niestety, to jeszcze nie wszystko.

0:03:30.245,0:03:34.796
Możemy obserwować pojedyncze gwiazdy[br]oddalone o 40 000 000 lat świetlnych,

0:03:34.796,0:03:37.893
dalej stają się zbyt niewyraźne.

0:03:37.893,0:03:41.085
Na szczęście mamy inny rodzaj[br]świecy standardowej:

0:03:41.085,0:03:44.465
słynna supernowa typu 1a.

0:03:44.465,0:03:49.747
Supernowe to gigantyczne eksplozje gwiazd,[br]jeden ze sposobów ich śmierci.

0:03:49.747,0:03:51.580
Są one tak jasne,

0:03:51.580,0:03:54.512
że ich blask przewyższa jasność galaktyk.

0:03:54.512,0:03:57.701
Nawet jeśli nie widzimy samych gwiazd,

0:03:57.701,0:04:00.843
wciąż możemy dostrzec supernowe.

0:04:00.843,0:04:05.011
Supernowe typu 1a działają [br]jak świece standardowe,

0:04:05.011,0:04:08.638
bo ich jasność rzeczywista[br]maleje wolniej niż innych.

0:04:08.638,0:04:10.925
Dzięki zrozumieniu związku

0:04:10.925,0:04:13.143
pomiędzy jasnością,[br]a stopniem jej zanikania,

0:04:13.143,0:04:15.562
wykorzystujemy supernowe [br]jako mierniki odległości,

0:04:15.562,0:04:18.739
oddalone nawet o miliardy lat świetlnych.

0:04:18.739,0:04:23.548
Dlaczego to takie ważne,[br]by widzieć tak dalekie obiekty?

0:04:23.548,0:04:26.662
Pamiętamy, jak szybko podróżuje światło.

0:04:26.662,0:04:30.621
Światło Słońca dociera do nas[br]w osiem minut,

0:04:30.621,0:04:36.568
to znaczy, że widzimy je takim,[br]jakim było osiem minut temu.

0:04:36.568,0:04:38.198
Patrząc na Wielki Wóz,

0:04:38.198,0:04:41.746
widzimy, jak wyglądał 80 lat temu.

0:04:41.746,0:04:43.434
A te rozmyte galaktyki?

0:04:43.434,0:04:45.681
Są miliony lat świetlnych stąd.

0:04:45.681,0:04:49.388
Ich światło docierało do nas[br]przez miliony lat.

0:04:49.388,0:04:54.676
Wszechświat to w pewnym sensie[br]wielki wehikuł czasu.

0:04:54.676,0:04:59.248
Im dalej się oglądamy, [br]tym młodszy wszechświat badamy.

0:04:59.248,0:05:02.297
Astrofizycy próbują [br]odczytać jego historię.

0:05:02.297,0:05:06.055
Chcą zrozumieć, [br]jak powstaliśmy i skąd pochodzimy.

0:05:06.055,0:05:10.870
Wszechświat za pomocą światła [br]nieustanie przesyła nam informacje.

0:05:10.870,0:05:13.745
Nam pozostaje tylko je rozszyfrować.