Nhiều bạn ở đây chắc đã từng xem 
bộ phim "Người trở về từ Sao Hỏa"

Với những người chưa xem 
thì đây là bộ phim về phi hành gia

người bị mắc kẹt ở Sao Hỏa,
và nỗ lực của anh ta để sống sót

cho đến khi trái đất gửi nhiệm vụ giải cứu
mang anh ta về với Trái Đất

May mắn là họ kết nối lại được liên lạc

với nhân vật,
phi hành gia Watney, một lúc nào đó

để anh ta không cảm thấy cô đơn
cho tới khi được giải cứu.

Trong khi bạn đang xem phim,
hay thậm chí bạn chưa xem

khi mà bạn nghĩ về sao Hỏa,

Hầu như các bạn sẽ nghĩ về
sự xa xôi và khoảng cách là bao nhiêu.

Và, với những thứ khó có thể
xảy ra với bạn là,

những gì được hậu cần thực sự thích
làm việc trên một hành tinh khác --

khi sống ở 2 hành tinh

khi có người ở Trái Đất
và có robot tự hành trên Sao Hỏa?

Vậy nghĩ tới khi bạn có bạn,
gia đình và đồng nghiệp

ở California, trên bờ biển phía tây
hoặc ở những nơi khác trên thế giới

Khi bạn đang cố 
liên lạc với họ

một trong những điểu
bạn sẽ nghĩ tới đầu tiên là:

chờ đã, bây giờ là mấy giờ ở California?

Liệu tôi có đánh thức họ dậy?
Gọi điện có sao không?

Ngay cả khi nếu như bạn đang trao đổi 
với đồng nghiệp ở Châu Âu,

bạn có thể đang nghĩ ngay về:

Làm thế nào để có thể đảm bảo
việc liên lạc khi mọi người ở xa nhau

Lúc này, dù chúng ta không có người 
trên Sao Hỏa nhưng lại có robot tự hành.

và ngay vào lúc này, trên Curiosity (robot
tự hành Sao Hỏa của Nasa) là 6:10 sáng.

Đúng vậy, 6.10 sáng ở Sao Hỏa

Chúng ta có 4 robot tự hành trên Sao Hỏa.

Hoa kỳ đã đặt 4 robot tự hành
lên Sao Hoa từ giữa những năm 1990,

và tôi đã rất may mắn được làm việc 
với 3 trong số chúng.

Đúng vậy, Tôi là kỹ sư tàu vũ trụ,
một kỹ sư vận hành tàu vũ trụ,

tại phòng thí nghiệm tên lửa đẩy (JPL)
của NASA tại Los Angeles, California.

Và những chú robot tự hành này
là những sứ giả robot của chúng ta.

Vậy, chúng là tai mắt của chúng ta,
và chúng trông chừng hành cho chúng ta

cho tới khi chúng ta có thể đưa người lên.

qua đó chúng ta học cách hoạt động
trên hành tinh khác qua những robot này.

trước khi đưa người, chúng ta đưa robots.

Và lý do có sự lệch giờ trên Sao Hỏa
lúc này,

so với giờ ở chỗ chúng ta

là bởi vì ngày trên Sao Hỏa
dài hơn ngày trên Trái Đất

Ngày trên Trái Đất dài 24 giờ,

vì đó là khoảng thời gian Trái Đất quay,

thời gian cần thiết để quay 1 vòng.

Nên ngày của chúng ta dài 24 giờ.

Sao Hỏa cần 24 giờ và khoảng 40 phút
để quay 1 vòng.

Có nghĩa là ngày trên Sao Hỏa dài hơn
40 phút so với ngày trên Trái Đất.

Do vậy, nhóm vận hành robot trên Sao Hỏa,
như nhóm này,

Việc chúng tôi làm là sống trên Trái Đất,
nhưng làm việc trên Sao Hỏa.

Nên chúng tôi phải nghĩ như là
chúng tôi đang ở Sao Hỏa cùng đám robot.

Nhiệm vụ của chúng tôi, của nhóm,
mà tôi là một thành viên,

là gửi mệnh lệnh tới robot
để chúng thực hiện vào ngày hôm sau.

Để yêu cầu chúng di chuyển hoặc khoan
hoặc nói với cô ấy những gì cần làm.

Nên trong lúc cô ấy ngủ --
đám robot thực sự ngủ ban đêm

vì chúng cần sạc pin

và chúng cần đối phó với cái lạnh
về đêm trên Sao Hỏa.

Do vậy nên chúng cần ngủ.

Trong lúc chúng ngủ, chúng tôi làm việc
cho chương trình ngày tiếp theo của chúng.

Do vậy tôi làm ca đêm trên Sao Hỏa.

(Cười)

Để đảm bảo bạn đi làm trên Trái Đất
trùng với giờ mỗi ngày trên Sao Hỏa --

ví dụ như tôi cần tới chỗ làm
vào lúc 5:00 chiều.,

nhóm này cần có mặt ở chỗ làm
vào lúc 5:00 chiều. Giờ Sao Hỏa mỗi ngày,

rồi chúng tôi phải tới chỗ làm
trên Trái Đất muộn hơn 40 phút mỗi ngày,

để đảm bảo trùng giờ với Sao Hỏa.

Việc đó giống như là 
bạn đổi múi giờ hàng ngày.

Vậy là ngày thứ nhất bạn tới lúc 8:00,
hôm sau muộn hơn 40 phút vào lúc 8:40,

hôm sau muộn hơn 40 phút nữa vào lúc 9:20,

ngày tiếp là 10:00.

bạn cứ tiếp tục thêm vào 40 phút mỗi ngày,

rất nhanh bạn sẽ đi làm vào lúc nửa đêm --

nửa đêm theo giờ Trái Đất.

Thấy chưa? Bạn có thể tưởng tượng
là nó rắc rối thế nào.

và đây là chiếc đồng hồ Sao Hỏa.

(Cười)

Độ nặng của chiếc đồng hồ này
đã được điều chỉnh

do đó nó sẽ chạy chậm hơn.

Và chúng tôi chưa nghĩ ra

Tôi có chiếc đồng hồ này năm 2004

Vào thời điểm của Spirit và Opportunity,
những robot tự hành thời đó.

Chúng tôi vẫn chưa nghĩ về việc

chúng tôi sẽ cần đồng hồ Sao Hỏa.

Chúng tôi nghĩ rằng, được rồi,
Chúng tôi đã có giờ trên máy tính

và trên màn hình điều khiển,
và có lẽ thế là đủ.

Vâng, không quá nhiều.

Vì lúc đó chúng tôi không chỉ làm việc
theo giờ Sao Hỏa,

chúng tôi thực ra đã sống 
theo giờ Sao Hỏa.

Và chúng tôi đã ngay lập tức bị rối
về việc giờ là mấy giờ.

Nên bạn thật sự sẽ cần thứ gì đó
ngay trên cổ tay để cho bạn biết:

Giờ là mấy giờ trên Trái Đất?
Giờ là mấy giờ trên Sao Hỏa?

Và không chỉ có mỗi giờ trên Sao Hỏa
là gây bối rối;

chúng tôi cũng cần phải
nói được với nhau về nó.

và một "sol" là 1 ngày Sao Hỏa --
một lần nữa, 24 giờ và 40 phút.

Khi chúng tôi trao đổi về thứ gì đó
đang diễn ra trên Trái Đất,

chúng tôi sẽ nói, "hôm nay".

và đối với Sao Hỏa, chúng tôi nói "tosol".

(Cười)

Yesterday (hôm qua) trở thành "Yestersol" 
trên Sao Hỏa.

Một lần nữa, chúng tôi đã không nghĩ ra là
"Ồ, hãy tạo ra một ngôn ngữ".

Vô cùng rắc rối.

Tôi nhớ ai đó đi tới chỗ tôi và nói,

"Tôi muốn làm việc này ngày mai,
trên con robot tự hành".

Và tôi nói, "Ngày mai, ngày mai, hay là,
ngày mai trên Sao Hỏa?"

Chúng tôi đã bắt đầu dùng thuật ngữ này vì
chúng tôi cần một cách để nói với nhau.

(Cười)

"Tomorrow" (ngày mai) trở thành 
"nextersol" hay là "solorrow".

Vì mỗi người thích cách dùng từ khác nhau.

Vài người có thể nói "soda"
và một vài người thì có thể nói "pop".

Nên chúng tôi có người nói là "Nextersol"
có người lại nói "Solorrow".

Và rồi có vài thứ tôi nhận ra
sau vài năm làm những nhiệm vụ này,

là những người làm việc với robot tự hành,
chúng tôi dùng từ "tosol".

Những người làm việc với nhiệm vụ hạ cánh
mà thiết bị không phải di chuyển,

họ dùng từ "tosoul".

Nên tôi có thể chỉ được bạn làm nhiệm vụ
nào dựa vào giọng Sao Hỏa của bạn.

(Cười)

Vậy là chúng tôi có đồng hồ và ngôn ngữ,
bạn nhận ra chủ đề, phải chứ?

Đó là cách giúp chúng tôi không bị rối.

Ngay cả ánh sáng ban ngày trên Trái Đất
cũng có thể làm chúng tôi bị rối lên.

Nếu bạn nghĩ ngay lúc này, bạn tới chỗ làm

và lúc này là nửa đêm của Sao Hỏa

và có ánh sáng lọt vào từ cửa sổ

cũng có thể gây nhầm lẫn.

Các bạn có thể thấy bức ảnh 
chụp phòng điều khiển này

cho thấy tất cả các tấm rèm được hạ xuống.

Vậy là sẽ không có ánh sáng 
có thể làm chúng tôi phân tâm.

Những tấm rèm được hạ xuống cả tòa nhà
khoảng một tuần trước khi hạ cánh,

và chúng không được mở lên tới khi
chúng tôi rời khỏi giờ Sao Hỏa.

Và cũng phải như vậy ở nhà.

Tôi làm việc giờ Sao Hỏa ba lần,
chồng tôi,

được rồi, cả nhà đã sẵn sàng 
cho giờ Sao Hỏa.

Và rồi anh ấy sẽ che các cửa sổ
và sử dụng rèm tối

vì nó cũng sẽ ảnh hưởng
tới cả gia đình bạn.

Và ở đây tôi đã sống trong môi trường
bóng tối, và anh ấy cũng vậy.

Và anh ấy đã quen với việc đó.

Nhưng khi tôi nhận những email rên rỉ
từ anh ấy khi anh ở chỗ làm.

Anh có nên về nhà không? Em đã dậy chưa?

Giờ là mấy giờ trên Sao Hỏa?

Và tôi quyết định,
anh ấy cần một cái đồng hồ Sao Hỏa.

(Cười)

Nhưng đương nhiên, giờ là 2016,
nên có một cái ứng dụng cho việc này.

(Cười)

Nên giờ thay vì đồng hồ,
chúng tôi có thể dùng điện thoại.

Nhưng sự ảnh hưởng dính tới gia đình;

không chỉ với chúng tôi
những người làm việc với robot tự hành

mà cả với gia đình của chúng tôi nữa.

Đây là David Oh,
một trong những giám đốc chuyến bay,

anh ấy đang ở bờ biển Los Angeles
với gia đình anh vào lúc 1:00 sáng.

(Cười)

vì chúng tôi hạ cánh trong tháng 8
(hạ cánh robot trên Sao Hỏa)

và các con anh không phải
tới trường cho tới tháng 9,

nên chúng có thể sinh hoạt giờ Sao Hỏa
cùng anh trong vòng 1 tháng.

Họ thức dậy muộn 40 phút mỗi ngày.

Và chúng sinh hoạt
cùng lịch làm việc của bố.

Họ sống với giờ Sao Hỏa trong 1 tháng
và đã có nhứng chuyến phiêu lưu tuyệt vời,

như là chơi bowling vào nửa đêm

hoặc là tới bãi biển,

Và một trong những thứ
mà tất cả chúng tôi đã khám phá ra

là bạn có thể tới bất kỳ đâu ở Los Angeles

vào lúc 3:00 sáng lúc không có tắc đường.

(Cười)

Chúng tôi rời chỗ làm,

và không muốn về nhà và làm phiền
các thành viên trong gia đình,

và chúng tôi đói, 
nên thay vì kiếm gì ăn ở gần đấy,

chúng tôi quyết định, "Này, có một hàng
mở cả đêm rất ngon ở Long Beach,

chúng ta có thể tới đó trong 10 phút!"

Chúng tôi chạy xe đi -- cứ như
những năm 60, đường vắng tanh.

Chúng tôi tới đó,
và chủ cửa hàng ngạc nhiên,

"Các người là ai vậy?

Và tại sao lại tới quán tôi 
lúc 3 giờ sáng?"

Và họ nhận ra là
có nhiều nhóm người Sao Hỏa,

lượn lờ trên đường cao tốc ở LA
vào giữa đêm --

vào giữa đêm của Trái Đất.

Và chúng tôi bắt đầu gọi 
chính mình là người Sao Hỏa.

nên những ai làm việc với giờ Sao Hỏa
sẽ coi nhau là người Sao Hỏa,

và tất cả những người còn lại
là "Earthlings".

(Cười)

Và bởi vì bạn đổi múi giờ hàng ngày,

bạn bắt đầu thực sự cảm thấy
là bạn tách biệt khỏi mọi người.

Bạn ở trong thế giới của riêng mình.

Nên tôi có cái huy hiệu này trên đó nói
"Tôi đã sống theo giờ Sao Hỏa. Sol 0-90."

Và có một bức ảnh của nó
trên màn hình.

Và lý do chúng tôi có cái huy hiệu này
là vì chúng tôi làm việc theo giờ Sao Hỏa

để có được hiệu quả cao nhất
với đám robot tự hành trên Sao Hỏa,

để tận dụng tối đa 
thời gian của chúng tôi.

Nhưng chúng tôi không duy trì giờ Sao Hỏa
quá ba hay bốn tháng.

Cuối cùng, chúng tôi sẽ chuyển tới
giờ Sao Hỏa đã được chỉnh sửa.

Bởi vì sẽ rất ảnh hưởng
cơ thể và gia đình bạn.

Trên thực tế, có những chuyên gia giấc ngủ
tiến hành các nghiên cứu trên chúng tôi

vì rất là không bình thường với con người
khi kéo dài ngày của họ.

Có khoảng 30 người

mà họ có thể làm 
thử nghiệm về thiếu hụt giấc ngủ

Tôi có thể tới làm bài kiểm tra
rồi lại ngủ thiếp đi mỗi lần.

Và đó là bởi vì, một lần nữa,
nó ảnh hưởng rất nhiều tới cơ thể.

Dù chỉ là thoáng qua.

Nó thật sự là một trải nghiệm gắn bó
sâu sắc với các thành viên khác trong nhóm

nhưng không hề dễ để duy trì.

Những chú robot tự hành là
những bước đầu tiến ra hệ mặt trời.

Chúng ta đang học cách để sống
trên nhiều hơn một hành tinh.

Chúng ta đang thay đổi quan điểm
để có cái nhìn đa-hành-tinh

Do vậy lần tới bạn xem phim 
chiến tranh giữa các vì sao,

và có người di chuyển
từ hệ Dagobah đến Tatoonie,

hãy nghĩ về ý nghĩa thực sự 
của việc có người vươn xa tới vậy.

Ý nghĩa của khái niệm
khoảng cách giữa họ,

họ sẽ cảm thấy tách biệt
với người khác như nào

và ngay cả các vấn đề 
hậu cần về thời gian.

Chúng ta vẫn chưa đưa người tới Sao Hỏa,
nhưng chúng ta hi vọng làm thế.

Và giữa những đơn vị như SpaceX hay NASA

và tất cả những tổ chức 
về vũ trụ quốc tế trên thế giới,

chúng tôi hi vọng có thể làm thế
trong vòng vài thập kỷ tới.

Chúng ta sẽ có người trên Sao Hỏa rất sớm,
và sẽ thực sự sống xuyên hành tinh.

Và những bạn nam bạn nữ trẻ tuổi

những người sẽ tới Sao Hỏa có thể
là khán giả hoặc thính giả hôm nay.

Tôi đã muốn làm việc tại JPL
với những nhiệm vụ này từ khi 14 tuổi

tôi được đặc cách là một viên trong đó.

Và đây là khoảng thời gian đáng nhớ
trong chương trình vũ trụ,

và tất cả chúng ta ở trong 
hành trình này cùng nhau.

Vậy nên lần tới bạn nghĩ
bạn không đủ thời gian trong 1 ngày,

hãy nhớ rằng, nó chỉ là vấn đề
về giờ của bạn trên Trái Đất.

Cám ơn.

(Vỗ tay)