WEBVTT

00:00:00.980 --> 00:00:05.300
Do të dëshiroja të ju tregoja një histori
për vdekjen dhe arkitekturën.

NOTE Paragraph

00:00:05.300 --> 00:00:09.107
Njëqind vjet më parë, ne rrezikonim të 
vdisnim nga sëmundje ngjitëse si pneumonia,

00:00:09.107 --> 00:00:12.642
e cila, nëse na mbante për gjatë
mund të na merrte shumë shpejt.

00:00:12.642 --> 00:00:16.584
Vdekja na gjente në shtëpi, në vetë 
shtratet tona, të mbikqyrur nga familjet,

00:00:16.584 --> 00:00:18.472
meqënëse kjo ishte zgjedhja e vetme,

00:00:18.472 --> 00:00:21.480
sepse shumë njerëz nuk kishin
qasje në përkujdesin shëndetsor.

NOTE Paragraph

00:00:21.480 --> 00:00:23.796
Ndërsa pastaj në shekullin e 20-të
shume gjëra ndryshuan.

00:00:23.796 --> 00:00:26.519
Zhvilluam medikamente të reja
si penicilinën

00:00:26.519 --> 00:00:28.774
ashtu që ne të mund t'i trajtonim
këto sëmundje ngjitëse.

00:00:28.774 --> 00:00:31.964
Medikamente të reja sikurse
teknologjia e rrezeve X u zbuluan

00:00:31.964 --> 00:00:34.524
Dhe duke qënë se se ato ishin 
kaq të mëdha dhe të shtrenjta,

00:00:34.524 --> 00:00:37.300
na duheshin ndërtesa të mëdha 
qëndrore, ku t'i mbanim ato,

00:00:37.300 --> 00:00:39.603
dhe kështu u krijuan 
spitale tona moderne.

00:00:39.603 --> 00:00:41.269
Pas Luftës se Dytë Botërore,

00:00:41.269 --> 00:00:43.423
shumë vende themeluan sisteme
universale të kujdesit shëndetsor

00:00:43.423 --> 00:00:46.450
ashtu që kushdo mund të merrte 
trajtimin e nevojshëm.

00:00:46.450 --> 00:00:50.450
Rezultati ishte zgjatja e jetës së
njeriut nga 45 në fillimin e shekullit

00:00:50.450 --> 00:00:53.220
deri ne dyfishin e saj këto ditë.

00:00:53.220 --> 00:00:56.832
Me zhvillimin e shkencës, shekulli i 20-të
ishte një shekull mjaft shpresëdhënës,

00:00:56.832 --> 00:01:00.509
por me gjithë këtë vëmendje mbi jetën,
vdekja u harrua,

00:01:00.509 --> 00:01:03.516
madje edhe qasja jonë ndaj
vdekjes ndryshoi në mënyrë drastike.

NOTE Paragraph

00:01:03.516 --> 00:01:05.284
Unë jam arkitekte,

00:01:05.284 --> 00:01:07.354
dhe për një vit e gjysëm 
po kërkoj për këto ndryshime

00:01:07.354 --> 00:01:11.263
dhe kuptimin që ato kanë për arkitekturen 
në lidhje me vdekjen dhe të vdekurit

00:01:11.263 --> 00:01:14.548
Ne tani mund të vdesim nga 
kanceri apo semundje zemre,

00:01:14.548 --> 00:01:17.357
që do të thotë se shumë nga ne
do të përballemi një periudhë të gjatë

00:01:17.357 --> 00:01:20.278
me sëmundje kronike në fund të jetës.

00:01:20.278 --> 00:01:21.436
Gjatë kësaj periudhe,

00:01:21.436 --> 00:01:26.350
me shumë mundësi, ne do të kalojmë 
mjaft kohë në spitale e azile.

NOTE Paragraph

00:01:26.350 --> 00:01:28.726
Ne të gjithë kemi qenë në
spitale moderne.

00:01:28.726 --> 00:01:32.143
Ju i njihni ato drita floureshente
në korridoret pafund të gjata

00:01:32.143 --> 00:01:34.865
dhe ata rreshta me karrige 
të parehatshme.

00:01:34.865 --> 00:01:38.685
Arkitektura e spitaleve
ka fituar një nam të keq.

00:01:38.685 --> 00:01:41.936
Por çuditërisht
nuk ka qenë gjithmonë kështu.

NOTE Paragraph

00:01:41.936 --> 00:01:46.709
Ky është L'Ospedale degli Innocenti,
i ndërtuar në vitn 1419 nga Brunelleschi,

00:01:46.709 --> 00:01:50.033
që ishte një nga arkitektët më të famshëm
dhe me më ndikim në atë kohe.

00:01:50.033 --> 00:01:53.800
Dhe kur shikoj këtë ndërtesë
dhe mendoj për spitalet sot,

00:01:53.800 --> 00:01:56.378
çfarë më mahnit, është
qëllimi i kësaj ndërtese.

00:01:56.378 --> 00:01:58.401
Është me të vërtetë një
ndërtesë e mrekullueshme.

00:01:58.401 --> 00:02:00.180
Ka tri oborre në mes

00:02:00.180 --> 00:02:02.748
ashtu që të gjitha dhomat
të jenë plot dritë dhe ajër të pastër,

00:02:02.748 --> 00:02:05.160
dhe dhomat janë të mëdha
me tavane të larta,

00:02:05.160 --> 00:02:07.312
dhe të bëjnë të ndihesh 
më rehat kur je brenda.

00:02:07.312 --> 00:02:09.445
Dhe gjithashtu duket bukur.

00:02:09.445 --> 00:02:12.930
Ne e kemi harruar disi,
që kjo është e mundur për një spital.

NOTE Paragraph

00:02:12.930 --> 00:02:17.355
Tani, nëse duam ndërtesa më të mira për të
vdekur, atëhere duhet të diskutojmë,

00:02:17.355 --> 00:02:19.680
por pasi ne nuk ndjehemi rehat 
të flasim për vdekjen

00:02:19.680 --> 00:02:21.280
ne nuk flasim rreth saj,

00:02:21.280 --> 00:02:24.398
dhe nuk e vëmë në pyetje se si 
ne si shoqëri i afrohemi vdekjes.

00:02:24.398 --> 00:02:27.405
Një nga gjërat që më befason më së
shumti në kërkimet e mia,

00:02:27.405 --> 00:02:30.330
është se sa ndryshojnë
në fakt qëndrimet.

00:02:30.330 --> 00:02:32.907
Ky është krematoriumi i parë në 
Mbretërinë e Bashkuar,

00:02:32.907 --> 00:02:35.650
që u ndërtua në Woking ne vitet 1870.

00:02:35.650 --> 00:02:38.652
Dhe kur u ndertua për herë të parë,
në fshat kishte protesta.

00:02:38.652 --> 00:02:43.710
Djegia e trupit nuk pranohej nga shoqëria
dhe 99.8% e njerëzve varroseshin.

00:02:43.710 --> 00:02:47.641
Edhe tani, vetëm 100 vjet më vonë,
tre te katertat prej trupave tanë digjen.

00:02:47.641 --> 00:02:50.119
Njerëzit janë shumë të hapur
për të pranuar këto ndryshime.

00:02:50.119 --> 00:02:52.497
nëse atyre u jepet mundësia
të flasin për to.

NOTE Paragraph

00:02:52.497 --> 00:02:55.402
Pra kjo bisedë
mbi vdekjen dhe arkitekturën

00:02:55.402 --> 00:02:58.874
ishte ajo se çfarë doja të filloja
kur bëra ekspozitën time të parë mbi të

00:02:58.874 --> 00:03:01.985
në Venecie në Qershor,
e cila u quajt ''Vdekja në Venecie.''

00:03:03.554 --> 00:03:05.845
Ishte e projektuar ashtu që të ishte
mjaft argëtuese

00:03:05.845 --> 00:03:07.633
ashtu që njerëzit 
vërtetë t'i kushtonin vëmendje.

00:03:07.633 --> 00:03:10.904
Kjo është një nga ekspozitat tona,
e cila është një hartë interaktive e Londrës

00:03:10.904 --> 00:03:13.381
që tregon se sa shumë prej pasurive
të patundshme në këtë qytet

00:03:13.381 --> 00:03:15.149
shfrytëzohen për vdekjen dhe te vdekurit.

00:03:15.149 --> 00:03:17.913
dhe kur ju lëvizni dorën nëpër hartë,

00:03:17.913 --> 00:03:21.752
shfaqet emri i asaj pasurie të patundshme,
i ndërtesës ose varrezës,

00:03:21.752 --> 00:03:25.348
Një tjetër ekspozitë e jona
ishte një seri kartolinash

00:03:25.348 --> 00:03:26.973
që njerëzit mund t'i merrnin me vete.

00:03:26.973 --> 00:03:29.472
Dhe ato tregonin shtëpi dhe spitale

00:03:29.472 --> 00:03:31.965
varreza dhe morgje,

00:03:31.965 --> 00:03:34.520
dhe secila prej tyre tregonte histori
të hapësirave të ndryshme

00:03:34.520 --> 00:03:36.786
përmes së cilave do të kalojmë,
në anën tjetër të vdekjes.

00:03:37.066 --> 00:03:39.648
Ne dëshironim t'i tregojmë
se vendi ku ndërrojmë jetë

00:03:39.648 --> 00:03:42.736
është pjesa kryesore e mënyrës
se si vdesim.

NOTE Paragraph

00:03:43.306 --> 00:03:47.636
Tani, gjëja më e çuditshme ishte mënyra
se si vizitorët reaguan ndaj ekspozitës,

00:03:47.636 --> 00:03:50.130
veçanërisht ndaj efektit audio-visual.

00:03:50.130 --> 00:03:53.954
Kishte njerëz që kërcenin, 
vraponin apo hidheshin përpjetë

00:03:53.954 --> 00:03:56.474
duke u munduar të aktivizonin
efektet në mënyra të ndryshme,

00:03:56.474 --> 00:03:58.973
dhe për një moment
ata do të ndalnin

00:03:58.973 --> 00:04:02.244
dhe do të kujtoheshin se ekspozita
kishte të bënte me vdekjen,

00:04:02.244 --> 00:04:04.457
dhe ndoshta kjo nuk ishte mënyra
se si supozohet të sillemi.

00:04:04.617 --> 00:04:07.466
Por në të vërtetë, unë do ta vija në 
pyetje nëse ekziston një mënyrë

00:04:07.466 --> 00:04:09.599
se si duhet të sillemi rreth vdekjes,

00:04:09.599 --> 00:04:13.786
dhe nëse kjo nuk është, do të doja që ju 
të mendoni si do ishte një vdekje e mirë,

00:04:13.786 --> 00:04:17.648
dhe të mendoni se si mund të ishte 
arkitektura që e bën një vdekje të mire

00:04:17.648 --> 00:04:22.671
dhe a nuk do të ishte më pak 
si kjo dhe pak më shumë si kjo?

NOTE Paragraph

00:04:22.671 --> 00:04:24.361
Ju faleminderit.

00:04:24.361 --> 00:04:26.733
(Duartrokitje)