Do të dëshiroja të ju tregoja një histori
për vdekjen dhe arkitekturën.

Njëqind vjet më parë, ne rrezikonim të 
vdisnim nga sëmundje ngjitëse si pneumonia,

e cila, nëse na mbante për gjatë
mund të na merrte shumë shpejt.

Vdekja na gjente në shtëpi, në vetë 
shtratet tona, të mbikqyrur nga familjet,

meqënëse kjo ishte zgjedhja e vetme,

sepse shumë njerëz nuk kishin
qasje në përkujdesin shëndetsor.

Ndërsa pastaj në shekullin e 20-të
shume gjëra ndryshuan.

Zhvilluam medikamente të reja
si penicilinën

ashtu që ne të mund t'i trajtonim
këto sëmundje ngjitëse.

Medikamente të reja sikurse
teknologjia e rrezeve X u zbuluan

Dhe duke qënë se se ato ishin 
kaq të mëdha dhe të shtrenjta,

na duheshin ndërtesa të mëdha 
qëndrore, ku t'i mbanim ato,

dhe kështu u krijuan 
spitale tona moderne.

Pas Luftës se Dytë Botërore,

shumë vende themeluan sisteme
universale të kujdesit shëndetsor

ashtu që kushdo mund të merrte 
trajtimin e nevojshëm.

Rezultati ishte zgjatja e jetës së
njeriut nga 45 në fillimin e shekullit

deri ne dyfishin e saj këto ditë.

Me zhvillimin e shkencës, shekulli i 20-të
ishte një shekull mjaft shpresëdhënës,

por me gjithë këtë vëmendje mbi jetën,
vdekja u harrua,

madje edhe qasja jonë ndaj
vdekjes ndryshoi në mënyrë drastike.

Unë jam arkitekte,

dhe për një vit e gjysëm 
po kërkoj për këto ndryshime

dhe kuptimin që ato kanë për arkitekturen 
në lidhje me vdekjen dhe të vdekurit

Ne tani mund të vdesim nga 
kanceri apo semundje zemre,

që do të thotë se shumë nga ne
do të përballemi një periudhë të gjatë

me sëmundje kronike në fund të jetës.

Gjatë kësaj periudhe,

me shumë mundësi, ne do të kalojmë 
mjaft kohë në spitale e azile.

Ne të gjithë kemi qenë në
spitale moderne.

Ju i njihni ato drita floureshente
në korridoret pafund të gjata

dhe ata rreshta me karrige 
të parehatshme.

Arkitektura e spitaleve
ka fituar një nam të keq.

Por çuditërisht
nuk ka qenë gjithmonë kështu.

Ky është L'Ospedale degli Innocenti,
i ndërtuar në vitn 1419 nga Brunelleschi,

që ishte një nga arkitektët më të famshëm
dhe me më ndikim në atë kohe.

Dhe kur shikoj këtë ndërtesë
dhe mendoj për spitalet sot,

çfarë më mahnit, është
qëllimi i kësaj ndërtese.

Është me të vërtetë një
ndërtesë e mrekullueshme.

Ka tri oborre në mes

ashtu që të gjitha dhomat
të jenë plot dritë dhe ajër të pastër,

dhe dhomat janë të mëdha
me tavane të larta,

dhe të bëjnë të ndihesh 
më rehat kur je brenda.

Dhe gjithashtu duket bukur.

Ne e kemi harruar disi,
që kjo është e mundur për një spital.

Tani, nëse duam ndërtesa më të mira për të
vdekur, atëhere duhet të diskutojmë,

por pasi ne nuk ndjehemi rehat 
të flasim për vdekjen

ne nuk flasim rreth saj,

dhe nuk e vëmë në pyetje se si 
ne si shoqëri i afrohemi vdekjes.

Një nga gjërat që më befason më së
shumti në kërkimet e mia,

është se sa ndryshojnë
në fakt qëndrimet.

Ky është krematoriumi i parë në 
Mbretërinë e Bashkuar,

që u ndërtua në Woking ne vitet 1870.

Dhe kur u ndertua për herë të parë,
në fshat kishte protesta.

Djegia e trupit nuk pranohej nga shoqëria
dhe 99.8% e njerëzve varroseshin.

Edhe tani, vetëm 100 vjet më vonë,
tre te katertat prej trupave tanë digjen.

Njerëzit janë shumë të hapur
për të pranuar këto ndryshime.

nëse atyre u jepet mundësia
të flasin për to.

Pra kjo bisedë
mbi vdekjen dhe arkitekturën

ishte ajo se çfarë doja të filloja
kur bëra ekspozitën time të parë mbi të

në Venecie në Qershor,
e cila u quajt ''Vdekja në Venecie.''

Ishte e projektuar ashtu që të ishte
mjaft argëtuese

ashtu që njerëzit 
vërtetë t'i kushtonin vëmendje.

Kjo është një nga ekspozitat tona,
e cila është një hartë interaktive e Londrës

që tregon se sa shumë prej pasurive
të patundshme në këtë qytet

shfrytëzohen për vdekjen dhe te vdekurit.

dhe kur ju lëvizni dorën nëpër hartë,

shfaqet emri i asaj pasurie të patundshme,
i ndërtesës ose varrezës,

Një tjetër ekspozitë e jona
ishte një seri kartolinash

që njerëzit mund t'i merrnin me vete.

Dhe ato tregonin shtëpi dhe spitale

varreza dhe morgje,

dhe secila prej tyre tregonte histori
të hapësirave të ndryshme

përmes së cilave do të kalojmë,
në anën tjetër të vdekjes.

Ne dëshironim t'i tregojmë
se vendi ku ndërrojmë jetë

është pjesa kryesore e mënyrës
se si vdesim.

Tani, gjëja më e çuditshme ishte mënyra
se si vizitorët reaguan ndaj ekspozitës,

veçanërisht ndaj efektit audio-visual.

Kishte njerëz që kërcenin, 
vraponin apo hidheshin përpjetë

duke u munduar të aktivizonin
efektet në mënyra të ndryshme,

dhe për një moment
ata do të ndalnin

dhe do të kujtoheshin se ekspozita
kishte të bënte me vdekjen,

dhe ndoshta kjo nuk ishte mënyra
se si supozohet të sillemi.

Por në të vërtetë, unë do ta vija në 
pyetje nëse ekziston një mënyrë

se si duhet të sillemi rreth vdekjes,

dhe nëse kjo nuk është, do të doja që ju 
të mendoni si do ishte një vdekje e mirë,

dhe të mendoni se si mund të ishte 
arkitektura që e bën një vdekje të mire

dhe a nuk do të ishte më pak 
si kjo dhe pak më shumë si kjo?

Ju faleminderit.

(Duartrokitje)