0:00:00.980,0:00:05.300
Do të dëshiroja të ju tregoja një histori[br]për vdekjen dhe arkitekturën.

0:00:05.300,0:00:09.107
Njëqind vjet më parë, ne rrezikonim të [br]vdisnim nga sëmundje ngjitëse si pneumonia,

0:00:09.107,0:00:12.642
e cila, nëse na mbante për gjatë[br]mund të na merrte shumë shpejt.

0:00:12.642,0:00:16.584
Vdekja na gjente në shtëpi, në vetë [br]shtratet tona, të mbikqyrur nga familjet,

0:00:16.584,0:00:18.472
meqënëse kjo ishte zgjedhja e vetme,

0:00:18.472,0:00:21.480
sepse shumë njerëz nuk kishin[br]qasje në përkujdesin shëndetsor.

0:00:21.480,0:00:23.796
Ndërsa pastaj në shekullin e 20-të[br]shume gjëra ndryshuan.

0:00:23.796,0:00:26.519
Zhvilluam medikamente të reja[br]si penicilinën

0:00:26.519,0:00:28.774
ashtu që ne të mund t'i trajtonim[br]këto sëmundje ngjitëse.

0:00:28.774,0:00:31.964
Medikamente të reja sikurse[br]teknologjia e rrezeve X u zbuluan

0:00:31.964,0:00:34.524
Dhe duke qënë se se ato ishin [br]kaq të mëdha dhe të shtrenjta,

0:00:34.524,0:00:37.300
na duheshin ndërtesa të mëdha [br]qëndrore, ku t'i mbanim ato,

0:00:37.300,0:00:39.603
dhe kështu u krijuan [br]spitale tona moderne.

0:00:39.603,0:00:41.269
Pas Luftës se Dytë Botërore,

0:00:41.269,0:00:43.423
shumë vende themeluan sisteme[br]universale të kujdesit shëndetsor

0:00:43.423,0:00:46.450
ashtu që kushdo mund të merrte [br]trajtimin e nevojshëm.

0:00:46.450,0:00:50.450
Rezultati ishte zgjatja e jetës së[br]njeriut nga 45 në fillimin e shekullit

0:00:50.450,0:00:53.220
deri ne dyfishin e saj këto ditë.

0:00:53.220,0:00:56.832
Me zhvillimin e shkencës, shekulli i 20-të[br]ishte një shekull mjaft shpresëdhënës,

0:00:56.832,0:01:00.509
por me gjithë këtë vëmendje mbi jetën,[br]vdekja u harrua,

0:01:00.509,0:01:03.516
madje edhe qasja jonë ndaj[br]vdekjes ndryshoi në mënyrë drastike.

0:01:03.516,0:01:05.284
Unë jam arkitekte,

0:01:05.284,0:01:07.354
dhe për një vit e gjysëm [br]po kërkoj për këto ndryshime

0:01:07.354,0:01:11.263
dhe kuptimin që ato kanë për arkitekturen [br]në lidhje me vdekjen dhe të vdekurit

0:01:11.263,0:01:14.548
Ne tani mund të vdesim nga [br]kanceri apo semundje zemre,

0:01:14.548,0:01:17.357
që do të thotë se shumë nga ne[br]do të përballemi një periudhë të gjatë

0:01:17.357,0:01:20.278
me sëmundje kronike në fund të jetës.

0:01:20.278,0:01:21.436
Gjatë kësaj periudhe,

0:01:21.436,0:01:26.350
me shumë mundësi, ne do të kalojmë [br]mjaft kohë në spitale e azile.

0:01:26.350,0:01:28.726
Ne të gjithë kemi qenë në[br]spitale moderne.

0:01:28.726,0:01:32.143
Ju i njihni ato drita floureshente[br]në korridoret pafund të gjata

0:01:32.143,0:01:34.865
dhe ata rreshta me karrige [br]të parehatshme.

0:01:34.865,0:01:38.685
Arkitektura e spitaleve[br]ka fituar një nam të keq.

0:01:38.685,0:01:41.936
Por çuditërisht[br]nuk ka qenë gjithmonë kështu.

0:01:41.936,0:01:46.709
Ky është L'Ospedale degli Innocenti,[br]i ndërtuar në vitn 1419 nga Brunelleschi,

0:01:46.709,0:01:50.033
që ishte një nga arkitektët më të famshëm[br]dhe me më ndikim në atë kohe.

0:01:50.033,0:01:53.800
Dhe kur shikoj këtë ndërtesë[br]dhe mendoj për spitalet sot,

0:01:53.800,0:01:56.378
çfarë më mahnit, është[br]qëllimi i kësaj ndërtese.

0:01:56.378,0:01:58.401
Është me të vërtetë një[br]ndërtesë e mrekullueshme.

0:01:58.401,0:02:00.180
Ka tri oborre në mes

0:02:00.180,0:02:02.748
ashtu që të gjitha dhomat[br]të jenë plot dritë dhe ajër të pastër,

0:02:02.748,0:02:05.160
dhe dhomat janë të mëdha[br]me tavane të larta,

0:02:05.160,0:02:07.312
dhe të bëjnë të ndihesh [br]më rehat kur je brenda.

0:02:07.312,0:02:09.445
Dhe gjithashtu duket bukur.

0:02:09.445,0:02:12.930
Ne e kemi harruar disi,[br]që kjo është e mundur për një spital.

0:02:12.930,0:02:17.355
Tani, nëse duam ndërtesa më të mira për të[br]vdekur, atëhere duhet të diskutojmë,

0:02:17.355,0:02:19.680
por pasi ne nuk ndjehemi rehat [br]të flasim për vdekjen

0:02:19.680,0:02:21.280
ne nuk flasim rreth saj,

0:02:21.280,0:02:24.398
dhe nuk e vëmë në pyetje se si [br]ne si shoqëri i afrohemi vdekjes.

0:02:24.398,0:02:27.405
Një nga gjërat që më befason më së[br]shumti në kërkimet e mia,

0:02:27.405,0:02:30.330
është se sa ndryshojnë[br]në fakt qëndrimet.

0:02:30.330,0:02:32.907
Ky është krematoriumi i parë në [br]Mbretërinë e Bashkuar,

0:02:32.907,0:02:35.650
që u ndërtua në Woking ne vitet 1870.

0:02:35.650,0:02:38.652
Dhe kur u ndertua për herë të parë,[br]në fshat kishte protesta.

0:02:38.652,0:02:43.710
Djegia e trupit nuk pranohej nga shoqëria[br]dhe 99.8% e njerëzve varroseshin.

0:02:43.710,0:02:47.641
Edhe tani, vetëm 100 vjet më vonë,[br]tre te katertat prej trupave tanë digjen.

0:02:47.641,0:02:50.119
Njerëzit janë shumë të hapur[br]për të pranuar këto ndryshime.

0:02:50.119,0:02:52.497
nëse atyre u jepet mundësia[br]të flasin për to.

0:02:52.497,0:02:55.402
Pra kjo bisedë[br]mbi vdekjen dhe arkitekturën

0:02:55.402,0:02:58.874
ishte ajo se çfarë doja të filloja[br]kur bëra ekspozitën time të parë mbi të

0:02:58.874,0:03:01.985
në Venecie në Qershor,[br]e cila u quajt ''Vdekja në Venecie.''

0:03:03.554,0:03:05.845
Ishte e projektuar ashtu që të ishte[br]mjaft argëtuese

0:03:05.845,0:03:07.633
ashtu që njerëzit [br]vërtetë t'i kushtonin vëmendje.

0:03:07.633,0:03:10.904
Kjo është një nga ekspozitat tona,[br]e cila është një hartë interaktive e Londrës

0:03:10.904,0:03:13.381
që tregon se sa shumë prej pasurive[br]të patundshme në këtë qytet

0:03:13.381,0:03:15.149
shfrytëzohen për vdekjen dhe te vdekurit.

0:03:15.149,0:03:17.913
dhe kur ju lëvizni dorën nëpër hartë,

0:03:17.913,0:03:21.752
shfaqet emri i asaj pasurie të patundshme,[br]i ndërtesës ose varrezës,

0:03:21.752,0:03:25.348
Një tjetër ekspozitë e jona[br]ishte një seri kartolinash

0:03:25.348,0:03:26.973
që njerëzit mund t'i merrnin me vete.

0:03:26.973,0:03:29.472
Dhe ato tregonin shtëpi dhe spitale

0:03:29.472,0:03:31.965
varreza dhe morgje,

0:03:31.965,0:03:34.520
dhe secila prej tyre tregonte histori[br]të hapësirave të ndryshme

0:03:34.520,0:03:36.786
përmes së cilave do të kalojmë,[br]në anën tjetër të vdekjes.

0:03:37.066,0:03:39.648
Ne dëshironim t'i tregojmë[br]se vendi ku ndërrojmë jetë

0:03:39.648,0:03:42.736
është pjesa kryesore e mënyrës[br]se si vdesim.

0:03:43.306,0:03:47.636
Tani, gjëja më e çuditshme ishte mënyra[br]se si vizitorët reaguan ndaj ekspozitës,

0:03:47.636,0:03:50.130
veçanërisht ndaj efektit audio-visual.

0:03:50.130,0:03:53.954
Kishte njerëz që kërcenin, [br]vraponin apo hidheshin përpjetë

0:03:53.954,0:03:56.474
duke u munduar të aktivizonin[br]efektet në mënyra të ndryshme,

0:03:56.474,0:03:58.973
dhe për një moment[br]ata do të ndalnin

0:03:58.973,0:04:02.244
dhe do të kujtoheshin se ekspozita[br]kishte të bënte me vdekjen,

0:04:02.244,0:04:04.457
dhe ndoshta kjo nuk ishte mënyra[br]se si supozohet të sillemi.

0:04:04.617,0:04:07.466
Por në të vërtetë, unë do ta vija në [br]pyetje nëse ekziston një mënyrë

0:04:07.466,0:04:09.599
se si duhet të sillemi rreth vdekjes,

0:04:09.599,0:04:13.786
dhe nëse kjo nuk është, do të doja që ju [br]të mendoni si do ishte një vdekje e mirë,

0:04:13.786,0:04:17.648
dhe të mendoni se si mund të ishte [br]arkitektura që e bën një vdekje të mire

0:04:17.648,0:04:22.671
dhe a nuk do të ishte më pak [br]si kjo dhe pak më shumë si kjo?

0:04:22.671,0:04:24.361
Ju faleminderit.

0:04:24.361,0:04:26.733
(Duartrokitje)