1
00:00:00,806 --> 00:00:02,496
Danas bih želela da podelim sa vama

2
00:00:02,496 --> 00:00:04,460
projekat koji je promenio način

3
00:00:04,460 --> 00:00:06,581
na koji prilazim arhitekturi
i bavim se njom:

4
00:00:06,581 --> 00:00:09,299
Projekat rehabilitacije reke Fez.

5
00:00:09,299 --> 00:00:11,640
Moji rodni grad Fez u Maroku

6
00:00:11,640 --> 00:00:15,037
može se pohvaliti time da je jedan
od najvećih ograđenih srednjovekovnih

7
00:00:15,037 --> 00:00:18,296
gradova na svetu, koji se zovu medine,
i postavljen je u dolini reke.

8
00:00:18,296 --> 00:00:21,634
Ceo grad je Uneskovo
mesto svetske baštine.

9
00:00:21,634 --> 00:00:25,610
Od 50-tih godina, kako je rasla
populacija medine,

10
00:00:25,610 --> 00:00:27,530
osnovne urbane infrastrukture

11
00:00:27,530 --> 00:00:30,460
poput otvorenih
zelenih površina i kanalizacije

12
00:00:30,460 --> 00:00:35,110
brzo su se izmenile i veoma opteretile.

13
00:00:35,110 --> 00:00:38,065
Jedna od najvećih žrtava situacije

14
00:00:38,065 --> 00:00:42,028
bila je reka Fez,
koja seče medinu po sredini

15
00:00:42,028 --> 00:00:45,000
i vekovima se smatrala

16
00:00:45,000 --> 00:00:47,572
samom dušom grada.

17
00:00:47,572 --> 00:00:49,990
Zapravo, možete videti prisustvo

18
00:00:49,990 --> 00:00:53,170
pozamašne vodene mreže reke

19
00:00:53,170 --> 00:00:54,451
kroz ceo grad,

20
00:00:54,451 --> 00:00:58,072
na mestima poput
privatnih i javnih fontana.

21
00:00:58,072 --> 00:01:01,921
Nažalost, zbog zagađenja reke,

22
00:01:01,921 --> 00:01:04,357
malo-pomalo je pokrivana

23
00:01:04,357 --> 00:01:07,431
komadima betona od 1952.

24
00:01:07,431 --> 00:01:10,859
Ovaj proces brisanja je propratilo

25
00:01:10,859 --> 00:01:12,895
rušenje velikog broja kuća

26
00:01:12,895 --> 00:01:14,387
uz obalu reke

27
00:01:14,387 --> 00:01:16,376
kako bi mašinerija mogla

28
00:01:16,376 --> 00:01:21,040
da priđe uskoj pešačkoj mreži medine.

29
00:01:21,040 --> 00:01:24,335
Ove urbane praznine
uskoro su postale ilegalni parkinzi

30
00:01:24,335 --> 00:01:26,291
ili smetlišta.

31
00:01:26,291 --> 00:01:28,260
Zapravo, stanje reke

32
00:01:28,260 --> 00:01:31,535
pre nego što uđe u grad
je prilično dobro.

33
00:01:31,535 --> 00:01:33,830
Onda nastupa zagađenje,

34
00:01:33,830 --> 00:01:36,249
uglavnom zbog nerešene kanalizacije

35
00:01:36,249 --> 00:01:39,900
i bacanja hemijskog otpada
kod zanata poput kožarstva.

36
00:01:39,900 --> 00:01:41,950
U nekom trenutku,
nisam mogla da izdržim

37
00:01:41,950 --> 00:01:43,605
skrnavljenje reke,

38
00:01:43,605 --> 00:01:46,335
tako bitnog dela mog grada

39
00:01:46,335 --> 00:01:47,986
i odlučila sam da uradim nešto,

40
00:01:47,986 --> 00:01:50,321
naročito nakon što sam čula da je grad

41
00:01:50,321 --> 00:01:53,415
dobio sredstva da izmesti
vodu iz kanalizacije

42
00:01:53,415 --> 00:01:55,035
i da je obradi.

43
00:01:55,035 --> 00:01:56,992
Uz čistu vodu, odjednom je

44
00:01:56,992 --> 00:01:59,467
otkrivanje reke postalo moguće,

45
00:01:59,467 --> 00:02:02,347
a uz sreću i dosta guranja,

46
00:02:02,347 --> 00:02:04,563
moj partner Takako Tadžima i ja

47
00:02:04,563 --> 00:02:08,194
smo bili zaduženi od strane grada
da radimo sa timom inženjera

48
00:02:08,194 --> 00:02:10,302
na otkrivanju reke.

49
00:02:10,302 --> 00:02:12,257
Ipak, bili smo podmukli

50
00:02:12,257 --> 00:02:13,574
i predložili smo više:

51
00:02:13,574 --> 00:02:18,250
da se obale reke pretvore u pešačke staze

52
00:02:18,250 --> 00:02:20,210
i da se one onda povežu

53
00:02:20,210 --> 00:02:21,853
u samo središte grada

54
00:02:21,853 --> 00:02:24,406
i da se konačno urbane praznine

55
00:02:24,406 --> 00:02:27,837
duž obale reke pretvore u javne prostore

56
00:02:27,837 --> 00:02:30,187
koji nedostaju u medini Feza.

57
00:02:30,187 --> 00:02:31,954
Ukratko ću vam prikazati

58
00:02:31,954 --> 00:02:34,991
dva ovakva javna prostora.

59
00:02:34,991 --> 00:02:37,771
Prvi je trg Rcif,

60
00:02:37,771 --> 00:02:40,853
koji je zapravo povrh reke

61
00:02:40,853 --> 00:02:43,890
i koju ovde možete videti
na isprekidanim crtama.

62
00:02:43,890 --> 00:02:47,107
Ovaj trg je bio haotično
središte transporta

63
00:02:47,107 --> 00:02:49,481
koje je zapravo kompromitovalo
urbani integritet

64
00:02:49,481 --> 00:02:51,849
medine, koja ima najveću

65
00:02:51,849 --> 00:02:54,448
pešačku mrežu na svetu.

66
00:02:54,448 --> 00:02:57,553
A odmah iza istorijski bitnog mosta
koga možete videti ovde,

67
00:02:57,553 --> 00:02:59,364
odmah pored trga,

68
00:02:59,364 --> 00:03:01,524
možete videti da je reka izgledala

69
00:03:01,524 --> 00:03:03,785
kao reka smeća.

70
00:03:03,785 --> 00:03:06,017
Umesto toga, predložili smo
da trg postane

71
00:03:06,017 --> 00:03:08,375
potpuno za pešake,

72
00:03:08,375 --> 00:03:11,278
da se prekrije recikliranim
kožnim baldahinima

73
00:03:11,278 --> 00:03:15,030
i da se poveže sa obalama reke.

74
00:03:15,030 --> 00:03:16,914
Drugo mesto intervencije

75
00:03:16,914 --> 00:03:19,920
je takođe urbana praznina uz obale reke

76
00:03:19,920 --> 00:03:22,267
i to je bio ilegalni parking,

77
00:03:22,267 --> 00:03:24,072
i predložili smo da se transformiše

78
00:03:24,072 --> 00:03:26,797
u prvo igralište u medini.

79
00:03:26,797 --> 00:03:30,525
Igralište je napravljeno
od recikliranih guma

80
00:03:30,525 --> 00:03:33,360
i takođe je povezano
sa konstruisanom močvarom

81
00:03:33,360 --> 00:03:35,790
koja ne samo da čisti rečnu vodu

82
00:03:35,790 --> 00:03:39,381
nego je i zadržava
kada se dese poplave.

83
00:03:39,381 --> 00:03:42,412
Kako je projekat napredovao
i dobio nekoliko nagrada za dizajn,

84
00:03:42,412 --> 00:03:44,680
umešali su se nove interesne grupe

85
00:03:44,680 --> 00:03:48,458
i promenile ciljeve i dizajn projekta.

86
00:03:48,458 --> 00:03:51,240
Jedini način za nas da proguramo

87
00:03:51,240 --> 00:03:54,532
glavne ciljeve projekta

88
00:03:54,532 --> 00:03:56,962
bio je da uradimo nešto veoma neobično

89
00:03:56,962 --> 00:03:58,874
što arhitekte obično ne rade.

90
00:03:58,874 --> 00:04:02,126
To je bilo da uzmemo
naš dizajnerski ego

91
00:04:02,126 --> 00:04:03,732
i osećaj za vlasništvo nad nečim

92
00:04:03,732 --> 00:04:05,736
i samo to sklonimo na stranu

93
00:04:05,736 --> 00:04:08,245
i fokusiramo se uglavnom na aktivizam

94
00:04:08,245 --> 00:04:10,150
i pokušavanje da se sretnemo

95
00:04:10,150 --> 00:04:12,441
sa ciljevima interesenata

96
00:04:12,441 --> 00:04:15,264
i fokusiramo se
na glavne ciljeve projekta:

97
00:04:15,264 --> 00:04:17,796
da se otkrije reka, tretira voda

98
00:04:17,796 --> 00:04:19,790
i pruže javni prostori za sve.

99
00:04:19,790 --> 00:04:21,282
Zapravo smo imali dosta sreće,

100
00:04:21,282 --> 00:04:23,825
i dosta tih ciljeva se ostvarilo

101
00:04:23,825 --> 00:04:25,418
ili se ostvaruje trenutno.

102
00:04:25,418 --> 00:04:27,478
Na primer, trg Rcif kojeg vidite ovde.

103
00:04:27,478 --> 00:04:30,169
Ovako je izgledao pre oko šest godina.

104
00:04:30,169 --> 00:04:32,251
Ovako izgleda danas.

105
00:04:32,251 --> 00:04:33,983
Još uvek se radi,

106
00:04:33,983 --> 00:04:35,480
ali ga lokalna populacija

107
00:04:35,480 --> 00:04:37,123
dosta koristi.

108
00:04:37,123 --> 00:04:39,946
Konačno, trg Rcif će ovako izgledati

109
00:04:39,946 --> 00:04:41,831
kada projekat bude gotov.

110
00:04:41,831 --> 00:04:45,829
Ovo je reka, pokrivena,
i koristi se kao smetlište.

111
00:04:45,829 --> 00:04:47,651
Nakon mnogo godina rada,

112
00:04:47,651 --> 00:04:50,385
otkrivena reka sa čistom vodom.

113
00:04:50,385 --> 00:04:52,410
Konačno, ovde možete videti reku

114
00:04:52,410 --> 00:04:54,851
kada projekat bude gotov.

115
00:04:54,851 --> 00:04:57,292
Sasvim sigurno, rehabilitacija reke Fez

116
00:04:57,292 --> 00:04:59,710
će nastaviti da menja i da se adaptira

117
00:04:59,710 --> 00:05:01,938
sociopolitičkom pejzažu grada,

118
00:05:01,938 --> 00:05:04,998
ali čvrsto verujemo da ćemo
ponovnim stvaranjem

119
00:05:04,998 --> 00:05:07,439
uloge i rada arhitekte

120
00:05:07,439 --> 00:05:11,398
pokrenuti ključnu ideju projekta:

121
00:05:11,398 --> 00:05:13,907
to jest, da se transformiše
reka iz kanalizacije

122
00:05:13,907 --> 00:05:15,561
u javni prostor za sve,

123
00:05:15,561 --> 00:05:18,733
i pritom se postara da će grad Fez

124
00:05:18,733 --> 00:05:20,960
ostati grad za život svojih stanovnika

125
00:05:20,960 --> 00:05:23,120
umesto mumificiranog zaveštanja.

126
00:05:23,120 --> 00:05:24,856
Mnogo vam hvala.

127
00:05:24,856 --> 00:05:25,775
(Aplauz)