Return to Video

Urbanizasiÿa we şäherleriñ gelejegi - Wans Kaÿt

  • 0:07 - 0:08
    Bugün,
  • 0:08 - 0:10
    adamlaryñ ÿarysyndan köpüsi
  • 0:10 - 0:12
    şäher sebitlerinde ÿaşaÿar.
  • 0:12 - 0:15
    şu asyryñ ortalarynda, bu 70% köpeler.
  • 0:15 - 0:17
    Ÿöne 100 ÿyl mundan öñem,
  • 0:17 - 0:19
    bary-ÿogy 10-dan 2-si şäherde ÿaşaÿardy
  • 0:19 - 0:22
    ondan öñ bolsa, ondanam azdy.
  • 0:22 - 0:25
    Nädip bu derejedäki urbanizasiÿa ÿetipdiris?
  • 0:25 - 0:27
    we gelejegimiz üçin bu näme añlatÿar?
  • 0:27 - 0:29
    Adamçylygyñ ilkinji döwürlerinde,
  • 0:29 - 0:31
    adamlar awçy-toplaÿjylardy,
  • 0:31 - 0:35
    iÿmit gözleginde göçüp-gonup ÿörüpdirler.
  • 0:35 - 0:37
    Emma 10 müñ ÿyl mundan öñ
  • 0:37 - 0:40
    ata-babalar haÿwanlary öÿdekileşdirmegiñ
  • 0:40 - 0:43
    we ekerançylygyñ usullaryny
    öwrenip başlapdyrlar
  • 0:43 - 0:44
    Taryhda ilkinji gezek,
  • 0:44 - 0:47
    adamlar iÿmiti gözläp tapman,
    ösdürip başladylar,
  • 0:47 - 0:52
    bu bolsa öz gezeginde
    ÿarym-oturumly obalaryñ döremegine getirdi
  • 0:52 - 0:54
    "Näme üçin diñe ÿarym-otyrymly?”
    diÿip sorarsyñyz.
  • 0:54 - 0:58
    Ilki başda,
    obalar topragyñ guraklaşmagy sebäpli
  • 0:58 - 1:00
    her birnäçe ÿyldan göçmelidiler
  • 1:01 - 1:04
    Diñe suwarma we toprak sürme
    ÿaly usullaryñ özgermegi bilen,
  • 1:04 - 1:07
    takmynan 5 müñ ÿyl mundan öñ,
  • 1:07 - 1:10
    durnukly we uzak möhletleÿin
    iÿmit üpçünçiligi sebäpli,
  • 1:10 - 1:12
    doly oturumlulyk mümkin boldy.
  • 1:12 - 1:15
    Täze usullaryñ
    iÿmiti artdyryp başlamagy sebäpli,
  • 1:16 - 1:18
    herkimiñ ekerançylyk etmek
    zerurlygy aÿyryldy.
  • 1:18 - 1:20
    Bu bolsa,
    ÿöriteleşdirilen söwdanyñ ösmegine
  • 1:20 - 1:23
    yz-ÿanam,
    şäherleriñ gelip çykmagyna getirdi.
  • 1:23 - 1:26
    Indi, şäherlerde iÿmitiñ agdyklyk
    etmegi bilen,
  • 1:26 - 1:30
    şeÿlede gurallaryñ, esbaplaryñ,
    we başgada harytlaryñ köpelmegi bilen,
  • 1:30 - 1:32
    has uzak aralykdan söwda we ara-gatnaşyga
  • 1:32 - 1:33
    mümkinçilik döredi.
  • 1:33 - 1:35
    Söwda ösdügiçe,
  • 1:35 - 1:38
    ony añsatlaşdyryjy
    tehnologiÿalar hem köpeldi.
  • 1:38 - 1:39
    Ÿagny arabalar,
  • 1:39 - 1:41
    gämiler,
  • 1:41 - 1:42
    ÿollar
  • 1:42 - 1:43
    we portlar.
  • 1:43 - 1:47
    Elbetde, bu zatlary dolandyrmak üçin
    hasda köp iş güjüni talap etdi.
  • 1:47 - 1:50
    Bu sebäpli hem obalardan,
    mümkinçilik we iş ÿer köpelmegi bilen,
  • 1:51 - 1:53
    hasda köp adam şäherlere çekildi.
  • 1:53 - 1:55
    Siz häzirki şäherler dyknyşyk görseñiz,
  • 1:55 - 2:00
    (asyrdan öñ) 2 müñinji ÿyllarda
    käbir şäherleriñ ilat dyknyşyklygy,
  • 2:00 - 2:04
    Şanhaÿ ÿa Kalkuttañkydan iki essesidigi,
    geñ galdyrar.
  • 2:04 - 2:08
    Bunuñ sebäpleriniñ biri hem,
    transportyñ el-ÿeterli bolmazlygy,
  • 2:08 - 2:11
    Şonuñ üçin hemme zat,
    pyÿada ÿeterlik aralykda bolmalydy.
  • 2:11 - 2:14
    Şol sanda barja arassa suw çeşmeleride.
  • 2:14 - 2:18
    Üste-üstine şäheriñ gury ÿer meÿdany
    çozuşlardan goranmak üçin
  • 2:18 - 2:20
    diwarlar bilen çäklendirilendi.
  • 2:20 - 2:23
    Rim Imperiÿasy, infrastruktura
    dikeltmegi bilen,
  • 2:23 - 2:25
    bu kynçylyklary ÿeñip bildiler.
  • 2:25 - 2:28
    Emma bundan daşary,
    bize tanyş şäherler,
  • 2:28 - 2:31
    Senagat Öwrülşigine çenli
    baş almandylar.
  • 2:31 - 2:34
    Täze tehnologiÿalaryñ
    köpçülikleÿin öndürülmegi,
  • 2:34 - 2:37
    şäherleriñ giñelmegine
    we hasda birikdirilmegine getirip,
  • 2:37 - 2:41
    polisiÿa, ÿangyn we sanitariÿa gulluklary,
    köçeleri we soñurrak
  • 2:41 - 2:44
    elektrik tok paÿlaÿjy ulgamlaryny
    döredilmegini mümkin etdi.
  • 2:44 - 2:46
    Indi, şäherleriñ gelejegi nähili?
  • 2:47 - 2:50
    Häzir dünÿäniñ ilaty,
    7 milÿarddan gowyrak,
  • 2:50 - 2:52
    we 10 milÿarda ÿetmegi çaklanylÿar.
  • 2:53 - 2:54
    Bu ösüşiñ köpüsi
  • 2:54 - 2:57
    dünÿäniñ iñ garyp ÿurtalarynyñ
    şäher zolaklarynda bolar.
  • 2:57 - 3:01
    Bu ösüşleri garşylamak üçin,
    şäherler nähili özgermeli bolarka?
  • 3:01 - 3:02
    Ilki bilen,
  • 3:02 - 3:04
    dünÿe adamlara ÿeterlik
  • 3:04 - 3:05
    iÿmit,
  • 3:05 - 3:06
    arassaçylyk,
  • 3:06 - 3:08
    we bilim bilen,
    üpjün etmegi başarmaly.
  • 3:08 - 3:09
    Ikinjisi,
  • 3:09 - 3:13
    ösüş, harytlary we hyzmatlary üpjün etÿän,
  • 3:13 - 3:16
    topraga zeper ÿetirmez ÿaly
    bolup geçmeli.
  • 3:17 - 3:21
    Belki iÿmit öndürüjiligi,
    dik ekerançylyga, we belent binalara,
  • 3:21 - 3:25
    üçekdäki melleklere we şäherleriñ
    boş ÿerlerine geçiriler,
  • 3:25 - 3:29
    elektrik togy bolsa gitdigiçe bir näçe,
    täzelenip biliji çeşmelerden alynar.
  • 3:29 - 3:33
    Ÿeke maşgala öÿlere derek,
    köp öÿler dikligine gurular.
  • 3:33 - 3:38
    Şeÿlede, adamlaryñ gündeki ihtiÿaçlaryny,
    hemmesini öz içinde saklaÿan binalar,
  • 3:38 - 3:40
    we kiçiräk, öz-özüni dolandyryjy,
  • 3:40 - 3:43
    ÿerli we durnukly öndürüjilige üns berÿän
    şäherler.
  • 3:43 - 3:44
    Şäherleriñ gelejegi her dürli,
  • 3:44 - 3:45
    ynjyk
  • 3:45 - 3:47
    we döredijilik ukyply,
  • 3:47 - 3:49
    öñkiler ÿaly bir senagatyñ
    esasynda gurulman,
  • 3:49 - 3:53
    oña derek gitdigiçe birikdirilen
    we global dünÿäñ aÿlasynda gurular.
Title:
Urbanizasiÿa we şäherleriñ gelejegi - Wans Kaÿt
Speaker:
Vance Kite
Description:

Doly sapagy görmek üçin: http://ed.ted.com/lessons/urbanization-and-the-future-of-cities-vance-kite

10 müñ ÿyl mundan öñ, awçy-ÿygnaÿjylar, sada ekerançylygyñ kömegi bilen, ÿarym-oturymly obalara göçdüler we hiç-haçan yzyna seretmediler. Ösüşiñ dowam etmegi bilen iÿmit artyp başlady, bu bolsa söwda, we ÿöriteleşdirlen ugurlara we, bir näçe ÿyldan soñ bolsa Senagat Öwrülşigi bilen, häzirki şäherlere. Wans Kaÿt biziñ urban (şäher) geçmişimizi we gelejekde şäherleriñ köpelip barÿan ilatymyza haÿsy ÿollar bilen uÿgunlaşjakdygyny yzarlaÿar.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:09

Turkmen subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.